រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

«តេស្តសមត្ថភាពសិក្ខាកាមមុខជំនាញចុងភៅ»

បន្ទាប់ពីទទួលបានការបណ្តុះបណ្តាលលើមុខម្ហូបអាស៊ី និងម្ហូបអឺរ៉ុប ចំនួន ២៤មុខ ក្នុងចំណោមមុខម្ហូបសរុបទាំងអស់ចំនួន៣៦មុខ មជ្ឈមណ្ឌលបណ្ដុះបណ្ដាលនិងស្រាវជ្រាវ ផ្នែកបណ្ដុះបណ្ដាលជំនាញវិជ្ជាជីវៈ បានធ្វើការតេស្តសាកល្បងពាក់កណ្ដាលវគ្គសិក្សាពីសមត្ថភាពសិក្ខាកាមមុខជំនាញចុងភៅ ទាំង១០រូប កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២។

ការប្រឡងតេស្តសមត្ថភាពពាក់កណ្ដាលវគ្គនេះ តម្រូវឱ្យសិក្ខាកាមនីមួយៗ ធ្វើម្ហូបចំនួន២មុខ និងត្រូវរៀបចំជាពីរចានចំពោះមុខម្ហូបនីមួយៗសម្រាប់ដាក់បង្ហាញ និងសម្រាប់ដាក់ជូនគណៈកម្មការភ្លក្ស និងវាយតម្លៃលើស្នាដៃរបស់សិក្ខាកាម។

នៅពេលរៀបចំរួចរាល់ ក្រុមនីមួយៗត្រូវធ្វើការបង្ហាញអំពីម្ហូបរបស់ខ្លួន ជូនគណៈកម្មការវាយតម្លៃ ដែលមាន លោក ស័រ សំអាង គ្រូបង្គោលជំនាញចុងភៅនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និង លោក សែន រិទ្ធី ដែលជា មេចុងភៅ មកពី The Plantation Urban Resort & Spa ធ្វើការវាយតម្លៃជារួម។

ជាលទ្ធផល បន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់ការបណ្តុះបណ្តាលរយៈពេលជាង១ខែមកនេះ សិក្ខាកាមនីមួយៗ ទទួលបានលទ្ធលផលល្អ ទៅលើការចម្អិន និង រសជាតិ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ គណៈកម្មការវាយតម្លៃ បានផ្តល់ជាអនុសាសន៍ជាច្រើន ជូនទៅដល់សិក្ខាកាម ដើម្បីអភិវឌ្ឍខ្លួននិងសមត្ថភាពឱ្យកាន់តែល្អប្រសើរបន្ថែមទៀត។

គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា វគ្គសិក្សាជំនាញចុងភៅ វគ្គទី១នេះ មានរយៈពេល២ខែ ដោយបានចាប់ផ្ដើមកាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២ បង្រៀនដោយគ្រូបង្គោលជំនាញចុងភៅ លោក ស័រ សំអាង គ្រោងនឹងបញ្ចប់នៅចុងខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ ហើយសិក្ខាកាមនីមួយៗនឹងត្រូវប្រឡងបញ្ចប់វគ្គនៅដើមខែមេសាខាងមុខនេះ។

ទន្ទឹមនឹងនេះ វគ្គសិក្សាជំនាញចុងភៅ វគ្គទី២ ចាប់ផ្តើមទទួលពាក្យជារៀងរាល់ថ្ងៃ ចាប់ពីពេលនេះតទៅ។ លោក/លោកស្រី អ្នកនាង កញ្ញា ដែលចាប់អារម្មណ៍ សូមអញ្ជើញមកទទួលពាក្យ និងដាក់ពាក្យចូលរៀនវគ្គថ្មី នៅរៀងរាល់ម៉ោងធ្វើការ នៅអគារឥន្ទ្រទេវី នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។

សម្រាប់ព័ត៌មានបន្ថែមពីវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលផ្សេងៗ សូមទាក់ទងមកកាន់៖

Tel: 012 972 494 / 012 824 924

ឬតាមរយៈទំព័រហ្វេសប៊ុក៖
-រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា - Royal Academy of Cambodia / https://www.facebook.com/rac.gov.kh
-មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ និងបណ្តុះបណ្តាលនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា 

  ថ្ងៃសុក្រ, 11 មីនា 2022 ម៉ោង 04:00 PM

សកម្មភាពប្រឡងមុខជំនាញវិជ្ជាជីវៈ «ជំនាញចុងភៅ»

នៅព្រឹកថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ ផ្នែកបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ នៃមជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវ នឹងរៀបចំការប្រឡងពាក់កណ្តាលវគ្គសិក្សាជំនាញចុងភៅ ដែលមានសិក្ខាកាមសរុបចំនួន១០រូប។

នៅក្នុងការប្រឡង ត្រូវបានបែងចែកចេញ៤ក្រុម ចាប់ពីម៉ោង ៨ៈ០០នាទីព្រឹករហូតដល់ម៉ោង ១២ៈ០០នាទីថ្ងៃរសៀល។ សិក្ខាកាមត្រូវបែងចែកចេញជា៤ក្រុម ដោយជ្រើសរើសមុខម្ហូបដោយឡែកពីគ្នា និងត្រូវអនុវត្តតាមគោលការណ៍ដែលបានកំណត់។

គណៈកម្មការ នឹងចាប់ផ្ដើមវាយតម្លៃដោយផ្តោតទៅលើ ការរៀបចំម្ហូបដែលចម្អិននិងរៀបចំដោយសិក្ខាកាម។ បញ្ហាអនាម័យនិងការប្រតិបត្តិក្នុងផ្ទះបាយ ការចម្អិន ការរៀបចំតុបតែង និង រសជាតិ ជាចំណុចសំខាន់ដែលត្រូវពិនិត្យនិងវាយតម្លៃ។

គួរបញ្ជាក់ដែរថា គណៈកម្មការដែលធ្វើការដាក់ពិន្ទុ មាន២រូប គឺលោក ស័រ សំអាង គ្រូបង្គោលបង្រៀនជំនាញចុងភៅនៃមជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និងលោក សែន រិទ្ធី ប្រធានចុងភៅអញ្ជើញមកពី The Plantation Urban Resort & Spa។

ការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញចុងភៅ នឹងសិក្សាលើមុខម្ហូបអាស៊ី និងម្ហូបអឺរ៉ុប សរុបទាំងអស់ចំនួន៣៦មុខ ក្នុងរយៈពេល២ខែ។

សូមជម្រាបជូនថា វគ្គសិក្សាជំនាញចុងភៅ វគ្គទី២ ចាប់ផ្តើមទទួលពាក្យជារៀងរាល់ថ្ងៃ ចាប់ពីពេលនេះតទៅ។ លោក/លោកស្រី អ្នកនាង កញ្ញា ដែលចាប់អារម្មណ៍ សូមអញ្ជើញមកទទួលពាក្យចូលរៀន នៅរៀងរាល់ម៉ោងធ្វើការ នៅអគារឥន្ទ្រទេវី នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។

សម្រាប់ព័ត៌មានបន្ថែមពីវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលផ្សេងៗ សូមទាក់ទងមកកាន់៖

Tel: 012 972 494 / 012 824 924

ឬតាមរយៈទំព័រហ្វេសប៊ុក៖
-រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា - Royal Academy of Cambodia / https://www.facebook.com/rac.gov.kh
-មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ និងបណ្តុះបណ្តាលនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា 

  ថ្ងៃសុក្រ, 11 មីនា 2022 ម៉ោង 09:43 AM

ទំនាក់ទំនង ណាតូ-រុស្ស៊ី និងសង្គ្រាមនៅអ៊ុយក្រែន ចាប់តាំងពីក្រោយសង្គ្រាមត្រជាក់ ដោយ៖ លោក អ៊ុច លាង- អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវនៃនាយកដ្ឋានសិក្សាអាស៊ី អាហ្វ្រិក និងមជ្ឈិមបូព៌ា នៃវិទ្យាស្ថានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃកម្ពុជា នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

សហភាពសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមសូវៀត ដែលបានបង្កើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៩២២ ត្រូវបានរំលាយជាផ្លូវការ នៅចុងឆ្នាំ១៩៩១ និងជំនួសមកវិញដោយប្រទេសឯករាជ្យចំនួន១៥វិញ ដែលក្នុងនោះ មាន រុស្ស៊ី អ៊ុយក្រែន បេឡារុស ហ្សកហ្ស៊ី ម៉ុលដាវី អាមេនី អេស្តូនី ឡេតូនី លីទុយអានី អាស៊ែបៃហ្សង់ កាហ្សាក់ស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន តាហ្ស៊ីគីស្ថាន កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន និងតួកម៉េនីស្ថាន។ ការដូលរលំនៃ សហភាពសូវៀតនេះ ត្រូវបានគេមើឃើញថា វាបានកើតចេញពី ចលនាបដិវត្តន៍ប្រជា​ជន ដែលបានផ្ទុះឡើងនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបខាងកើត គឺរដ្ឋជាប់នឹងសមុទ្របាល់ទិក មាន អេស្តូនី ឡេតូនី និងលីទុយ​អានី ដែល​ប្រទេសទាំង៣នេះធ្លាប់ជាប្រទេសឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែត្រូវបានសូវៀតកាត់យកមកដាក់ជាទឹកដីរបស់ខ្លួន តាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀង រវាងស្តាលីន និងហ៊ីត្លែរ នៅឆ្នាំ១៩៣៩។ ចលនាបដិវត្តន៍នេះ ក៏បានធ្វើឱ្យរបបកុម្មុយនិស្តរណបសូវៀតត្រូវ​ដួលរលំជាបន្តបន្ទាប់ រហូតធ្វើឱ្យប្លុកកុម្មុយនិស្ត នៅអឺរ៉ុបខាងកើតត្រូវបាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយស្ទើរគ្មានសល់ និងជំនួសមកវិញដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យតាមបែបលោកខាងលិច។ មួយវិញទៀត នយោបាយកំណែទម្រង់របស់ លោក ហ្គ័របាឆូវ (ប៉េរ៉េស្ត្រូយកា-Berestroika) ដើម្បីកែ ទម្រង់នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមនៅសហភាពសូវៀត ដែលកំពុងឈានទៅរកសភាពទុំជោរ ក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ ក៏ជាកត្តាជំរុញដ៏ធំមួយផងដែរ ដែលធ្វើឱ្យចលនាបដិវត្តន៍នេះបានទទួលជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែល លោក ហ្គ័របាឆូវ មិនបានរំពឹងទុកនោះ គឺបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៨៩នេះ មិនមែនកើតមានឡើងតែនៅអឺរ៉ុបខាងកើតនោះទេ តែបានរាលដាលទៅដល់សហភាពសូវៀតខ្លួនឯងផ្ទាល់។

