Royal Academy of Cambodia
ខ្ញុំ អានប្រវត្តិសាស្ត្រ និងសិក្សាពីសិលាចារិក (ទាំងសិលាចារិកភាសាខ្មែរបុរាណ សំស្ក្រឹត និងបាលី) បានឃើញកាន់តែច្បាស់ថា «សៀម-ថៃ» លួចពីខ្មែរគ្រប់អ្វីៗ...ទាំងទឹកដី ទាំងស្ដេច ទាំងអ្នកប្រាជ្ញខ្មែរ ទាំងទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌ ភាសា អក្សរសាស្ត្រ វត្ថុសិល្បៈនានា។ល។
សូមបញ្ជាក់ថា សៀមទើបតែមានភាសានិងអក្សរប្រើនៅសតវត្សរ៍ទី១៧ប៉ុណ្ណោះ ខណៈមុននេះប្រើភាសានិងអក្សរខ្មែរបុរាណ ទាំងនៅក្នុងវាំង និងជីវភាពធម្មតា។
ស្ដេចសៀមដំបូង (សតវត្សរ៍ទី១៣) សម័យសុខោទ័យ គឺជាអតីតមេទ័ព របស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២។ តាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់លោក ហ្សក ស៊ឺដេស បានឱ្យដឹងថា នៅក្នុងរវាងឆ្នាំ១២៣០ មេទ័ពថៃ ម្នាក់ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែលធ្លាប់ជាមេទ័ពក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទសូរ្យវរ័ន្មទី២ (១១១៣ –១១៥០ នៃគ.ស) បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចពីអភិបាលខេត្តខ្មែរនៅស្រុកសុខោទ័យ ហើយបន្ទាប់មកទៀត មេទ័ពនេះក៏បានក្លាយជាស្តេចថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យ ដោយយក គោរមងារខ្មែរ ថាព្រះបាទឥន្ទ្រាទិត្យ។
រីឯស្ដេចរាមាទី១ (ចុងសតវត្សរ៍ទី១៨) គឺចក្រីដូង ក៏ជារាស្ត្រខ្មែរដែលសៀមកេណ្ឌពីខេត្តកំពតយកទៅ។ ឆ្នាំ១៧៨២ ចក្រីដូង ប្រហារជីវិត ព្រះចៅកាត់ស៊ីន និងព្រះរាជបុត្រព្រមទាំងរាជវង្សានុវង្ស បន្ទាប់មក ឧកញ្ញាចក្រីដូងនេះ បានប្រកាសខ្លួនជាស្តេចសៀមថ្មីព្រះនាមព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជូឡាលោក (នៅបន្តប្រើគោរមងារតាមស្ដេចខ្មែរ) ឬហៅថា រាមាទី១ (ខណៈស្ដេចថៃបច្ចុប្បន្នរាមាទី១០)៕
ដោយ៖ លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
គំនិតផ្ដួចផ្ដើមធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីដកសញ្ជាតិពីអ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន ត្រូវបានប្រធានព្រឹទ្ធសភានិងជាប្រធានគណបក្សប្រជាជន សម្ដេចតេជោ ហ៊ុន សែន លើកឡើងកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ព្រមទាំងបានទទួលគាំទ្រ ពីសំណាក់ថ្នាក់ដឹកនាំក្រសួងស្ថាប័ន និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលនានាជាបន្តបន្ទាប់ ដោយបានអះអាងថាច្បាប់នេះឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការប្រទេសជាតិជាក់ស្ដែង និងត្រូវនឹងកាលៈទេសៈបច្ចុប្បន្ន ពិសេសក្នុងអំឡុងពេលដែលប្រជាជាតិប្រឈមមុខនឹងការឈ្លានពាន។ ទោះជាយ៉ាងណា គំនិតផ្ដួចផ្ដើមធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ក៏រងការប្រតិកម្មនិងរិះគន់ពីសំណាក់មជ្ឈដ្ឋានមួយចំនួនផងដែរ ដែលក្នុងនោះមានការចោទប្រកាន់ថា វិសោធនកម្មនេះគឺជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ការរំលាយជាតិសាសន៍ និងរហូតដល់មានការចោទថាស្មើនឹងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងសម័យទំនើបថែមទៀតផង។ តើវិសោធនកម្មដកសញ្ជាតិពីអ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន មានអត្ថន័យយ៉ាងណាចំពោះកម្ពុជា?
នៅក្នុងដំណើរការអភិវឌ្ឍនៃសង្គមជាតិនីមួយៗ ការចូលរួមចំណែកប្រកបដោយភាពសកម្ម និងចេតនាសុចរិតចំពោះសង្គមពីសំណាក់សមាជិកសង្គមទាំងអស់ ពិតជាមសំខាន់និងចាំបាច់បំផុត រាប់ចាប់តាំងពីថ្នាក់ដឹកនាំ អ្នកនយោបាយ ប្រជាពលរដ្ឋ សង្គមស៊ីវិល ក៏ដូចជាវិស័យឯកជនជាដើម។ ភាពស្មោះត្រង់នឹងប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន មានន័យថា ទោះបីជាប្រព្រឹត្តសកម្មភាពនៅក្នុងទិដ្ឋភាព ឬកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ សមាជិកសង្គមទាំងអស់ គប្បីតោងពិនិត្យពិចារណាធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីរួមចំណែកស្ថាបនាសង្គម ពូនជ្រំនិងតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិសាសន៍និងប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន ដោយចៀសវាងនូវទង្វើទាំងឡាយដែលនាំខូចដល់ប្រយោជន៍ជាតិ ឬហុចផលទៅឱ្យបរទេសទាំងឡាយដែលមានចេតនាទុច្ចរិតមកលើជាតិសាសន៍ខ្លួន ដូចសុភាសិតខ្មែរមួយឃ្លាលើកឡើងថា “មិនជួយចូកជួយចែវ កុំយកជើងរាទឹក”។