សូមរំលឹកថា ក្រោយឡើងកាន់អំណាចជាប្រធានាធិបតីសហភាពសូវៀត លោក ហ្គោបាឆូវ បានប្រកាសថា លោកមិនអនុញ្ញាតឱ្យមានអន្តរាគមន៍យោធា នៅតំបន់អឺរ៉ុបខាងកើតទៀតឡើយ។ ចំណុច នេះហើយ ធ្វើឱយក្រុមប្រទេសដែលនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សហភាពសូវៀត ចាប់ផ្ដើមប្រកាស ឯករាជ្យជាបន្តបន្ទាប់ និងបានប្ដូរទៅរករបបប្រជាធិបតេយ្យដូចក្រុមប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិចវិញ ដូចជា ប្រទេស អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត ឆេកូស្លូវ៉ាគី ហុងគ្រី ប៊ុលហ្ការី ប៉ូឡូញ ជាដើម។

ក្រោយអ៊ុយក្រែនប្រកាសឯករាជ្យ ក្រោយការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀត នាថ្ងៃទី៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៤ អ៊ុយក្រែន និងរុស្ស៊ី បានចុះហត្ថលេខាលើអនុស្សារណៈមួយ នៅក្នុងទីក្រុងប៊ុយដាប៉ែស ប្រទេសហុងគ្រី (Budapest Memorandum on Security Assurances) រួមជាមួយនឹងប្រទេសហត្ថលេខី ៣ផ្សេងទៀត គឺ រុស្ស៊ី សហរដ្ឋអាម៉េរិក និងអង់គ្លេស។ តាមរយៈអនុស្សារណៈនេះ អ៊ុយក្រែនសុខចិត្តបោះបង់ចោលអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដែលបន្សល់ទុកពីសម័យសហភាពសូវៀត ដោយផ្ទេរទៅឱ្យរុស្ស៊ី ជាថ្នូរមកវិញ រុស្ស៊ី សហរដ្ឋអាម៉េរិក និងអង់គ្លេស ដែលសុទ្ធសឹងជាមហាអំណាចនុយក្លេអ៊ែរ បានសន្យាគោរពអធិបតេយ្យ និងបូរណភាពដែនដីរបស់អ៊ុយក្រែន។

អ្វីដែលជាការកត់សម្គាល់ ចាប់តាំងពីអ៊ុយក្រែនប្រកាសឯករាជ្យពីសហភាពសូវៀតនាឆ្នាំ១៩៩១ ប្រទេសទាំងពីរមិនដែលមានអរិយភាពជាមួយគ្នានោះទេ។ រហូតដល់ឆ្នាំ២០០៨ អ៊ុយក្រែន រួមជាមួយ ហ្សកហ្ស៊ី បានដាក់សំណើ សុំចូលជាសមាជិក​បក្សសម្ព័ន្ធណាតូ នៅក្នុងជំនួបកំពូល ខែមេសា ឆ្នាំ២០០៨ នៅទីក្រុងប៊ុយការ៉េស (ប្រទេសរូម៉ានី) បក្សសម្ព័ន្ធ​ណាតូបានស្វាគមន៍បំណងចង់ចូលជាសមាជិករបស់ អ៊ុយក្រែន និងហ្សកស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយមានការជំទាស់យ៉ាងខ្លាំងក្លាពីសំណាក់រុស្ស៊ី ហើយប្រទេសសំខាន់ពីរក្នុងណាតូ គឺបារាំង និងអាល្លឺម៉ង់ ក៏មិនគាំទ្រ ណាតូបានបដិសេធមិនចាប់ផ្តើមផែនការប្រតិបត្តិ (Membership Action Plan) ទទួលអ៊ុយក្រែន និងហ្សកហ្ស៊ី ជាសមាជិកនោះទេ តែក្នុងពេលជាមួយគ្នា ណាតូក៏មិនបិទទ្វារទាំងស្រុងនោះដែរ ដោយទុកលទ្ធភាពឱ្យអ៊ុយក្រែន ចូលជាសមាជិកនៅថ្ងៃណាមួយ។