ទោះបីជាក្នុងកាលៈទេសៈ ឬចេតនាណាមួយក៏ដោយក្ដី អ្នកបំផ្លាញផលប្រយោជន៍ជាតិឬឃុបឃិតជាមួយបរទេសប្រឆាំងនឹងជាតិសាសន៍ខ្លួន ពិតជាពុំស័ក្តិសមនឹងទទួលបានសញ្ជាតិនៃប្រជាជាតិដែលខ្លួនព្យាយាមបំផ្លិចបំផ្លាញនោះទេ។ ត្រង់ចំណុចនេះ គេត្រូវដឹងថា សញ្ជាតិនៃប្រជាជាតិមួយពិតជាមានគុណតម្លៃខ្លាំងណាស់ រហូតដល់មានប្រទេសខ្លះ ថែមទាំងបានកំណត់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនមានសញ្ជាតិតែមួយគត់ថែមទៀតផង។ សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាផ្ទាល់ កន្លងមក មានអ្នកនយោបាយខ្មែរមួយចំនួនបានធ្វើនយោបាយដោយប្រើប្រាស់សញ្ជាតិខ្មែរដែលទទួលបានពីកំណើតរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែនៅពេលដែលពួកគេត្រូវប្រឈមនឹងការកាត់ទោស ដោយសារទង្វើរបស់ខ្លួនប្រាសចាកនឹងច្បាប់ជាធរមានរបស់កម្ពុជា ពួកគេបែរជាប្រើប្រាស់សញ្ជាតិទីពីររបស់ខ្លួន សុំឱ្យរដ្ឋម្ចាស់សញ្ជាតិធ្វើអន្តរាគមន៍ស្នើសុំរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឱ្យមានការយោគយល់ និងសម្របសម្រួលករណីរបស់ខ្លួនទៅវិញ។ ការណ៍នេះ ហាក់ឆ្លុះបញ្ចាំងដោយប្រយោលឱ្យឃើញពីការលូកដៃចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជាពីសំណាក់រដ្ឋបរទេសមួយចំនួន ដែលផ្ទុយទៅនឹងគោលការណ៍ច្បាប់អន្តរជាតិ ពិសេសធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិថែមទៀតផង។ តាមរយៈមេរៀននេះ ទើបកាលពីឆ្នាំ២០២១ រដ្ឋសភាកម្ពុជាបានសម្រេចធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលបានកំហិតថា អ្នកកាន់តំណែងប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា និងនាយករដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវតែមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយគត់។ បន្ថែមពីលើនេះ កាលពីអំឡុងឆ្នាំ២០២៣ ក្រោយពីមានភាគីទូតបរទេសប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានលើកយកបញ្ហាអ្នកនយោបាយខ្មែរជាប់ទោស ដែលមានសញ្ជាតិពីរ សម្ដេចតេជោ ហ៊ុន សែន ក្នុងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ក៏ធ្លាប់បានលើកឡើងអំពីលទ្ធភាពនៃការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ កំណត់ឱ្យអ្នកនយោបាយ មន្ត្រីរាជការស៊ីវិល កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយគត់ ក្រោមហេតុផលដើម្បីបង្ហាញពីជាតិនិយម និងធានាដល់ការអនុវត្តច្បាប់នៅកម្ពុជាផងដែរ។
ជាការពិតណាស់ មិនត្រឹមតែច្បាប់ឬលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិផ្សេងៗនោះទេ រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសនីមួយៗ ក៏សុទ្ធតែអាចត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មផងដែរ ដើម្បីឱ្យស្របទៅតាមស្ថានការណ៍និងកាលៈទេសៈតម្រូវជាក់ស្ដែង ព្រោះលើលោកនេះមិនមានអ្វីដែលឥតខ្ចោះនោះឡើយ ហេតុនេះទាមទារឱ្យមានការកែតម្រូវដោយខានពុំបាន។ បើទោះបីជាដូច្នេះក្ដី ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្ដី ត្រូវតែឈរនៅលើគោលការណ៍ចម្បងមួយគឺធ្វើឡើងដោយផ្អែកលើផលប្រយោជន៍សាធារណៈ និងរួមចំណែកដល់ការថែរក្សាសន្តិសុខ សន្តិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គមជាតិទាំងមូល ហើយខ្លឹមសារនៃច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មច្បាប់ឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវតែមានអត្ថន័យជាការអនុវត្តដោយទូទៅមិនចំពោះ (អនុវត្តចំពោះគ្រប់បុគ្គល និងគ្រប់ករណីទាំងអស់ដោយគ្មានការលើកលែង)។ ថ្មីៗកន្លងទៅនេះ ប្រឈមនឹងការរំលោភបំពាន និងមហិច្ឆតាឈ្លានពានឥតឈប់ឈររបស់បរទេសជិតខាង ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន និងគ្រប់និន្នាការនយោបាយ បានរួបរួមគ្នាជាជំហរជាតិតែមួយ ក្នុងឆន្ទៈប្រឆាំងនឹងកងទ័ពឈ្លានពានរបស់ថៃ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ អតីតអ្នកនយោបាយប្រឆាំងមួយរូប បែរជាបានបង្ហាញនូវគោលជំហរផ្ទុយពីប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន នៅក្នុងករណីដែលថៃបានឈ្លានបំពានលើអធិបតេយ្យភាពជាតិខ្លួន និងថែមទាំងបានលើកយកខ្លឹមសារដែលកាសែតថៃដកស្រង់សម្ដីដែលខ្លួនលើកឡើងប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ខ្មែរ ក្នុងន័យប្រកបដោយភាពអំនួតថែមទៀតផង។ ពិតប្រាកដណាស់ ការប្រជែងនយោបាយ ដែលព្យាយាមវាយប្រហារដៃគូដើម្បីយកប្រៀបឬភាពឈ្នះរបស់ខ្លួន គឺជារឿងធម្មតារបស់អ្នកនយោបាយ តែការក្លែងព័ត៌មាននិងប្រតិដ្ឋរឿងហេតុដើម្បីវាយប្រហារដៃគូដែលធ្វើឱ្យគ្រោះថ្នាក់ ឬប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ ក្នុងពេលដែលជាតិសាសន៍ខ្លួនត្រូវប្រឈមជាមួយនឹងបរទេស មិនគួរកើតមានឡើយ។ នេះមិនត្រឹមតែជាការធ្វើនយោបាយក្នុងចេតនាទុច្ចរិត និងគ្រោះថ្នាក់ចំពោះជាតិប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងជានយោបាយអត្តឃាតសម្រាប់ខ្លួនឯងថែមទៀតផង ព្រោះប្រជាជាតិទាំងមូល មិនអាចទទួលយកអ្នកនយោបាយដែលស្រេកឃ្លានតែអំណាច និងយកគំនុំបុគ្គលខ្លួនមកលាយឡំនឹងកិច្ចការប្រទេសជាតិនោះទេ។