ក្រោយមានសំណើសុំចូលជាសមាជិកបក្សសម្ព័ន្ធ ណាតូ ពីសំណាក់ អ៊ុយក្រែន ភាពតាមតឹងរវាង រុស្ស៊ី និងអ៊ុយក្រែន កើតមានឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជា នៅខែមីនា ឆ្នាំ២០១៤ រុស្ស៊ីដាក់ពង្រាយកងទ័ពនៅតំបន់គ្រីមេ ក្នុងហេតុផលថា ដើម្បីការពារ​ប្រជាជនដើមកំណើតរុស្ស៊ី បន្ទាប់មក រៀបចំបោះឆ្នោតប្រជាមតិ ភ្ជាប់តំបន់គ្រីមេជាទឹកដីរបស់រុស្ស៊ី។ ការកាត់យកតំបន់គ្រីមេដោយរុស្ស៊ីត្រូវបានសហគមន៍អន្តរជាតិជាទូទៅ ចាត់ទុកថាជាទង្វើខុសច្បាប់ ហើយមហាសន្និបាតអ.ស.ប បានបោះ​ឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០១៤ ក្នុងសំឡេង ១០០ ទល់នឹង ១១ (១៣ប្រទេសអនុប្បវាទ) បដិសេធមិនទទួលស្គាល់ការបោះឆ្នោតប្រជាមតិនៅគ្រីមេ ហើយកំណត់ថា គ្រីមេនៅតែជាដែនដីមួយរបស់អ៊ុយក្រែន។ ចំណែកសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក ព្រមទាំងប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តលោកខាងលិចបានដាក់ទណ្ឌកម្មលើរុស្ស៊ី ជុំវិញការកាត់យកតំបន់គ្រីមេ។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ២០១៤ សង្រ្គាមបានផ្ទុះឡើងនៅតំបន់ដុនបាស់ (Donbas) ខាងកើតអ៊ុយក្រែន ហើយក្រុមឧទ្ទាមផ្តាច់ខ្លួន ដោយមានការគាំទ្រពីសំណាក់រុស្ស៊ី បានប្រកាសបង្កើតរដ្ឋឯករាជចំនួនពីរដាច់ពីអ៊ុយក្រែនគឺ ដូណេតស្ក៍(Donetsk) និង លូហាន់ស្ក៍ (Luhansk)។ ការបោះឆ្នោតប្រជាមតិបង្កើតរដ្ឋឯករាជទាំងពីរ ត្រូវបានរៀបចំធ្វើឡើង នៅថ្ងៃទី១១ ឧសភា ឆ្នាំ២០១៤។ នាថ្ងៃទី១២ ខេមិថុនា ឆ្នាំ២០២០ បក្សសម្ព័ន្ធណាតូ បានផ្តល់ឱ្យអ៊ុយក្រែន នូវឋានៈជាប្រទេសដៃគូ ដែលបើកផ្លូវឱ្យមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការខាងផ្នែកយោធាជាមួយគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែបដិសេធមិនចាប់ផ្តើមនីតិវិធីទទួលអ៊ុយក្រែនជាសមាជិក ទៅតាមការស្នើសុំរបស់លោក វ៉ូឡូឌីមៀរ ហ្សេឡេនស្គី។ នាថ្ងៃទី១ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ លោក វ៉ូឡូឌីមៀរ ហ្សេឡេនស្គី ចោទរុស្ស៊ីថាពង្រាយទ័ពនៅតាមព្រំដែនអ៊ុយក្រែន តែរុស្ស៊ីថា ការពង្រាយទ័ពនេះ គឺដើម្បីធ្វើសមយុទ្ធ ឆ្លើយតបទៅនឹងទង្វើបង្កហេតុរបស់អ៊ុយក្រែន។ នាថ្ងៃទី៦ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ លោកវ៉ូឡូឌីមៀរ ហ្សេឡេនស្គី បានប្រកាសជាចំហថា ការចូលជាសមាជិកបក្សសម្ព័ន្ធណាតូគឺជាមធ្យោបាយ តែមួយគត់ ដែលអាចបញ្ចប់សង្រ្គាមនៅតំបន់​ដុនបាស់បាន និងក៏បានប្រកាសផងដែរ អំពីគោលបំណងចង់ចូលជាសមាជិកសហភាពអឺរ៉ុប។ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ រុស្ស៊ីពង្រាយទ័ពកាន់តែច្រើន នៅក្បែរព្រំដែនអ៊ុយក្រែន ប្រទេសលោកខាងលិចបានលើកឡើងថា ជាការពង្រាយទ័ពនេះ ក្នុងគោលដៅចូលឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន តែលោកវ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន បានបដិសេធថា រុស្ស៊ីមិនមានចេតនាចូលឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា បានដាក់លក្ខខណ្ឌមួយចំនួនចំពោះអាម៉េរិក និងបក្សសម្ព័ន្ធណាតូ ដែលក្នុងនោះ រួមមានការទាមទារឱ្យណាតូធានាថានឹងមិនឱ្យអ៊ុយក្រែនចូលជាសមាជិក ហើយឱ្យណាតូដកកម្លាំងយោធាទាំងអស់ ដែលឈរជើងនៅក្នុងប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងកើត ដែលចូលជាសមាជិកណាតូ ក្រោយឆ្នាំ១៩៩៩៧ ចេញ។ ចំណែក លោក​បៃដិន បានព្រមានទុកជាមុនថា ប្រសិនបើរុស្ស៊ីចូលឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន អាម៉េរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្ត នឹងដាក់ទណ្ឌកម្មយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុតទៅលើរុស្ស៊ី ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលជាមួយគ្នា លោកប្រធានាធិបតីអាម៉េរិក ក៏បានប្រកាសផងដែរថា អាម៉េរិកនឹងមិនបញ្ជូនកងទ័ពទៅជួយអ៊ុយក្រែននោះទេ ពីព្រោះអ៊ុយក្រែនមិនមែនជាសមាជិកណាតូ។ ចាប់តាំងពីខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ ដល់ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២ មានកិច្ចប្រឹងប្រែងផ្នែកការទូតជាច្រើនបានរៀបចំឡើង ដើម្បីបញ្ចៀសសង្រ្គាមអ៊ុយក្រែន ក្នុងនោះ ក៏រួមមានទាំងជំនួបតាមវីដេអូ រវាងលោកពូទីន និងលោកបៃដិន ជំនួបដោយផ្ទាល់ នៅទីក្រុងម៉ូស្គូ រវាងលោកម៉ាក្រុង និងលោកពូទីន និងជំនួប រវាងលោកពូទីន និងលោកអូឡាហ្វ ស្ហុលស៍ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលអាល្លឺម៉ង់ ដែលទើបនឹងឡើងកាន់តំណែង ផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងផ្នែកការទូតទាំងនេះ មិនបានទទួលលទ្ធផលជាវិជ្ជមាននោះទេ។ លោកបៃដិន និងសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងបក្សសម្ព័ន្ធណាតូបដិសេធមិនផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយបើកទ្វារចំហ ឬ « Open door policy » ពោលគឺ ទុកសិទ្ធិឱ្យប្រទេសនីមួយៗជាអ្នកសម្រេចដោយខ្លួនឯងថាចង់ចូលក្នុងណាតូឬក៏អត់។ នេះមានន័យថា ក្នុងករណីអ៊ុយក្រែន គឺអ៊ុយក្រែនខ្លួនឯងជាអ្នកមានសិទ្ធិសម្រេចថា ចង់ចូលក្នុងណាតូឬក៏អត់ ចំណែកណាតូមានសិទ្ធិសម្រេច​ថា ទទួលយកអ៊ុយក្រែនជាសមាជិកឬមិនទទួល ដោយមើលទៅលើលក្ខខណ្ឌសមាជិកភាពរបស់ណាតូ ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាច​បិទទ្វារជាមុនថាមិនទទួលយកអ៊ុយក្រែននោះទេ។ នាថ្ងៃទី២០ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២នេះ ក្រោយពីមានជំនួបតាមទូរសព្ទ រវាងលោកម៉ាក្រុង និងលោកពូទីន វិមានប្រធានាធិបតីបារាំងបានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថា លោកពូទីន និងលោកបៃដិន បានព្រមព្រៀងជាគោលការណ៍ថានឹងបើកធ្វើជំនួបកំពូល ដើម្បីពិភាក្សាគ្នាអំពីវិបត្តិអ៊ុយក្រែន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅថ្ងៃទី២១ ខែកុម្ភៈ លោកពូទីន បានប្រកាសទទួលស្គាល់ ដូណេតស្ក៍ និង លូហាន់ស្ក៍ ជារដ្ឋឯករាជ្យ ហើយនៅថ្ងៃទី២៤កុម្ភៈ កងទ័ពរុស្ស៊ីក៏បានចាប់ផ្តើមវាយប្រហារទៅលើអ៊ុយក្រែន។

នេះជាបញ្ហាមួយដែលយើងគិតស្មានមិនដល់។ សំណួរសួរថា ហេតុអ្វីបានជារុស្ស៊ី សម្រេចចិត្តវាយ ប្រហាចូលទឹកដីអ៊ុយក្រែន ដោយមិនខ្វល់ពីការគម្រាមដាក់ទណ្ឌកម្ម ពីសំណាក់ប្រទេសលោកខាងលិច រួមទាំងសហរដ្ឋអាម៉េរិក?

អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង ដែលហៅកាត់ជាភាសាបារាំងថា អូតង់ (OTAN) និងភាសាអង់គ្លេសហៅកាត់ថា ណាតូ (NATO) គឺជាមរតកដែលបានបន្សល់ទុក តាំងពីសម័យសង្គ្រាម ត្រជាក់ គឺក្រោយសង្ក្រាមលោកទី២ត្រូវបានបញ្ចប់ និងបន្តរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ណាតូបានបង្កើត ឡើងនៅថ្ងៃទី៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៤៩ និងចូលជាធរមាននៅ ឆ្នាំ​១៩៥១ ដែលជាលទ្ធផល ដែលកើត ចេញពីព្រឹត្តិការណ៍ចំនួនពីរ ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២បានបញ្ចប់។ ទីមួយ គឺភាពមិន ចុះសម្រុងគ្នា រវាងសហរដ្ឋអាម៉េរិ និងសូវៀត ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងគ្នា កាលពី សង្គ្រាមលោកលើកទី២ ដើម្បីផ្តួលរំលំ អាល្លឺម៉ង់ ដែលពេលនោះដឹកនាំដោយ ហ៉ីទ្លែរ (Hitler) ប៉ុន្តែបានក្លាយជាសត្រូវនឹងគ្នាវិញ ចាប់ពី ឆ្នាំ១៩៤៧ ដោយមូលហេតុមនោគមវិជ្ជា និងមហិច្ឆតា។ និងទីពីរ គឺការស្នើសុំពីសំណាក់ បណ្តា ប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិច នៅក្រោយសង្គ្រាម​លោកលើកទី២ សុំឱ្យអាម៉េរិក ជួយធានាការពារ សន្តិសុខ របស់ពួកគេ នៅចំពោះមុខ អានុភាពយោធាដ៏ធំ របស់សូវៀត កុម្មុយនីស្ត។ នៅក្នុងបរិបទបែបនេះ អាម៉េរិក និងកាណាដា ព្រមទាំងបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបខាងលិច ដែលកាល​ណោះ តាំងខ្លួន ជាតំណាង «ពិភពសេរី» នាំគ្នាបង្កើតណាតូឡើង ដើម្បីទប់ទល់ នឹង«ពិភពកុម្មុយនីស្ត» ដឹកមុខដោយ សូវៀត។

ជាការឆ្លើយតបវិញ នៅថ្ងៃ១៤ ឧសភា ១៩៥៥ សហភាពសូវៀត និងបណ្តាប្រទេសកុម្មុយ នីស្ត អឺរ៉ុបខាងកើតចំនួនប្រាំពីរ នាំគ្នាបង្កើតសម្ព័ន្ធភាពយោធាមួយដែរ ដែលគេហៅថា កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូវី (Varsovie)។ ប៉ុន្តែ ក្រោយមកនៅឆ្នាំ១៩៩១ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូវីនេះ ត្រូវរំលាយចោលវិញ ក្រោយ ការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀត គឺបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមត្រជាក់ត្រូវបានបញ្ចប់​។ ប៉ុន្តែ ណាតូនៅបន្ត ដំណើរការរហូតដល់សព្វថ្ងៃ និងថែមទាំងរីកធំលើសមុនទៀតផង រីកធំសំដៅទៅទិសខាងកើត។ ណាតូ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយប្រទេសចំនួន១២ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នមានប្រទេសជាសមាជិក សរុបចំនួន៣០ ដោយ​សារតែ ទទួលបានពីបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតចំនួន១០ ដែលនៅក្នុងអតីតកាលជារណបសូវៀត និងដែលមួយចំនួនជាសមាជិកនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូវី មកអតីតសាធារណរដ្ឋសូវៀតចំនួន៣ ដែលគេហៅថា បណ្តាប្រទេសបាល្ទ(Baltes) និងបានមកពីអតីតសាធារណរដ្ឋយូហ្គោស្លាវី (Yougoslavie) ចំនួន៤។

ការណ៍ដែលណាតូ បន្តមានវត្តមាន និងបន្តពង្រីកខ្លួន ចូលកាន់តែជិតទៅដល់ទឹកដីរុស្ស៊ី ធ្វើ ឱ្យរុស្ស៉ីមានការបារម្ភកាន់តែខ្លាំង។ ក្រោយពីណាតូទទួលយកសមាជិករបស់ខ្លួន ជាបន្តបន្ទាប់ ពីបណ្តា ប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងកើត និងបណ្តាប្រទេស​បាល្ទ ណាតូកំពុងត្រៀមទទួលយកយក អ៊ុយក្រែន (Ukraine) និងហ្សកហ្ស៉ី(Georgie) បន្ថែមទៀត។ នេះគឺជាអ្វីដែលប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី ពូទីន (Poutine) មិនអាចទទួលបាន ហើយលោកបានលើកឡើងថា វាជាការគំរាមកំហែង មកលើសន្តិសុខរបស់ រុស្ស៊ីតែម្តង។ ការណ៍បណ្តោយឱ្យអ៊ុយក្រែន ក្លាយជាសមាជិកអូតង់ វាជាគ្រោះអាសន្នធំនឹងអាច កើតឡើងសម្រាប់រុស្ស៊ី។ អ៊ុយក្រែននឹង អាចទាមទារយកគ្រីមេមកវិញ ទោះជាសង្គ្រាម ត្រូវផ្ទុះឡើង ជាមួយរុស្ស៊ីក៏ដោយ ព្រោះថាណាតូប្រកាន់គោលការណ៍មួយសំខាន់ ដែលកំណត់ដោយមាត្រាទី៥ នៃសន្ធិសញ្ញា នោះគឺសាមគ្គីភាពរវាងបណ្តាប្រទេសសមាជិក។ បានន័យថា រាល់ការឈ្លានពានមកលើ សមាជិកណាមួយក៏ដោយរបស់អូតង់ នឹងត្រូវចាត់ទុកថាជាការឈ្លានពានមកលើបណ្តាសមាជិក ទាំងអស់ របស់អូតង់តែម្តង។

មួយវិញទៀត នេះគឺជាអារម្មណ៍មួយដែល លោក ពូទីន ពិបាកនឹងទទួលយកបាន។ តាំងពីចុងបញ្ចប់នៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ដែលបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច បានសន្យាតែមិនអនុវត្តន៍។ តួយ៉ាង នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៩០ ប្រធានាធិបតីសហភាពសូវៀត លោក Mikhail Gorbachev បានជួប ជាមួយរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាម៉េរិក James Baker ដើម្បីពិភាក្សាអំពីការដកទ័ពសូវៀត ចេញពីប្រទេស អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត។ ដើម្បីធានាដល់ប្រធានាធិបតី Gorbachev អំពីផលវិបាកនៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយ នាពេលអនាគត រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាម៉េរិក James Baker បានប្រកាសថា៖ «មិនរំកិលទៅ​ទិសខាងកើតមួយអ៊ីញណានោះទេ គឺណាតូនឹងមិនរំកិលមួយអ៊ីញទៅខាងកើតទេបន្ទាប់ពីការបង្រួបបង្រួមអាល្លឺម៉ង់ឡើងវិញ»។ ចំណែកអធិការបតីនៃសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ លោក Helmut Kohl ក៏បានអះអាងផងដែរថា «ជាធម្មតា​ ណាតូ ពិតជានឹងមិនពង្រីកខ្លួនទៅអាឡឺម៉ង់ខាងកើតជាដាច់ខាត»។ នៅនាំ១៩៩១ នៅពេល រដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិសូវៀត លោក Dmitry Yazov និយាយពីការចូលជាសមាជិក ណាតូរបស់បណ្តា ប្រទេសនៅអ៊ឺរ៉ុបខាងកើត នាយករដ្ឋមន្ត្រីអង់គ្លេស ក៏បានបញ្ជាប់ថា «រឿងនេះ ពិតជាមិនអាច កើតមាននោះទេ»។

ទាំងនេះសបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា វាជាមធ្យោបាយតែមួយគត់ ដើម្បីបញ្ជាក់នូវការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ រុស្ស៊ី ប្រាប់ទៅណាតូ និងប្រាប់បស្ចិមប្រទេសថា រុស្ស៊ីមិនមានជំនឿចិត្តលើអ្វីដែលពួកគេបានសន្យា និងមិនត្រូវ ប៉ះពាល់ជាដាច់ខាតដែនអំណាចនិងសន្តិសុខរបស់ខ្លួន។

ទោះបីជាយ៉ាងណា ការប្រកួតប្រជែងឥទ្ធិពលពីសំណាក់ប្រទេសមហាអំណាច ដើម្បីរក្សាឱ្យបាន ឬយកឱ្យបាន នូវអ្វីដែលគិតថាជារបស់ខ្លួន វាជាហានិភ័យ សម្រាប់ប្រទេសដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធ មិនថា ធំឬតូច គ្រាន់តែខុសគ្នាត្រង់ថាធ្ងន់ឬស្រាល ផ្ទាល់ឬដោយប្រយោល។ សម្រាប់សង្គ្រាមរវាងប្រទេសទាំងពីរ ដែលពេលនេះកំពុងក្លាយជា អឺរ៉ុបនីយកម្មសង្គ្រាមជាមួយ​រុស្ស៊ី ដែលពីដំបូងគឺជារូបភាពនៃការវាយ ប្រហារពីសំណាក់ រុស្ស៊ីលើអ៊ុយក្រែនតែប៉ុណ្ណោះ។ ប្រទេសនានានៅអឺរ៉ុប រួមទាំងអាស៊ីមួយចំនួន បាននាំគ្នាលើក ទឹកចិត្ត ប្រគល់ទាំង មនុស្សឱ្យទៅជួយច្បាំងនៅអ៊ុយក្រែន ផ្តល់ជំនួយយោធាទាំងអាវុធ និងយន្តហោះ ចម្បាំង រួមទាំង អ្នកបើកបរ យន្តហោះប្រយុទ្ធថែមទៀត។ ទិដ្ឋភាពបែបនេះ មិនមែនជា សង្គ្រាមរុស្ស៊ី-អ៊ុយក្រែនទៀតទេ គឺវាជាសង្គ្រាមរវាងរុស្ស៊ី និងអឺរ៉ុប។ អ្វីដែលជាផលប៉ះពាល់ចំពោះមុខ គឺពលរដ្ឋដែលស្ថិតក្នុងតំបន់ជម្លោះ៖ បាត់បង់អាយុជីវិតជនស្លូតត្រង់ បាត់បង់ទីជម្រក ព្រាត់ប្រាស់គ្រួសារ បងប្អូន ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធត្រូវបំផ្លាញ ក្លាយជាជន​ភៀសខ្លួនដោយសារសង្គ្រាម និយាយជារួមអ្វីៗត្រូវ បំផ្លាញ។ ដូច្នេះមានតែ បន្តការចរចា រកដំណោះស្រាយដើម្បីបញ្ឈប់សង្គ្រាមឱ្យបានឆាប់ និងស្របតាម ការអំពាវនាវរបស់អាស៊ាន កាលពីពេលថ្មីៗនេះទេ ដែលជាជម្រើសមិនខាចខ្វះបាន បើទោះបីជាការចរចា របស់ប្រតិភូពីទីក្រុងគៀវ និងម៉ូស្គូ ជុំទី១មិនទាន់មានលទ្ធផលក៏ដោយ៕

RAC Media

ប្រភព៖ វិទ្យាស្ថានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃកម្ពុជា

  ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍, 03 មីនា 2022 ម៉ោង 03:24 PM

«មេរៀនពីសង្គ្រាមនៅអ៊ុយក្រែន» ដោយ៖ បណ្ឌិត គិន ភា ប្រធានវិទ្យាស្ថានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃកម្ពុជា រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

(ប្រធានាធិបតីអ៊ុយក្រែន៖ «មានតែយើងខ្លួនឯងប៉ុណ្ណោះ ដែលត្រូវការពារជាតិរបស់យើង។  តើមាននរណាដែលត្រៀមប្រយុទ្ធជាមួយយើង? ខ្ញុំមិនបានមើលឃើញនរណាម្នាក់នោះទេ»)

មេរៀនពីសង្គ្រាមនៅអ៊ុយក្រែន ក៏ដូចជាមេរៀននៅកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៧៥ និងមេរៀនជាច្រើនទៀត បានបង្រៀនយើងថា ប្រទេសនីមួយៗ មិនត្រូវពឹងផ្អែកទៅលើបរទេសជ្រុលពេកទេ មិនថាវិស័យនយោបាយ សន្តិសុខ ឬសេដ្ឋកិច្ចនោះទេ។ គ្មាននរណាជួយយើងទេ បើយើងមិនអាចជួយខ្លួនឯងបាន, មានតែយើងប្រឹងធ្វើឱ្យជាតិយើងខ្លាំងទេ ទើបយើងអាចរក្សាអត្ថិភាពជាតិយើងបាន។

តាមរយៈមេរៀនពីសង្គ្រាមនៅអ៊ុយក្រែននេះ ខ្ញុំយល់ឃើញថា៖

១. សន្តិភាពគឺសំខាន់ជាងអ្វីៗទាំងអស់។ នៅពេលឃើញសោកនាដកម្មនៃសង្គ្រាម ទើបយើងកាន់តែយល់ច្បាស់ពីតម្លៃនៃសន្តិភាព, សង្រ្គាមឬសន្តិភាពចំណុះខ្លាំងលើភាពជាអ្នកដឹកនាំនិងការសម្រេចចិត្តរបស់មេដឹកនាំ។ ដូច្នេះ ត្រូវតែរួមគ្នារក្សាសន្តិភាពឱ្យបាន ហើយសន្តិភាពនោះ ត្រូវតែផ្តល់ម្លប់ និងផ្តល់ភាពសុខុដមរម្យនាដល់មនុស្សគ្រប់គ្នានៅក្នុងសង្គម និងជាគ្រឹះនៃឯកភាព សាមគ្គីភាព និងមោទនភាពជាតិ។ អ្វីដែលខ្មែរត្រូវការបំផុត គឺខ្មែរត្រូវពួតដៃគ្នា ដើម្បីជំរុញការអភិវឌ្ឍប្រទេសឱ្យលឿនទៅមុខដោយប្រើប្រាស់បញ្ញាញាណរបស់ខ្មែរគ្រប់គ្នា។