ទោះជាយ៉ាងណា ទង្វើប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ជាតិ មិនមែនកើតមានឡើងជាលើកទីមួយនោះទេ ប៉ុន្តែជារៀងដរាបមក អ្នកនយោបាយប្រឆាំងរូបនេះតែងតែផ្ដោតជាសំខាន់ទៅលើការវាយប្រហារនិងចោទប្រកាន់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដើម្បីរុញច្រានឱ្យមានចរន្តប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលស្ទើតែគ្រប់សំណុំរឿង និងព្យាយាមធ្វើយ៉ាងណាទាញទម្លាក់ប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្សកាន់អំណាចនៅរាល់ករណី ដែលប្រជាពលរដ្ឋសាទរនិងគាំទ្រចំណាត់ការឬដំណោះស្រាយរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ត្រង់ចំណុចនេះ ធ្វើឱ្យគេនឹកឃើញដល់ត្រកូលមន្ត្រីក្បត់ជាតិខ្មែរមួយគ្រួសារនៅមុននិងអំឡុងសម័យអាណានិគមបារាំងគឺ គ្រួសារអភ័យវង្ស ដែលបានក្បត់នឹងជាតិមាតុភូមិខ្លួនទៅបម្រើឱ្យស្ដេចសៀមដែលជាសត្រូវជាតិសាសន៍ខ្មែរ។ មិនត្រឹមតែក្បត់នឹងផែនដីដែលផ្ដល់កំណើតដល់ខ្លួននិងក្រុមគ្រួសារប៉ុណ្ណោះទេ ពូជពង្សអតីតអ្នកគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបងរូបនេះ ថែមទាំងហ៊ានប្រកាសកាន់ដែនដីខ្មែរទៅភ្ជាប់នឹងនគរសៀមថែមទៀតផង។ លើសពីនេះ អភ័យវង្សឃួង នៅក្រោយពីឡើងកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ក៏មិនបានបំភ្លេចពីគំនិតឈ្លានពានយក ទឹកដីខេត្តបាត់ដំបងនិងសៀមរាបនោះទេ ថែមទាំងបានគាំទ្រឱ្យមានការបង្កើតចលនាក្នុងស្រុកខ្មែរនៅឆ្នាំ១៩៤៦ ដែលយកលេសប្រឆាំងនឹងវត្តមានអាណានិគមបារាំង តែការពិតគឺដើម្បីគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍នៅកម្ពុជា ហើយផ្ដោតទៅលើការប្រឆាំងមិនឱ្យបារាំងទាមទារខេត្តបាត់ដំបង និងសៀមរាប (ដែលត្រូវបានកាត់ទៅឱ្យថៃនៅពេលដែលជប៉ុនកាន់កាប់កម្ពុជា) មកឱ្យខ្មែរវិញទៀតផង។ នេះគឺជាប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏អាម៉ាស់របស់ខ្មែរ ដែលមានមន្ត្រីហ៊ានកាត់ទឹកដីកំណើតឱ្យសត្រូវ និងថែមទាំងទៅរស់នៅធ្វើខ្ញុំបម្រើជាតិសាសន៍ដទៃប្រឆាំងនឹងជាតិកំណើតខ្លួនថែមទៀតផង។
បន្ថែមពីនេះ គេក៏គួរតែកត់សម្គាល់ផងដែរថា ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមក៏ធ្លាប់បានអនុម័តច្បាប់បាត់សញ្ជាតិខ្មែរ កាលពីឆ្នាំ១៩៦៨ផងដែរ។ ការអនុម័តច្បាប់នេះ ធ្វើឡើងនៅក្នុងពេលដែលស្ថានការណ៍នយោបាយនៅកម្ពុជានាពេលនោះ កំពុងប្រឈមមុខនឹងការបែកបាក់ជាតិ ដែលអ្នកនយោបាយខ្មែរម្ខាងៗប្រកាន់មនោគមវិជ្ជានយោបាយយ៉ាងងប់ងុលរៀងៗខ្លួន និងស្រេកឃ្លានអំណាចហើយយកមនោគមវិជ្ជានយោបាយធ្វើជាត្រីមុខដើម្បីទទួលបានការគាំទ្រពីមហាអំណាចនៅប្លុកនីមួយៗ។ អ្នកនយោបាយទាំងនោះបានបំភ្លេចចោលនូវឧត្ដមប្រយោជន៍ជាតិជារួម រហូតដល់មានការបែងចែកពណ៌សម្បុរនយោបាយជាខ្មែរស ខ្មែរខៀវ និងខ្មែរក្រហម រួចយកជាតិសាសន៍ខ្មែរគ្នាឯងជាសត្រូវ និងប្រព្រឹត្តសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិថែមទៀតផង។
មេរៀនក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទាំងអស់នេះ ក៏អាចជាបទពិសោធន៍មួយដែលគេគួរពិចារណាអំពីការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនាក្នុងពេលនេះផងដែរ ព្រោះអ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសប្រឆាំងជាតិសាសន៍ខ្លួន មិនគួរត្រូវបានលើកលែង ហើយអនុញ្ញាតឱ្យបន្តមានសញ្ជាតិដែលខ្លួនប៉ុនប៉ងបំផ្លិចបំផ្លាញនោះទេ ទោះបីជាអ្នកបុគ្គលរូបនោះមានដើមកំណើតជាជនជាតិខ្មែរក៏ដោយក្ដី។ ហេតុផលដែលបុគ្គលទាំងនោះមិនគួរបន្តមានសញ្ជាតិនៃរដ្ឋដែលខ្លួនប៉ុនប៉ងបំផ្លាញ ក៏ព្រោះតែពួកគេអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិ សេរីភាព ការការពារនិងគាំពារ និងអត្ថប្រយោជន៍ស្រេបច្បាប់ផ្សេងៗដែលទទួលបានពីប្រទេសជាតិខ្លួន ទៅបម្រើតែគោលបំណងធ្វើវិទ្ធង្សនា ឬដើម្បីប្រព្រឹត្តទង្វើប្រឆាំងនឹងប្រជាជាតិខ្លួនទៅវិញតែប៉ុណ្ណោះ។
ជាការពិតណាស់ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទទួលស្គាល់និងគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ដូចមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ (រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា ៣១) ដូច្នេះរាជរដ្ឋាភិបាលមានកាតព្វកិច្ចនៅក្នុងការគោរពច្បាប់និងលិខិតបទដ្ឋានគិតយុត្តិអន្តរជាតិទាំងឡាយ ដែលមានជាធរមាន ស្របតាមខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួន។
នៅក្នុងសេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស (១០ ធ្នូ ១៩៤៨) ត្រង់មាត្រា ១៥ បានចែងថា “មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិទទួលបានសញ្ជាតិមួយ។ គ្មានជនណាម្នាក់អាចត្រូវដកហូតសញ្ជាតិ ឬរារាំងសិទ្ធិប្ដូរសញ្ជាតិរបស់ខ្លួនតាមអំពើចិត្តបាន។ ” មានន័យថា គេមិនអាចដកហូតសញ្ជាតិ ឬរារាំងសិទ្ធិប្ដូរសញ្ជាតិរបស់បុគ្គលណាស្រេចតែនឹងចិត្តចង់បានរបស់ខ្លួនដោយគ្មានហេតុផលសមស្របឡើយ ប៉ុន្តែនេះមិនមានន័យថា បុគ្គលគ្រប់រូបនឹងមិនអាចបាត់បង់សញ្ជាតិរបស់ខ្លួននោះទេ។ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្សដដែល នៅត្រង់មាត្រា ៧ បានចែងថា “ជនគ្រប់រូប មានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ និងមានសិទ្ធិទទួលការការពារពីច្បាប់ស្មើៗគ្នា ដោយគ្មានការរើសអើង។ [...] ” ដូច្នេះការអនុវត្តច្បាប់ ត្រូវធ្វើឡើងជាទូទៅដោយមិនចំពោះ ហើយមនុស្សទាំងអស់ត្រូវតែស្ថិនៅក្រោមពិដាននៃច្បាប់ ក៏ដូចជារដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសនីមួយៗ ដោយគ្មានជនណាមួយអាចយកសម្អាងទៅលើហេតុផលផ្សេងៗ ហើយបង្កើតលក្ខខណ្ឌពិសេសសម្រាប់ខ្លួននិងក្រុម រួចទាត់ចោលនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់មានជាធរមានរបស់ប្រទេសនីមួយៗឡើយ។ ពលរដ្ឋដែលមានសញ្ជាតិនៃរដ្ឋនីមួយៗ មានកាតព្វកិច្ចគោរពនិងអនុវត្តច្បាប់រដ្ឋដែលខ្លួនទទួលសញ្ជាតិជាកំហិត។ ត្រង់ចំណុចនេះ ខ្លឹមសារនៃធម្មនុញ្ញសហប្រជាជាតិ នៅក្នុងជំពូកទី១ អំពីវត្ថុបំណង និងគោលការណ៍ ត្រង់ប្រការ២ ចំណុចទី៧ បានចែងថា “មិនមានបទប្បញ្ញត្តិណាមួយនៃធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន អនុញ្ញាតឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិ ធ្វើកិច្ចអន្តរាគមន៍ក្នុងរឿងទាំងឡាយដែលពាក់ព័ន្ធនឹងយុត្តាធិការនៃ រដ្ឋណាមួយ ឬតម្រូវឱ្យសមាជិកសមាជិកាបញ្ជូនបញ្ហាទាំងនោះ ទៅដោះស្រាយក្រោមធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្នឡើយ ប៉ុន្តែគោលការណ៍នេះនឹងមិនធ្វើឱ្យមានការរើសអើងចំពោះការអនុវត្តវិធានការអនុវត្តក្រោមជំពូកទី VII ឡើយ។ ” មានន័យថា រដ្ឋសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិទាំងអស់ ពិតជាមានសិទ្ធិនៅក្នុងការចាត់វិធានការនានាស្របទៅតាមច្បាប់និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាធរមានរបស់ខ្លួនដើម្បីការពារសន្តិសុខ សន្តិភាព និងអធិបតេយ្យភាពជាតិរបស់ខ្លួនអាស្រ័យទៅតាមស្ថានភាពជាក់ស្ដែង។
ជាមួយគ្នានេះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងជំពូកទី ៣ អំពី សិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ត្រង់មាត្រា៤៩ ថ្មី វាក្យខណ្ឌទី២ បានចែងថា “ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូបត្រូវតម្កល់ផលប្រយោជន៍ជាតិជាធំ ហើយមិនត្រូវធ្វើសកម្មភាពណាមួយ ទោះដោយផ្ទាល់ក្ដី ឬដោយប្រយោលក្ដី នាំឱ្យប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានិងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរឡើយ។ ” នេះមានន័យថា អ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្មែរខ្លួនឯង ពិតជាបានបំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិរួចស្រេចទៅហើយ ដែលជាការក្បត់នឹងប្រទេសកម្ពុជាជាមាតុភូមិកំណើរនិង/ឬរដ្ឋដែលផ្ដល់សញ្ជាតិឱ្យខ្លួន ដូច្នេះអ្នកទាំងនោះ មិនមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់ដែលត្រូវបន្តកាន់សញ្ជាតិខ្មែរនោះឡើយ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ដំណើរការឈានទៅធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាសិទ្ធិស្របច្បាប់របស់អ្នកតំណាងរាស្ត្រនៅរដ្ឋសភា សមាជិកព្រឹទ្ធសភា និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ដែលអនុវត្តមុខនាទីរបស់ខ្លួន ដែលយល់ឃើញអំពីភាពចាំបាច់ តម្រូវការជាក់ស្ដែង និងធានាបាននូវសន្តិសុខ សន្តិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់ប្រទេសជាតិ។ ចំណែកការសម្រេចសេចក្ដីនៅក្រោយច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះត្រូវបានចូលជាធរមាន ឆន្ទានុសិទ្ធិគឺស្ថិតនៅលើស្ថាប័នតុលាការ ដែលមានយុត្តាធិការនៅក្នុងការសម្រេចសេចក្ដីទៅលើសំណុំរឿងនីមួយៗ ដូចមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលកំណត់អំពីឯករាជ្យភាពនៃអំណាចកំពូលទាំង៣របស់រដ្ឋគឺ នីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ។ ត្រង់ចំណុចនេះ ទោះបីជាវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានអនុម័តនិងចូលជាធរមានក៏ដោយ ដើម្បីកំណត់ថាជនណាបានប្រព្រឹត្តអំពើឃុបឃិតជាមួយបរទេស បំផ្លាញជាតិខ្លួន គឺស្ថិតនៅលើស្ថាប័នតុលាការ មិនមែនស្ថិតនៅលើអង្គនីតិប្បញ្ញត្តិ ឬអង្គនីតិប្រតិបត្តិនោះឡើយ។ មានន័យថា អ្នកដែលមិនបានប្រព្រឹត្តអំពើឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន មិនគួរមានការព្រួយបារម្ភចំពោះដំណើរការវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញដកសញ្ជាតិនេះឡើយ ហើយ គេក៏មិនគួរមានទុទិដ្ឋិនិយមលើប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋនៃប្រទេសទាំងមូលថា គ្មានសុចរិតភាព ឬអយុត្តិធម៌ ហើយរៀបចំវិសោធនកម្មដើម្បីផ្ដោតគោលដៅតែលើបុគ្គល ឬក្រុមណាមួយនោះឡើយ ព្រោះនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជាពលរដ្ឋគឺជាម្ចាស់អំណាច និងជាតុលាការកាត់សេចក្ដីលើការដឹកនាំរបស់គណបក្សនយោបាយនីមួយៗ តាមរយៈសន្លឹកឆ្នោតនៅរៀងរាល់៥ឆ្នាំម្ដង។