២. បន្តគោលនយោបាយការបរទេសដែលផ្តល់អាទិភាពលើសន្តិភាព ស្ថិរភាព វិបុលភាព និងបរិយាបន្ន ហើយត្រូវគោរពដោយខ្ជាប់ខ្ជួននូវគោលការណ៍គ្រឹះនៃនយោបាយការបរទេសដូចមានកំណត់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ មាត្រា៥៣ ដែលកំណត់ថា «ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាប្រកាន់ខ្ជាប់ជានិច្ចនូវនយោបាយអព្យាក្រឹតអចិន្ត្រៃយ៍និងមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជារួមរស់ដោយសន្តិសហវិជ្ជមានជាមួយប្រទេសជិតខាង និងប្រទេសដទៃទៀតទាំងអស់នៅលើសកលលោក»។

៣. កម្ពុជាត្រូវមានទំនាក់ទំនងល្អជាបងប្អូនជាមួយប្រទេសជិតខាង ទាំងវិស័យនយោបាយ សន្តិសុខ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមវប្បធម៌។ កម្ពុជាមិនអាចយកប្រទេសជិតខាងណាជាសត្រូវនោះទេ ប៉ុន្តែ កម្ពុជាក៏មិនត្រូវស្ថិតក្រោមការបង្គាប់បញ្ជាឬឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសជិតខាងណាមួយនោះដែរ។ កម្ពុជាត្រូវមានទំនាក់ទំនងដោយស្មើមុខនិងស្មើសិទ្ធិជាមួយគ្រប់បណ្តាប្រទេសទាំងអស់ ដោយគោរពផលប្រយោជន៍គ្នាទៅវិញទៅមក គោរពអធិបតេយ្យនិងបូរណភាពទឹកដីគ្នាទៅវិញទៅមក និងមិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ផងគ្នា។ ប្រទេសណាក៏ដោយដែលឈ្លានពានកម្ពុជា យើងត្រូវឆ្លើយតបតាមភាសារបស់ពួកគេ។

៤. ក្នុងចន្លោះរវាងខ្លានិងក្រពើ និងក្នុងបរិបទនៃការផ្លាស់ប្តូរនៃសណ្តាប់ធ្នាប់ពិភពលោកដែលផ្អែកលើច្បាប់ ទៅកាន់សណ្តាប់ធ្នាប់មួយដែលអ្នកខ្លាំងរំលោភអ្នកខ្សោយ ថ្វីបើយើងស្រឡាញ់សន្តិភាព តែយើងក៏មិនត្រូវភ្លេចខ្លួនត្រៀមលក្ខណៈសម្រាប់សង្គ្រាមនោះដែរ។

៥. ល្មមដល់ពេលអនុវត្តច្បាប់កាតព្វកិច្ចយោធាហើយ ដើម្បីឱ្យយុវជនយើងស្គាល់ពីយុទ្ធសាស្ត្រសង្គ្រាម ត្រៀមលក្ខណៈដើម្បីជាតិ ជាកម្លាំងស្នូលរបស់ជាតិ ជាខឿនការពារជាតិ, កុំឱ្យយុវជនចេះតែស្នេហាជាតិត្រឹមតែនៅលើហ្វេសប៊ុក។ ទន្ទឹមនឹងនោះ វាជាពេលវេលាមួយដែលកម្ពុជាចាំបាច់ពង្រឹងបន្ថែមទៀតនូវខឿនការពារជាតិរបស់ខ្លួនតាមរយៈការធ្វើទំនើបកម្មយោធា ពង្រឹងសមត្ថភាព វិន័យ សុខភាព និងបណ្ដុះមនសិការស្នេហាជាតិមោះមុតដល់កងកម្លាំងរបស់យើងគ្រប់ផ្នែក បង្កើនថវិកាការពារជាតិ និងពង្រីកបន្ថែមនូវកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិលើវិស័យសន្តិសុខ។

ត្រូវចងចាំថា បើជាតិយើងខ្សោយ យើងមិនអាចទៅសំពះសុំសន្តិភាពពីនរណាបានទេ។ បើជាតិយើងខ្សោយ កុំនិយាយពីឯករាជ្យនិងអព្យាក្រឹត្យ សូម្បីតែយើងសុំរស់នៅដោយស្ងប់សុខដោយមិនទៅរំខានជាតិសាសន៍ណា ក៏មិនប្រាកដថា គេឱ្យជាតិយើងបានសុខនោះដែរ។ ដូច្នេះ មានតែយើងខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើឱ្យជាតិខ្លាំងនោះទេ ទើបជាតិយើងអាចគេចផុតពីការប្រមាថពីជាតិសាសន៍ដទៃបាន។ យើងត្រូវតែខិតខំប្រឹងប្រែងឱ្យខ្លាំង ដើម្បីអត្ថិភាព វឌ្ឍនភាព និងវិបុលភាពជាតិយើងទាំងបច្ចុប្បន្ននិងទៅអនាគត៕

  ថ្ងៃចន្ទ, 28 កុម្ភៈ 2022 ម៉ោង 11:14 AM

សៀវភៅ តក្កវិទ្យា (Logic) ដោយ៖ លោក យឹម អាយុវឌ្ឍនៈវិជ្ជា- វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យានៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

ការរីកចម្រើននៃបច្ចេកវិទ្យា តម្រូវឱ្យមនុស្សខិតខំស្វែងរក នូវចំណេះដឹងថ្មីៗ ដើម្បីគ្រប់គ្រងនិងប្រើប្រាស់នូវបច្ចេកវិទ្យាទាំង អស់នោះឱ្យបានប្រសើរឡើង។ ក្នុងនោះដែរ មុខជំនាញគណិតវិទ្យា ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងវិស័យផ្សេងៗ ជាពិសេសវិស័យវិទ្យា សាស្រ្ត និង វាជាចំណែកមួយដែលមិនអាចខ្វះបានក្នុងការចូល រួមអភិវឌ្ឍន៍បច្ចេកវិទ្យានិងភាពរីក​ចម្រើន​នៃប្រទេសជាតិ។ តក្កវិទ្យា ជាផ្នែកមួយនៃគណិតវិទ្យា ដែលជាមូលដ្ឋាននៃការវិភាគសមហេតុផល ហើយប្រើវាក្នុងការធ្វើការសម្រេចចិត្តតាមតក្កៈសម្រាប់បញ្ហាអ្វីមួយឱ្យបានល្អ។ ដោយកត្តានេះហើយទើបធ្វើឱ្យខ្ញុំបាទចូលចិត្តសិក្សាស្រាវជ្រាវគណិតវិទ្យា ហើយបាននិពន្ធសៀវភៅ តក្កវិទ្យា (Logic)នេះឡើង ក្នុងគោលបំណងចូលរួមចំណែកអភិវឌ្ឍន៍ បំណិននិងការពិចារណារបស់សិស្ស និង និស្សិតក៏ដូចជាមិត្តអ្នកអានទាំងអស់ដែរ។

សៀវភៅនេះរៀបចំឡើងដើម្បីបំពេញនូវសំណូមពររបស់សិស្ស និស្សិត អ្នកស្រាវជ្រាវ និង មិត្តអ្នកអានទាំងអស់ដែលខ្វះឯកសារសិក្សានិងស្រាវជ្រាវ ជាពិសេសអ្នកដែលបានរៀនឯកទេស គណិតវិទ្យា ត្រូវតែសិក្សាពីតក្កវិទ្យានេះ ពីព្រោះវាជាមេរៀនមូលដ្ឋានដែលទាក់ទងនឹងវិធីសម្រាយបញ្ជាក់ ទ្រឹស្ដីសំណុំ ពីជគណិត ប៊ូល ពីជគណិតអរូបី និង គណិតវិទ្យាសម្រាប់កុំព្យូទ័រ។

ខ្ញុំសូមថ្លែងអំណរគុណយ៉ាងជ្រាលជ្រៅចំពោះ សិស្ស និស្សិត អ្នកស្រាវជ្រាវ និង មិត្តអ្នកអានទាំងអស់ ដែលគាំទ្រដល់ សៀវភៅស្ដីអំពី តក្កវិទ្យា នេះ ហើយសូមស្វាគមន៍ជានិច្ចរាល់ការ រិះគន់ស្ថាបនា ដើម្បីឱ្យសៀវភៅនេះកាន់តែសុក្រឹតថែមទៀត។

------

RAC Media 

  ថ្ងៃសុក្រ, 25 កុម្ភៈ 2022 ម៉ោង 06:56 PM

''ការអប់រំ និងសុខភាព'' ដោយ៖ បណ្ឌិត សូ សុធីរ-មន្ត្រីស្រាវជ្រាវនាយកដ្ឋានវិទ្យាសាស្ត្រអប់រំនៃវិទ្យាស្ថានមនុស្សសាស្ត្រ និងវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម-(២៤-២-២០២២)

RAC Media

ប្រភព៖ វិទ្យាស្ថានមនុស្សាសាស្ត្រ និងវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម

  ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍, 24 កុម្ភៈ 2022 ម៉ោង 12:38 PM

បទវិចារណកថា៖ ចិននៅក្នុងបរិបទសម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគី AUKUS ដោយ៖ លោក ផាញ់ សារឿន, មន្ត្រីវិទ្យាស្ថានសិក្សាចិននៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

RAC Media

ប្រភព៖ វិទ្យាស្ថានសិក្សាចិន

  ថ្ងៃពុធ, 23 កុម្ភៈ 2022 ម៉ោង 09:41 PM

អត្ថបទអ្នកនិពន្ធ នូ ហាច ដោយ៖លោក ឃិន យ៉ង់- នាយកដ្ឋានកិច្ចការទូទៅនៃវិទ្យាស្ថានមនុស្សសាស្ត្រនិងវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា- (២០-២-២០២២)

RAC Media

ប្រភព៖ វិទ្យាស្ថានមនុស្សសាស្ត្រនិងវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម

  ថ្ងៃអាទិត្យ, 20 កុម្ភៈ 2022 ម៉ោង 12:42 PM

អត្ថបទស្រាវជ្រាវ ស្ដីពី ផ្ទះប្រពៃណីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង ដោយ៖ ម៉ិល វាសនា មន្ត្រីស្រាវជ្រាវវិទ្យាស្ថានវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

RAC Media

ប្រភព៖ វិទ្យាស្ថានវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ

  ថ្ងៃសុក្រ, 18 កុម្ភៈ 2022 ម៉ោង 04:18 PM

ប្រវត្តិស្ថាននាម បឹងទន្លេសាប និងទន្លេសាប ដោយ៖ បណ្ឌិត ជិន សុជាតិ មន្រ្តីស្រាវជ្រាវផ្នែកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៃវិទ្យាស្ថានសិក្សាចិន

ប្រភព ៖ ផ្ទាំងគំនូរនៃអគារខេមរវិទូ(រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា)

តាមការសិក្សាលើប្រវត្តិនៃកម្ពស់នីវូសមុទ្រ យើងអាចទាញការសន្និដ្ឋានថា ក្នុងកំលុង៥០០០ឆ្នាំមុន បច្ចុប្បន្ន តំបន់ទំនាបកណ្តាលនៃប្រទេសកម្ពុជា រួមទាំងបឹងទន្លេសាប គឺស្ថិតនៅក្រោមបាតសមុទ្រ បន្ទាប់មកបឹងទន្លេសាប ក៏បានចាប់កំណើតឡើងនៅប្រហែល ៤០០០ឆ្នាំមកហើយ (១)។

បច្ចុប្បន្ននេះ អ្នកណាក៏គេស្គាល់ថា បឹងទឹកសាបដ៏ធំ ជាងគេមួយក្នុងតំបន់អាស៊ីអគ្នេយ៍នេះ មានឈ្មោះថា បឹងទន្លេសាប (Tonle Sap Lake) ដែលស្ថិតនៅចំកណ្តាលនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែមុននឹងយើងហៅបឹងនេះថា បឹងទន្លេសាប ឈ្មោះដើមរបស់ស្ថាននាមបឹងនេះគេហៅត្រឹមទន្លេសាប ប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុនេះយើងនឹងធ្វើការសិក្សាលើប្រវត្តិស្ថាននាមទាំងពីរនេះថា តើវាក៏កើតឡើងតាំងពីពេលណាមក? ពាក្យបឹង ទន្លេ ស្ទឹង និងសមុទ្រ ប្រជាជាតិខ្មែរបានប្រើតាំងពីសម័យមុនអង្គរ ប៉ុន្តែគេមិនឃើញមានសម្ព័ន្ធពាក្យ ទន្លេសាប, បឹងទន្លេសាប, ទន្លេប្រៃ, ឬសមុទ្រសាប ដែលប្រើក្នុងសិលាចារឹក ឬឯកសារខ្មែរបុរាណណាមួយទេ ប៉ុន្តែគេឃើញមានសម្ព័ន្ធពាក្យ ទន្លេក្រៅ តាំងពីមុនសម័យអង្គរ ដែលទន្លេនេះគឺជាខ្សែទឹកមួយដែលបែកចេញពីទន្លេមេគង្គ ហើយយើងមិនអាចធ្វើសន្និដ្ឋានបានថា វាជាឈ្មោះដើមនៃទន្លេសាបបានដែរ (២)។

នៅសម័យចតុមុខ(១៤៣២-១៥២៧) គឺនៅពេលដែលកើតមានជម្លោះរវាងព្រះបាទ ច័ន្ទរាជា ដែលតាំងបន្ទាយនៅអម្រិន្ទបូរណ៍ (ស្រុកបរិបូរណ៍ ខេត្តពោធិសាត់) ដើម្បីធ្វើសង្រ្គាមជាមួយព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្តេចកន) គេឃើញមានប្រើពាក្យ ទន្លេសាប ក្នុងឆ្នាំ១៥១៦ (៣)។

ហេតុអ្វីបានខ្មែរហៅបឹងដ៏ធំនេះថាជា ទន្លេទៅវិញ បើធ្នារទឹកនេះធំដូចបឹង ឬសមុទ្រទៅហើយនោះ? ម្យ៉ាងទៀតម្តេចដាក់ឈ្មោះថា ទន្លេសាប បើពាក្យថា ទន្លេ ជាទូទៅមានន័យថា ទីធ្នារទឹកសាប ទៅហើយនោះ?

តាមរយៈវចនានុក្រមខ្មែរ របស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ព្រះអង្គមានការសង្ស័យ និងសាកល្បងពន្យល់ថា ទន្លេសាប អាចមកពីពាក្យពីរបូកចូលគ្នា គឺពាក្យ ទន្លេ ដែលអាចក្លាយពាក្យសៀមថា ទះល៉េ(ทะเล) មានន័យថាសមុទ្រ (ព្រោះធ្នារទឹកធំណាស់មិនគួរប្រើត្រឹមពាក្យ ទន្លេទេ វាគួរហៅបឹង ឬសមុទ្រ ម្យ៉ាងទៀតអ្នកនៅជុំវិញបឹងទន្លេសាបមួយចំនួនក៏បានហៅត្រាប់តាមភាសាសៀមថា ទះល៉េសាបផងដែរ)។ ចំណែកពាក្យ មួយទៀតគឺ សាប ជាពាក្យខ្មែរមានន័យថា មិនប្រៃ ដូច្នេះបើផ្គុំពាក្យពីរនេះចូលគ្នា ទន្លេសាប មានន័យថា សមុទ្រទឹកសាប។ យ៉ាងណាសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ព្រះអង្គក៏នៅមានការសង្ស័យបន្តទៀតថាបើពាក្យ ទន្លេ មកពីពាក្យសៀមថា ទះល៉េ(ทะเล) ម្តេចក៏សៀមមិនថា ទះល៉េចឺត(ทะเลจืด) ដែលមានន័យថា សមុទ្រសាប តាមភាសាសៀមម្តងទៅ ម្តេចក៏មានប្រើលាយឡំជាមួយពាក្យខ្មែរថា សាប។ ព្រះអង្គពន្យល់ទៀតថា បើសិនពាក្យ ទន្លេ មិនមែនក្លាយពីពាក្យទះល៉េ(ทะเล) របស់សៀមទេ បើខ្មែរប្រើពាក្យថា ទន្លេសាប វាគួរតែមានពាក្យ ទន្លេប្រៃ ទើបមានពាក្យ ទន្លេសាប។

ជាចុងក្រោយព្រះអង្គមិនបានកំណត់ថាពាក្យ ទន្លេសាប ជាពាក្យខ្មែរហៅ ឬមានឥទ្ធិពលពីសៀមឱ្យប្រាកដឡើយ ហើយព្រះអង្គក៏មិនបានបញ្ជាក់ថា ពាក្យនេះប្រើពីពេលណាមកដែរ។ ហេតុនេះតើមានការបកស្រាយថ្មីណាមួយទាក់ទងនឹងពាក្យ ទន្លេសាប នេះឬទេ?

គួរបញ្ជាក់ថា ទោះបីខ្មែរយើងរកស្ថាននាម ទន្លេប្រៃ មិនទាន់ឃើញ ប៉ុន្តែខ្មែរក៏ធ្លាប់បានប្រើស្ថាននាម ស្ទឹងប្រៃ ផងដែរ នេះបើយោងលើសឹលាចារឹកK.966 ដែលបានចារឡើងនាឆ្នាំ១១៦៧ នៃគ.ស. ។ ខ្មែរយើងធ្លាប់មានស្ថាននាម ស្ទឹងប្រៃ តែបច្ចុប្បន្ន មិនដឹងនៅទីណា? ទឹកដីសម័យអង្គរធំធេង ហើយស្ទឹងដែលនៅតាមឆ្នេរសមុទ្រ មានច្រើនហើយអាចនិយាយថា ស្ទឹងប្រៃ ដែលខ្មែរធ្លាប់ហៅ បានបាត់ឈ្មោះក្នុងពេលណាមួយ ។

សំណួរសួរថា បើខ្មែរធ្លាប់ប្រើពាក្យ ស្ទឹងប្រៃ អញ្ចឹងវាគួរមាន ស្ទឹងសាប នៅទីណាមួយ ។ នៅលើផែនទីខេត្តកំពតសម័យដើមគេឃើញមានប្រើពាក្យ ព្រែកទឹកសាប (ពលរដ្ឋមួយចំនួននៅតំបន់នោះហៅព្រែកនេះថា ស្ទឹងទឹកសាប) ដែលស្ថាននាមនេះ គឺមានប្រើរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។

ផ្នែកមួយនៃផែនទីខេត្តកំពត (ដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៩០) និងផែនទី google map បច្ចុប្បន្ន៖

ទាញតាមហេតុផលខាងលើ យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ការប្រើស្ថាននាម ទន្លេសាប គឺជាសម្ព័ន្ធពាក្យភាសាខ្មែរ ហើយក្នុងអតីតកាលខ្មែរប្រាកដជាធ្លាប់មានប្រើស្ថាននាម ទន្លេប្រៃ នៅទីណាមួយ ជាក់ជាពុំខាន(តាមការសន្និដ្ឋាន ទន្លេប្រៃ អាចស្ថិតក្នុងតំបន់អតីតទឹកដីកម្ពុជាក្រោម ហើយយើងលែងប្រើស្ថាននាមទន្លេប្រៃ ចាប់តាំងពីដែនដីទាំងនេះបានរបូតចេញពីការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្មែរ)។ យើងហាក់មានជំនឿថានៅពេលវេលាណាមួយក្នុងអតីតកាល ទន្លេបាសាក់ អាចមានទីធ្នារទឹកប្រៃនៅផ្នែកណាមួយ ក្នុងទឹកដីវៀតណាមខាងត្បូងសព្វថ្ងៃ។ តាមការសិក្សាលើស្ថាននាមតាមដងទន្លេបាសាក់ មានស្ថាននាមមួយឈ្មោះថា ព្រែកអំបិល ។ ស្ថាននាមនេះធ្វើឱ្យយើងដាក់ជាសំណួរថា ទន្លេបាសាក់មានធ្នារទឹកសាបសព្វថ្ងៃ ម្តេចក៏មានស្ថាននាម ព្រែកអំបិល(ទឹកប្រៃ)នៅតាមដងទន្លេនេះ?