ជារួម ដោយផ្អែកទៅលើគោលការណ៍អធិបតេយ្យភាព ឧត្ដមប្រយោជន៍ជាតិ បទពិសោធន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងឈរលើហេតុផលសច្ចភាព ការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញដកសញ្ជាតិពីអ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន គឺជាការណ៍ចាំបាច់ និងមានសារៈសំខាន់ ដើម្បីធានាការពារប្រជាជាតិពីការធ្វើវិទ្ធង្សនាដោយរដ្ឋបរទេសតាមរយៈអ្នកមានសញ្ជាតិខ្មែរ (ទាំងអ្នកមានសញ្ជាតិពីកំណើត និងអ្នកទើបទទួលបានសញ្ជាតិតាមរយៈអាពាហ៍ពិពាហ៍ឬការធ្វើសញ្ជាតូបនីយកម្ម) ជំរុញឆន្ទៈមនសិកាស្នេហាជាតិ និងជាការដាស់ស្មារតីនិងក្រើនរំឭកដល់បុគ្គលគ្រប់រូបដែលមានសញ្ជាតិខ្មែរ ត្រូវគិតគូរពិចារណាឱ្យបានហ្មត់ចត់និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ប្រុងប្រយ័ត្នឱ្យបានខ្ពស់ចៀសវាងការប្រព្រឹត្តទង្វើទាំងឡាយ ដែលប្រឆាំងជាតិសាសន៍ខ្មែរ ឬហុចផលទៅដល់បរទេសដែលមានចេតនាមិនទុច្ចរិតមកលើប្រទេសនិងប្រជាជនកម្ពុជា៕
ដោយ៖ លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
ព្រឹត្តិការណ៍ឈ្លានពានរបស់កងទ័ពថៃ ដែលបង្កប់នូវសេនារីយ៉ូបង្វែរស្ថានការណ៍នយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនមកព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ តាមរយៈការលួចវាយប្រហារលើកងទ័ពកម្ពុជា ដែលកំពុងឈរជើងនៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពរបស់ខ្លួន កាលពីចុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ និងបណ្ដាលឱ្យទាហានកម្ពុជាមួយរូបបានបាត់បង់ជីវិតនោះ បានរុញច្រានស្ថានការណ៍តំបន់ព្រំដែននៃប្រទេសទាំងពីរឱ្យកើនឡើងកម្ដៅជាថ្មីម្ដងទៀត និងចុងក្រោយនេះបានឈានដល់ការប្រឈមមុខគ្នាយ៉ាងក្ដៅគគុករវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ។ នេះជាការបង្កហេតុដែលនាំឱ្យវិវាទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលធ្លាប់មានភាពតានតឹងកាលពីឆ្នាំ២០០៨ និងឈានដល់ការប៉ះទង្គិចគ្នាជាបន្តបន្ទាប់នៅតាមព្រំដែននៃប្រទេសទាំងពីរ ពិសេសនៅឆ្នាំ២០១០-២០១១នោះ ក្លាយជាប្រធានបទចម្រូងចម្រាស់ថ្មីនៅក្នុងទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ។
មិនខុសពីករណីជម្លោះប្រាសាទព្រះវិហារក្នុងសម័យតេជោនោះទេ ប្រឈមមុខនឹងទង្វើឈ្លានពានពីសំណាក់ភាគីថៃ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានីតិកាលទី៧នៃរដ្ឋសភា បានវាយតម្លៃការវិវត្តនិងគ្រប់គ្រងស្ថានការណ៍ ដើម្បីបញ្ចៀសការប្រឈមមុខដាក់គ្នាខាងកងទ័ព រក្សាសន្តិភាពនិងស្ថិរភាពនៅតាមតំបន់ព្រំដែន ប្រើប្រាស់យន្តការសម្របសម្រួលគ្រប់កម្រិត វាយតម្លៃសភាពការណ៍និងត្រៀមលក្ខណៈបង្ការទុកជាមុន ប្រើប្រាស់យន្តការការទូត ប្រកាន់ជំហរម៉ឺងម៉ាត់និងឆ្លើយតបយ៉ាងជាក់លាក់ដើម្បីការពារមុខមាត់ប្រជាជាតិ ក៏ដូចជាប្រកាន់យកជំហរដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធី តាមរយៈការប្រើប្រាស់យន្តការតុលាការអន្តរជាតិជាដើម។
នៅចំពោះមុខការឈ្លានពានពីបរទេស ចរន្តជាតិនិយមនិងសាមគ្គីភាពរបស់ខ្មែរបានលេចចេញជារូបរាងកាន់តែច្បាស់និងកាន់តែរឹងមាំ តាមរយៈការចូលរួមពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋ មន្ត្រីរាជការ និងវិស័យឯកជនទាំងអស់នៅកម្ពុជានៅក្នុងចលនាឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់កងទ័ពកម្ពុជាដែលឈរជើងនៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ការអញ្ជើញទៅសាកសួរសុខទុក្ខពលទាហាននិងនាយទាហានចំណុះអង្គភាពនានានៅសមរភូមិមុខ ការដោះស្រាយបញ្ហាកសិផលដែលជោរជន់ដោយសារតែការបិទច្រកជាឯកតោភាគីពីភាគីថៃ ការចូលរួមប្រមូលផ្ដុំគ្នាពីសំណាក់យុវជន និងប្រជាពលរដ្ឋរាប់សែននាក់មកពីគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ ដើម្បីបង្ហាញការគាំទ្រនិងលើកទឹកចិត្តកងទ័ពកម្ពុជា និងការអញ្ជើញទៅពិនិត្យស្ថានការណ៍ដោយផ្ទាល់ពីសំណាក់ថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជាជាដើម។ ទាំងអស់នេះ បានឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញនូវ ស្មារតីជាតិនិយម និងឆន្ទៈសាមគ្គីជាតិយ៉ាងមុតមាំ និងបានបង្ហាញពីមនសិកាជាតិនិងឯកភាពជាតិរួមគ្នាតែមួយរបស់ជនជាតិខ្មែរពីគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ដោយមិនប្រកាន់និន្នាការ ជាតិពន្ធុ សាសនា ពណ៌សម្បុរ និងសាវតាសង្គមនោះឡើយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ការរួបរួមគ្នាក្នុងជំហរជាតិតែមួយ ក៏បានបង្ហាញអំពីជំនឿជាក់របស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទៅលើមេដឹកនាំរបស់ខ្លួនផងដែរ។
ការរួបរួមគ្នាក្នុងជំហរជាតិតែមួយ នៅពេលដែលមានបរទេសឈ្លានពាន ពិតជាមានសារៈសំខាន់និងចាំបាច់បំផុត ព្រោះប្រជាជាតិមួយដែលខ្លាំងនិងអាចប្រឈមតទល់ជាមួយនឹងសត្រូវខាងក្រៅបាន លុះត្រាតែមេដឹកនាំនៃប្រជាជាតិនោះមានភាពម្ចាស់ការលើការកិច្ចការងារធំៗ ដើម្បីដោះស្រាយ និងឆ្លើយតបទៅកាន់គូបដិបក្ខខាងក្រៅបានពេញលេញនិងដោយជំហរម៉ឺងម៉ាត់ និងប្រាកដនិយម។ ជាការពិតណាស់ ទោះជានៅក្នុងការតតាំងលើសមរភូមិយោធា ឬការទូតក្ដី ប្រជាជាតិមួយដែលមេដឹកនាំនិងប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈមានសាមគ្គីភាព ឯកភាពជាតិ និងមានឆន្ទៈរួមគ្នាតែមួយ ពិតជានឹងងាយស្រួលទទួលបានជោគជ័យជាងប្រជាជាតិដែលបែកបាក់ ព្រោះគេអាចផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់ទាំងកម្លាំងប្រាជ្ញានិងស្មារតីទៅលើបញ្ហាតែមួយរួមគ្នា ហើយប្រមូលគ្រប់ធនធាននិងមធ្យោបាយទាំងឡាយក៏ដូចជាប្រើប្រាស់ថាមពលទាំងស្រុងរបស់ជាតិ ហើយសម្រេចបាននូវគោលដៅដែលប្រជាជាតិទាំងមូលប្រាថ្នារួមគ្នា ដូចសុភាសិតខ្មែរមួយឃ្លាចារឹកមកថា “ចង្កឹះមួយបាច់ កាច់មិនបាក់”។
បទពិសោធន៍នយោបាយទាំងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ និងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោក បានឱ្យយើងដឹងថា នៅពេលដែលត្រូវប្រឈមនឹងកម្លាំងឬគូសត្រូវខាងក្រៅ មានតែការរួបរួមគ្នាតែមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចសង្គ្រោះប្រជាជាតិមួយឱ្យផុតចាកពីមហន្តរាយ ពិសេសការឈ្លានពាន។ យើងត្រូវចងចាំថា ការបែកបាក់នៃប្រជាជាតិមួយ គឺជាឱកាសសម្រាប់គូបដិបក្ខឬសត្រូវខាងក្រៅ នៅក្នុងការលូកដៃជ្រៀតជ្រែកនិងកកូរកកាយកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៃជាតិសាសន៍នីមួយៗ ដូចជាមេរៀននៅចុងសម័យចុងអង្គរ សម័យលង្វែក និងសម័យចតុមុខជាដើម។ មេរៀនសម័យកាលទាំងនេះបានបង្ហាញថា នៅពេលដែលខ្មែរបែកបាក់សាមគ្គីភាព ហើយយកគ្នាជាសត្រូវដើម្បីតែអំណាច បំភ្លេចអស់មោទកភាពជាតិនិងកាតព្វកិច្ចថែរក្សាទឹកដីដែលជាមរតកបន្សល់ដោយដូនតា ហុចឱកាសឱ្យបរទេសជិតខាងអាចលូកដៃធ្វើអន្តរាគមន៍យោធា វាតទីយកទឹកដីខ្មែរ និងរុញច្រាននិងចូលរួមក្នុងជម្លោះរវាងខ្មែរនឹងខ្មែរ ដើម្បីខ្លួនមានឥទ្ធិពលនិងកេងប្រវ័ញ្ចផលប្រយោជន៍លើប្រជាជាតិខ្មែរ។ ឧទាហរណ៍ពីប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោកមួយទៀតគឺ នៅក្នុងសង្គ្រាមជប៉ុន-ចិន (១៩៣៧-១៩៤៥) ដោយមើលឃើញពីគ្រោះថ្នាក់របស់ជាតិនៅចំពោះមុខការវាយប្រហារពីកងទ័ពជប៉ុន កម្លាំងនយោបាយទាំងពីររបស់ចិនគឺ កងទ័ពជាតិនិយម និងកងទ័ពកុម្មុយនីស្ត បានសម្រេចចិត្តតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិជាចម្បង ហើយរួមគ្នាដើម្បីប្រយុទ្ធតតាំងនឹងកងទ័ពជប៉ុនដែលមានបំណងវាយយកប្រទេសចិនដាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន ហើយជាលទ្ធផលកងទ័ពចិនដែលបានរួបរួមគ្នា បានទទួលជ័យជម្នះទៅលើកងទ័ពជប៉ុន។ មេរៀនទាំងនេះបានធ្វើឱ្យយើងនឹកឃើញដល់សុភាសិតខ្មែរមួយឃ្លាដែលលើកឡើងថា “សាមគ្គីរស់ បែកបាក់សាមគ្គីស្លាប់”។
ជាមួយគ្នានេះ ការរួបរួមគ្នារវាងខ្មែរនិងខ្មែរក្នុងជំហរជាតិតែមួយ ក៏ជាការណ៍មួយដែលបង្ហាញអំពីភាពថ្លៃថ្នូរ ការរក្សាបាននូវកិត្តិយសនិងមុខមាត់នៃ ប្រទេសជាតិនិងជាតិសាសន៍ខ្មែរទាំងមូលផងដែរ។ នៅក្នុងសភាពការណ៍បច្ចុប្បន្នដែលប្រឈមនឹងការរំលោភបំពានជាថ្មីម្ដងហើយម្ដងទៀតពីសំណាក់ភាគីថៃ អ្នកនយោបាយនិងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ គប្បីត្រូវបង្ហាញជំហររួមគ្នាតែមួយ បង្ហាញទៅបរទេសឈ្លានពានថា ខ្មែរមិនមែនជាប្រជាជាតិដែលបែកបាក់ និងមិនអាចបង្រួបបង្រួមបានដូចជាថៃនោះឡើយ។ គេត្រូវចងចាំថា សេនារីយ៉ូនយោបាយរបស់ថៃនៅក្នុងករណីព្រំដែនជាមួយកម្ពុជា ធ្វើឡើងគឺដើម្បីបញ្ឆេះកំហឹងជាតិនិយម និងប្រមូលការគាំទ្រពីប្រជាជនខ្លួនក្នុងជំហរតែមួយ ទោះបីជាក្នុងចេតនាសម្រេចមហិច្ឆតានយោបាយខ្លួនក្ដី ដូច្នេះខ្មែរដែលជាប្រជាជាតិថ្លៃថ្នូរ មានកិត្តិយសនិងមុខមាត់លើឆាកអន្តរជាតិ (ជាប្រជាជាតិមានវប្បធម៌រុងរឿង ស្គាល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ) ត្រូវតែបង្ហាញនិងផ្ដល់មេរៀនទៅភាគីថៃ អំពីសាមគ្គីភាពនិងឯកភាពជាតិនៃប្រជាជាតិខ្មែរ ដែលមិនអាស្រ័យលើការបង្កហេតុជាមួយប្រទេសជិតខាងឡើយ។ ការបង្ហាញអំពីសាមគ្គីភាពនិងឯកភាពជាតិខ្លួន ទៅកាន់ប្រជាជាតិដែលបែកបាក់ មិនត្រឹមតែជាមេរៀនដ៏ល្អមួយ ដែលផ្ដល់ដោយនៃប្រជាជាតិដ៏ថ្លៃថ្នូរប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏បង្ហាញអំពីគុណធម៌ធម្មជាតិនៃមនុស្សជាតិផងដែរ ព្រោះចរិតលក្ខណៈរបស់មនុស្សជាតិគឺមានសេចក្ដីករុណា ចិត្តសប្បុរស និងការចេះជួយគ្នាទៅវិញទៅមកជាដើម។ បន្ថែមពីនេះ គេក៏គួរតែពិចារណានូវហេតុផលសំខាន់មួយទៀតផងដែរគឺ សូម្បីតែហ្វូងស្រមោច នៅពេលបានជួបនឹងគ្រោះថ្នាក់ ឬការយាយីពីខាងក្រៅណាមួយ ក៏ស្រមោចចេះរួបរួមសាមគ្គីគ្នាជាកម្លាំងតែមួយដើម្បីការពារសម្បុកនិងហ្វូងខ្លួនផងដែរ។