ផែនទី google map បច្ចុប្បន្នបង្ហាញពីឈ្មោះព្រែកអំបិល៖

យើងមានភស្តុតាងមួយទៀត ដែលយើងយល់ថា មិនមានឥទ្ធិពលពីភាសាសៀមនោះគឺ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ច័ន្ទរាជា នាសម័យលង្វែកគឺក្នុងកំឡុងពាក់កណ្តាលស.វ.ទី១៦ ពេលព្រះអង្គយាងទៅជួសជុលប្រាសាទតំបន់អង្គ ព្រះអង្គបានចារសិលាចារឹកនៅអង្គរវត្ត ដែលមានប្រើពាក្យថា ទនលេហសាប្ប (ទន្លេសាប)  (៤)។

អត្ថបទនៃសិលាចារឹកនគរវត្ត៖

តាមសម្ព័ន្ធពាក្យ ទនលេហសាប្ប បញ្ជាក់ថា សម្លេងប្រកបក្នុងសម្ព័ន្ធពាក្យនេះ ខ្មែរមិនមានទំនោរចម្លងសម្លេងភាសាសៀម ทะเล(ទះល៉េ) នោះទេ។ ហេតុនេះពាក្យ ទន្លេសាប គឺជាពាក្យភាសាខ្មែរ ដែលពាក្យ ទន្លេ(River) មិនមានន័យថា សមុទ្រសាប ឬសមុទ្រទឹកសាបទេ។ យើងមានការទទួលស្គាល់ថា បឹងទឹកសាបនេះ មានពលរដ្ឋខ្មែរមួយចំនួន បានហៅ ទន្លេសាប ស្រដៀងនឹងភាសាសៀមថា ថះលេសាប ឬទះលេសាប ។ ការហៅនេះទំនងជាកើតឡើងចាប់ ពីរជ្ជកាលក្សត្រសៀម ព្រះនាមពញាតាក(ពញាតាស៊ីន) បានប្រើប្រាស់ទ័ពជើងទឹកឆ្លងកាត់ទន្លេសាបជាលើកដំបូងដើម្បីធ្វើសង្រ្គាមជាមួយខ្មែរនា ឆ្នាំ១៧៦៩ (៥) និងឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់មកទៀត។

ក្រោយមកទៀតក្នុងកំឡុងពេលដែលខេត្តបាត់ដំបង សៀមរាប និងសិរីសោភ័ណ្ឌ (បន្ទាយមានជ័យ) បានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់របស់សៀមពីឆ្នាំ១៨៦៧ ដល់ឆ្នាំ១៩០៧ និងនៅរវាងឆ្នាំ១៩៤១ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៦ (៦) គឺជាដំណាក់កាលដែលព្រំដែនសៀមនៅជាប់នឹងបឹងទឹកសាបដ៏ធំនេះ ហេតុនេះ ពលរដ្ឋខ្មែរដែលរស់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សៀមក៏បានហៅ ទន្លេសាប ថា ទះលេសាប តាមសម្លេងភាសាសៀមផងដែរ។

ផែនទីខ្មែរ-សៀមចន្លោះឆ្នាំ១៨៦៧ ដល់ឆ្នាំ១៩០៧៖

នៅក្នុងការចងចាំភូមិសាស្រ្ត ឬកំណត់ត្រារបស់ប្រជាជាតិខ្មែរពាក្យថា ទន្លេសាប ដែលខ្មែរប្រើនៅសម័យក្រោយអង្គរនោះ គឺសម្គាល់ហៅទាំងបឹងទឹកសាបដ៏ធំនេះផង រួមគ្នាជាមួយនឹងទន្លេសាបបច្ចុប្បន្ននេះផង ។

ផែនទីបឹងទន្លេសាប និងទន្លេសាប ដែលខ្មែរហៅរួមគ្នាថា ទន្លេសាប៖

មុននេះយើងសិក្សាលើស្ថាននាម ទន្លេសាប ឥឡូវយើងងាកមកស្វែងយល់ពីការប្រើស្ថាននាម បឹងទន្លេសាប ម្តងវិញ តើបឹងទន្លេសាប (ធ្នារទឹកគិតពីឆ្នុកទ្រូ ទៅដល់ទល់នឹងស្ទឹងមង្គលបុរី) ត្រូវបានគេហៅថាបឹងទន្លេសាបពីពេលណាមក?

នៅក្នុងភាសាបរទេសបានហៅ ទន្លេសាប ថាជា បឹង ដែលយើងរកឃើញដំបូងបំផុតនៅលើផែនទីរបស់លោក ជេរ៉ា ឌឺ ហ្សូដ៍ Gerard de Jode( ជាជនជាតិហូឡង់) ដែលបានគូសនៅឆ្នាំ១៥៥៩ និងបោះពុម្ពនៅទីក្រុងអែនថ្វេប Antwerp ប្រទេសបែលហ្ស៊ីក នាឆ្នាំ១៥៩៨ ។

ផែនទី Gerard de Jode/Antwerp / 1593 (ប្រភព ៖ Antique map of Southeast Asia)៖

នៅលើផែនទីនោះក្នុងដែនដីកម្ពុជា គេសរសេរថា Regno de Campoia ដែលមានន័យថា ដែនដីកម្ពុជា។ នៅលើដែនដីនោះក៏បានបង្ហាញពីបឹងមួយដ៏ធំ ដែលនៅលើបឹងនោះគេសរសេរថា Lago de Çã(Cã?) baio។ លោក ជេរ៉ា ឌឺ ហ្សូដ៍ (Gerard de Jode) មិនបានហៅបឹងនេះថា សមុទ្រ ឬទន្លេ ទេ គឺ ហៅថា បឹង(Lago)ដែលមានឈ្មោះថា Çã baio ។

ផែនទី Gerard de Jodeបង្ហាញពីដែនដីកម្ពុជា និងបឹងធំមួយឈ្មោះ Çã(Cã?) baio

(ប្រភព ៖ Antique map of Southeast Asia)

ចាប់ពីពេលនោះកន្លងមករាប់រយឆ្នាំមកទៀតផែនទីពួកអឺរ៉ុបជាច្រើនបានគូស និងបោះពុម្ពផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ ប៉ុន្តែមិនបានបង្ហាញអំពីរូបភាពបឹងទន្លេសាបទេ មានន័យថា ពួកគេមិនបានចូលជ្រៅដល់តំបន់ផ្ទៃក្នុងកម្ពុជានោះឡើយ។ ខាងក្រោមជាផែនទីខ្លះៗសម្រាប់លើកជាឧទាហរណ៍ដែល បង្ហាញថា ផែនទីពួកគេមិនមានគូសអំពីបឹងទន្លេសាបទេ។

(ប្រភព ៖ Antique map of Southeast Asia)

រហូតដល់ឆ្នាំ១៨៣៨ ទើបយើងឃើញមានផែនទីរបស់លោក ហ្សង់ ល្វី តាបឺដ Jean-Louis Taberd ជាជនជាតិបារាំង ដែលបានគូសបង្ហាញរូបរាងបឹងទន្លេសាបនៅក្នុងស្នាដៃរបស់គាត់ស្តីពីវចនានុក្រម ឡាតាំង-វៀតណាម (Latin-Vietnamese dictionary) ដែលបានបោះពុម្ពនាឆ្នាំ ១៨៣៨ ។

ផែនទីអណ្ណាមឆ្នាំ១៨៣៨៖

(ប្រភព ៖ Jean-Louis Taberd, Latin-Vietnamese dictionary, 1838)

ផែនទីនេះ ធ្វើឡើងក្នុងកំឡុងពេលដែលអណ្ណាម មានឥទ្ធិពលអំណាចលើប្រទេសកម្ពុជា ហេតុនេះនៅលើបឹងទឹកសាបនោះ លោកបានសរសេរជាភាសាបារាំងថា Magnus Lacus និងបកជាភាសាវៀតណាមថា Biển hồ ដែលមានន័យជាភាសាខ្មែរថា បឹងសមុទ្រ ។

ផែនទីបឹងទឹកសាបនៅកណ្តាលប្រទេសកម្ពុជា បង្ហាញរូបរាងកាន់តែច្បាស់ជាងមុននិងការហៅឈ្មោះត្រាប់តាមភាសាខ្មែរបានល្អជាងមុន គឺតាមរយៈផែនទីរបស់ ហង់រី មូហូត( Henri Mouhod) ដែលលោកបានឆ្លងកាត់ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងកំឡុងឆ្នាំ១៨៥៩-១៨៦០។ នៅលើបឹងទឹកសាបដ៏ធំនេះលោកបានសរសេរថា L. Tonle ou Tonli Sap ដែលមានន័យថា បឹងទន្លេ ឬ ទន្លេសាប។

ផ្នែកមួយនៃផែនទីរបស់លោក ហង់រី មូហូត( Henri Mouhod)៖

(ប្រភព ៖ Erhard and Bonaparte, publ. on le Tour du Monde, Paris, 1863)

នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៨១ តាមរយៈផែនទី Carte de L’indo-chin Oriental បានបង្ហាញអំពីផែនទីបឹងទឹកសាប ដោយចែកជាពីរតំបន់គឺ Grand Lac ou Tonlé Sap និង Petit Lac (បឹងតូច)។ ជាចំណុចចាប់អារម្មណ៍នោះ បារាំងព្យាយាមសរសេរឈ្មោះបឹងទឹកសាបនេះថា Tonlé Sap (ទន្លេសាប) គឺហៅតាមខ្មែរ មានន័យថា ខ្មែរមិនហៅបឹងទឹកសាបនេះថា បឹងទន្លេសាប ទេ ទោះបីបារាំងព្យាយាមហៅ ទន្លេសាប ថាជាបឹង(Lac) ក៏ដោយ។

ផែនទី Carte de L’indo-chin Oriental, 1881៖

តាមការសិក្សាលើប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា ក្នុងរបបអាណាព្យាបាលបារាំង ក្នុងដំណាក់កាលដំបូង ពួកគេនៅមិនទាន់ស្គាល់ភូមិសាស្រ្តខ្មែរឱ្យបានល្អិតល្អន់ទេ ហេតុនេះបារាំងបានចាប់ផ្តើមឱ្យជនម្ចាស់ស្រុកធ្វើជំរឿនផែនទីជាភាសាខ្មែរនៅក្នុងកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៨០ បន្ទាប់ពីនោះមក បារាំងអាចកំណត់ស្ថាននាមនានានៃភូមិសាស្រ្តកម្ពុជា ដោយសរសេរជាអក្សរបារាំង និងបានចាប់ផ្តើមរៀបចំគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលដែនដីនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ចាប់ពីឆ្នាំ១៩០០ (៧)។

ឧទាហរណ៍ ផែនទីតំបន់ខេត្តខ្សាច់កណ្តាល៖

(ប្រភព៖ http://ltocambodia.blogspot.com/2011/08/old-maps-kampot.html)

ទោះបីយើងមិនទាន់មានផែនទីគូសដោយជនម្ចាស់ស្រុក យកមកបង្ហាញក្នុងតំបន់បឹងទន្លេសាប នាទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៨០នោះ ក៏យើងអាចបញ្ជាក់ថា ជនម្ចាស់ស្រុកនៅតែហៅស្ថាននាមបឹងទឹកសាបនោះថា ទន្លេសាប គឺមិនហៅតាមបារាំងថា បឹងទន្លេសាប ទេ។ ហេតុនេះហើយ នៅលើផែនទីដែលបង្កើតឡើងដោយរបបអាណាព្យាបាលបារាំង គឺតែងតែបញ្ជាក់ស្ថាននាមបឹងទឹកសាបនេះជាពីរប្រភេទគឺ បឹងធំ(Grand Lac) ឬ ទន្លេសាប (Tonlé Sap)។ 

ផែនទីសម័យអាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជា បង្ហាញពីបឹងធំ(Grand Lac) ឬ ទន្លេសាប (Tonlé Sap)៖

នៅឆ្នាំ១៩១៥ បារាំងចេញច្បាប់ចាត់តាំងឱ្យមេឃុំនីមួយៗ ទារពន្ធនៅក្នុងឃុំដែលខ្លួនគ្រប់គ្រង ម្យ៉ាងទៀតតាមព្រះរាជប្រកាសចុះថ្ងៃទី១៦ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩១៥ បារាំងក៏បានចេញច្បាបស្តីពីការទារពន្ធនេសាទក្នុងទន្លេ និង សមុទ្រទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា (៨) អាជ្ញាធរបារាំងបានធ្វើការកំណត់ដែនដីយកពន្ធ និងបានបែងចែកតំបន់យកពន្ធទៅតាមផែនទីរបស់ខ្លួន។ ការអនុវត្តពន្ធនេះចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ១៩១៧ (៩)។

ចាប់ពីឆ្នាំ១៩១៧ បើទោះបីនៅលើផែនទីមិនទាន់មានប្រើពាក្យ បឹងទន្លេសាប ជាភាសាខ្មែរ ប៉ុន្តែការអនុវត្តការងារគ្រប់គ្រងដែនដីរដ្ឋបាល និងការអនុវត្តពន្ធតាមការចង្អុលបង្ហាញពីពួកបារាំង អាជ្ញាធរខ្មែរមួយចំនួនចាប់ផ្តើមហៅ ទន្លេសាប ថា បឹងទន្លេសាប តាមរបបរាយការណ៍របស់ខ្លួនជូនទៅអាជ្ញាធរបារាំង ក្នុងខណៈដែលប្រជារាស្រ្តខ្មែរសាមញ្ញ ភាគច្រើននៅតែបន្តហៅបឹងទឹកសាបដ៏ធំនេះត្រឹមថា ទន្លេសាប រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។

គួរបញ្ជាក់ថា ផែនទីផ្លូវការរបស់ប្រទេសកម្ពុជាទាំងអស់គឺផលិតឡើងដោយពួកបារាំងដែលមានជំនាញខាងផែនទី ហេតុនេះបើយើងពិនិត្យលើផែនទីបោន (BONNE) ដែលធ្វើឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៩៣៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៤ ការប្រើស្ថាននាមតាមភាសាខ្មែរនៅលើផែនទី តែសរសេរជាអក្សរឡាតាំងទាំងអស់ មិនមានប្រើអក្សរខ្មែរទេ (៩)។ អ្នកជំនាញខាងផែនទីភូមិសាស្រ្តលើកឡើងទៀតថា ក្នុងសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយមផែនទីផ្លូវការក៏នៅតែប្រើផែនទីបោនដដែល។

ក្រោយឯករាជ្យផែនទីប្រើប្រាស់ផ្ទៃក្នុងចាប់ផ្តើមដាក់ស្ថាននាមជាអក្សរ និងភាសាខ្មែរ បន្ថែមពីលើផែនទី ដែលប្រើស្ថាននាមអក្សរឡាតាំង ហើយកិច្ចការនេះត្រូវបានធ្វើឱ្យប្រសើរថែមទៀតតាមរយៈជំនួយសហរដ្ឋអាម៉េរិកក្នុងការធ្វើជំរឿនស្ថាននាមនៅលើផែនទីបោនឱ្យទៅជាភាសា និងអក្សរខ្មែរចាប់ពីឆ្នាំ១៩៦២ (១០)។ ក្រោយមកទៀត នាឆ្នាំ១៩៧១ សហរដ្ឋអាម៉េរិកបានបោះពុម្ពផែនទីយូធីអឹម (UTM) 1/500 000ដែលបំលែងពីផែនទីបោន (BONNE) 1/100 000។ នៅលើផែនទីយូធីអឹមនេះ គឺមានប្រើទាំងអក្សរខ្មែរ និងអក្សរឡាតាំងនៅលើផែនទី ដែលសព្វថ្ងៃកម្ពុជា ប្រើជាផែនទីនេះផ្លូវការ។

ការពន្យល់ខាងលើនេះចង់បង្ហាញថា តាមរយៈផែនទីយូធីអឹម ដែលបោះពុម្ពឆ្នាំ១៩៧១ ការប្រើស្ថាននាម បឹងទន្លេសាប ជាអក្សរខ្មែរនៅលើផែនទីត្រូវបានកំណត់ជាផ្លូវការ។

ផែនទីយូធីអឹម (UTM) របស់សហរដ្ឋអាម៉េរិកបង្ហាញពីតំបន់ឆ្នុកទ្រូ និងបឹងទន្លេសាប៖

យ៉ាងណាក៏ដោយមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ បឹងទឹកសាបដ៏ធំនេះក្នុងភាសានិយាយធម្មតា ប្រជាជនខ្មែរនៅជុំវិញបឹងនេះនៅតែហៅថា ទន្លេសាប ក្នុងខណៈស្ថាននាមផ្លូវការគឺ បឹងទន្លេសាប៕

ឯកសារយោង៖
(១) https://www.e-education.psu.edu/earth107/node/1496, Sea Level in the Past 200,000 Years
(២) បណ្ឌិត មាឃ បូរ៉ា ប្រធានវិទ្យាស្ថានភាសាជាតិ នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។
(៣) អេង សុត មហាបុរសខ្មែរ ភាគ១ បោះពុម្ពឆ្នាំ១៩៩១ ទំព័រ ១២៩។
(៤) Mahā Bidūr Krassem, សិលាចារឹកនគរវត្ត, មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារស្រាវជ្រាវអារ្យធម៌ខ្មែរ, ១៩៨៣។
(៥), (៦), (៧), (៨) រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា, កាលប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា ពីការកកើតអរិយធម៌ដល់ឆ្នាំ១៩៩៣, ឆ្នាំ២០២១។
(៩)  ឯកឧត្តមបណ្ឌិត យង់ ពៅ អគ្គលេខាធិការ នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។
(១០) តឹក មេង, ជិន សុជាតិ, ប្រវត្តិសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា, រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា, ឆ្នាំ២០១៧។

  ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍, 10 កុម្ភៈ 2022 ម៉ោង 10:40 PM