លើសពីនេះ ការសម្រេចបាននូវជំហរជាតិរួមគ្នាតែមួយនៅចំពោះមុខការឈ្លានពានរបស់បរទេស ក៏នឹងក្លាយទៅជាអត្តសញ្ញាណនិងនិមិត្តរូបនៃការកសាងសុខដុមនីយកម្មនិងបន្តថែរក្សាសន្តិភាពរបស់មនុស្សខ្មែរជំនាន់ថ្មីផងដែរ ព្រោះនៅក្រោយការជម្នះបាននូវការប្រឈមនិងផលប៉ះពាល់បណ្ដាលមកពីការឈ្លានពានរបស់បរទេសជិតខាង គេអាចនឹងទាញចេញនូវទស្សនទានសុខដុមនីយកម្មនិងសន្តិភាពមួយ សម្រាប់សង្គមខ្មែរនាសម័យទំនើប។ ទស្សនទានថ្មីនោះគឺ នៅពេលដែលខ្មែរបានរួបរួមគ្នាក្នុងជំហរជាតិតែមួយ ខ្មែរពិតជារឹងមាំ ខ្មែរពិតជាអាចឈរនៅមាំមួនដោយខ្លួនឯងតទល់នឹងការគម្រាមឬដាក់សម្ពាធពីរដ្ឋបរទេសឬប្រទេសជិតខាងណាមួយ ហើយខ្មែរពិតជាអាចដោះស្រាយនូវបញ្ហាចំពោះមុខ ដោយរួមគ្នាតម្កល់ផលប្រយោជន៍ជាតិ ថែរក្សាស្ថិរភាពនយោបាយ និងផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើការកសាងសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមប្រកបដោយវឌ្ឍនភាព។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ការណ៍នេះ ក៏នឹងក្លាយជាមោទកភាពថ្មីមួយបន្ថែមទៀត សម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយដែលសម្លឹងមកមើលប្រជាជាតិខ្មែរនាសម័យបច្ចុប្បន្នផងដែរ៕
ករណីតុលាការធម្មនុញ្ញថៃបានព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ លោកស្រី ផែ ថុងថាន កាលពីថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ គឺជាកិច្ចការនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃសុទ្ធសាធ បើទោះបីជាការព្យួរតំណែងនេះ ពាក់ព័ន្ធនឹងការបែកធ្លាយសារសន្ទនារវាងសម្ដេចតេជោ និងលោកស្រី ផែ ថុងថាន នាពេលកន្លងមកក៏ដោយក្ដី។ នៅក្នុងសារសម្លេងដែលបែកធ្លាយនោះ គេឃើញថា នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃបានស្នើសុំសម្ដេចតេជោ អំពីការអន្តរាគមន៍មួយចំនួន ហើយលោកស្រីក៏បានលើកឡើងអំពីករណីមេបញ្ជាការភូមិភាគ២របស់ថៃជាដើម ប៉ុន្តែសម្ដេចតេជោ ហ៊ុន សែន ពុំបានបំភ្លឺ ឬឆ្លើយតបទៅតាមសំណើររបស់លោកស្រីឡើយ។ ការណ៍បានបញ្ជាក់ថា លោកស្រី ផែ ថុងថាន ខ្លួនឯងគឺជាអ្នកបញ្ចេញនូវនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនដោយផ្ទាល់ ហើយសម្ដេចតេជោ គ្រាន់តែបានស្ដាប់ និងមិនបានទទួលយកនូវសំណើរ ឬដំណោះស្រាយណាមួយឡើយ។ នេះបានបញ្ជាក់ថា ករណីនេះជាបញ្ហាផ្ទាល់របស់លោកស្រី ផែ ថុងថាន និងជាបញ្ហានយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសថៃតែប៉ុណ្ណោះ មិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងកម្ពុជានោះឡើយ។
លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ បានលើកឡើងថា ករណីព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃនាពេលនេះ ពិតជាកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃសុទ្ធសាធ ប៉ុន្តែបែរជាមានអ្នកនយោបាយមួយចំនួន បែរជាបានព្យាយាមភ្ជាប់បញ្ហានេះមកកម្ពុជា និងមកកាន់សម្ដេចតេជោ ដែលជាប្រការដ៏ខុសឆ្គងមួយបណ្ដាលមកពីការពិនិត្យឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយទៅលើខ្លឹមសារនៃសារសម្លេងជជែកពិភាក្សាគ្នាដែលបានបែកធ្លាយនោះ។ លោកបណ្ឌិតបន្តថា អ្នកនយោបាយដែលបានចោទប្រកាន់និងព្យាយាមទាញភ្ជាប់ករណីព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃនេះ មកកាន់កម្ពុជានិងសម្ដេចតេជោ ទំនងជាដោយសារតែគេមិនបានស្ដាប់ ឬស្ដាប់មិនអស់ ទើបមិនបានយល់ច្បាស់អំពីខ្លឹមសារទាំងស្រុងនៃកិច្ចសន្ទនានេះ ហើយបកស្រាយទៅតាមអារម្មណ៍យល់ឃើញរបស់ខ្លួនទៅវិញ។
លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់បន្ថែមថា ការព្យួរតំណែងរបស់លោកស្រី ផែ ថុងថាន គឺជាបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ ដែលស្ថានភាពនយោបាយថៃបាននិងកំពុងធ្លាក់ចុះដុនដាបយ៉ាងខ្លាំង និងមានការបែកបាក់គ្នាជាច្រើនជំពូក ជាច្រើនក្រុម និងច្រើនលំដាប់ថ្នាក់នៅក្នុងប្រទេសថៃ ដែលជាការបែកបាក់រវាងរដ្ឋាភិបាលនិងយោធា រវាងយោធានិងយោធា និងនៅក្នុងរង្វង់រដ្ឋាភិបាលថៃខ្លួនឯងផង។ បើតាមលោកបណ្ឌិត រដ្ឋាភិបាលថៃមានការបែកបាក់គ្នាយ៉ាង ដោយគណបក្សក្នុងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះបានសម្រេចចិត្តដើរចេញពីគណបក្សកាន់អំណាច ហើយទស្សនៈនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលក៏មិនស្របគ្នា និងសូម្បីតែសម្លេងរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស ក៏បានគូសបញ្ជាក់ខុសគ្នាផងដែរ អំពីទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ ខណៈរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិ និងមេបញ្ជាការភូមិភាគ២របស់ថៃ ក៏និយាយផ្សេងគ្នា និងអនុវត្តខុសគ្នាផងដែរ។ ត្រង់ចំណុចទាំងនេះ បានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការបែកបាក់គ្នាដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងសង្គមនយោបាយថៃ ដែលជាហេតុនាំឱ្យឈានទៅដល់ការព្យួរតំណែងរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃបច្ចុប្បន្ន តាមរយៈយន្តការតុលាការធម្មនុញ្ញថៃ ដើម្បីបញ្ចៀសការបែកបាក់គ្នាកាន់តែខ្លាំងបន្ថែមទៀត។
អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយរូបនេះ បានបន្តលើកឡើងថែមទៀតថា តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ នឹងស៊ើបអង្កេតបន្តទៅលើករណីលោកស្រី ផែ ថុងថាន ដែលបានបញ្ចេញការសម្ងាត់យោធារបស់ជាតិទៅឱ្យរដ្ឋបរទេស (កម្ពុជា) បានដឹងឭ ទោះបីជាកម្ពុជាពុំមានចេតនាចង់ដឹងឭបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសថៃក៏ដោយក្ដី។ នេះគឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីទង្វើរបស់អ្នកនយោបាយទៅនឹងច្បាប់ជាធរមានរបស់ប្រទេសជាតិមួយ ខណៈនៅតាមបណ្ដាប្រទេសនានា ទង្វើនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការឃុបឃិតជាមួយនឹងរដ្ឋបរទេសប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ជាតិខ្លួន។ សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា បញ្ហានយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃ បានជះឥទ្ធិពលអវិជ្ជមានលើប្រទេសកម្ពុជា តាំងពីមុនមានការបែកធ្លាយសារសន្ទនាគ្នារវាងមេដឹកនាំទាំងពីរទៅទៀត ពោលគឺ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ កងទ័ពថៃ បានចូលមកលបបាញ់លើទាហានកម្ពុជា រហូតបណ្ដាលឱ្យមានការបាត់បង់យោធិនកម្ពុជាមួយរូប មុននឹងមានការបែកធ្លាយសារសម្លេងនេះទៅទៀត។ ជាមួយគ្នានេះ ការបិទច្រកព្រំដែនជាឯកតោភាគីដោយភាគីថៃ ក៏ត្រូវបានធ្វើឡើងតាំងពីថ្ងៃទី១៧ ខែមិថុនា ថែមទៀតផង។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅក្រោយការបែកធ្លាយសារសម្លេង មានព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងៗទៀតដូចជា ការគម្រាមផ្ដាច់ការផ្គត់ផ្គង់ប្រេងឥន្ធនៈ និងការព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃជាដើម។
សម្រាប់លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ក្រោយការព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោកស្រី ផែ ថុងថាន ស្ថានការណ៍នយោបាយនៅក្នុងប្រទេសថៃ អាចនឹងឈានទៅដល់សេនារីយ៉ូរំលាយគណបក្សភឿថៃ ការរៀបចំការបោះឆ្នោតឡើងវិញ ឬសេនារីយ៉ូរដ្ឋប្រហារយោធាជាដើម។ ទោះជាយ៉ាងណា សេនារីយ៉ូទាំងនេះ មិនអាចសន្មត់ឬវាយតម្លៃជាការខាតឬចំណេញសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជានោះឡើយ ព្រោះដូចបានលើកឡើងខាងលើ ទាំងនេះគឺជាបញ្ហានយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃសុទ្ធសាធ ហើយដូចដែលសម្ដេចធិបតីនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានលើកឡើង ថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជារង់ចាំតែធ្វើការជាមួយនឹងមេដឹកនាំដែលមានអំណាចពេញលេញនៅទីក្រុងបាងកក ដែលមានអំណាចពេញលេញនៅក្នុងការចាត់ចែងនយោបាយ កិច្ចការទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការទ្វេភាគី ខណៈបច្ចុប្បន្ន មិនមានមេដឹកនាំថៃណាមួយដែលមានអំណាចអាចសម្រេចចិត្ត ឬធ្វើការចរចាស្មើមុខមាត់ជាមួយនឹងកម្ពុជានោះឡើយ ព្រោះស្ថានការណ៍នៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ នៅតែស្ថិតនៅក្នុងភាពមិនច្បាស់លាស់ថា នរណាជាអ្នកមានសិទ្ធិសម្រេចចិត្តពិតប្រាកដ៕
RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
ខ្ញុំ, យង់ ពៅ យល់ឃើញថា លោក ម៉ានូអែល ម៉ាក្រុង (Manuel Marcron) ប្រធានាធិបតីបារាំង មិនអាចយល់ព្រមសម្រួលជាមួយថៃ ដោយប្រាសចាកពីការទទួលស្គាល់សន្ធិសញ្ញានិងផែនទីបារាំង-សៀម ឆ្នាំ១៩០៤, ១៩០៧ ដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការកំណត់ព្រំដែនរវាងឥណ្ឌូចិន-សៀម បានបន្សល់នូវសន្ធិសញ្ញា កិច្ចព្រមព្រៀង ផែនទីកំណត់ព្រំដែនបារាំង(ក្នុងនាមកម្ពុជា)-សៀម ដែលមានមាត្រដ្ឋាន ១/២០០.០០០ ចំនួន៧ផ្ទាំង ធ្វើឡើងដោយគណៈកម្មការចម្រុះ បារាំង-សៀម ឆ្នាំ១៩០៧-១៩០៨ (Secteur 1, 3, 4, 5) និងឆ្នាំ១៩០៨-១៩០៩ (Secteur 2) និងផ្ទាំងដងរែក (Dangrek), ផ្ទាំងខូង (Khong) និងបានបោះបង្គោលព្រំដែន ចំនួន៧៤បង្គោល (១៩១៩-១៩២០)។
ក្រោយពីបញ្ចប់សម័យកាលអាណានិគម បណ្ដារដ្ឋទាំងអស់ ត្រូវគោរពនូវគោលការណ៍ច្បាប់អន្តរជាតិមួយពាក់ព័ន្ធនឹងព្រំដែនគឺ «គោលការណ៍ខ្សែព្រំដែនមិនកែប្រែ» ដែលភាសាឡាតាំងសរសេរថា «Uti Possidetis» មានន័យថាបន្តទទួលស្គាល់និងគោរពនូវព្រំដែនដែលបានកំណត់ដោយម្ចាស់អាណានិគម ដែលរួមមាន៖ សន្ធិសញ្ញា អនុសញ្ញា ផែនទី និងឯកសារពាក់ព័ន្ធនានា (ក្នុងនោះមានសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៩០៧ផងដែរ)។
ក្នុងន័យនេះប្រសិនបើភាគីថៃពឹងពាក់បារាំងឱ្យសម្របសម្រួលវិវាទព្រំដែន កម្ពុជា-ថៃ ដែលភាគីថៃខ្លួនឯងប្រើផែនទីឯកតោភាគី (សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន ហៅថា ផែនទីចោរ) នោះបានបង្ហាញថា ថៃពិតជាជាតិសាសន៍មិនដឹងអី មិនស្គាល់ច្បាប់អន្តរជាតិ មិនស្គាល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ មិនស្គាល់បុព្វបុរសខ្លួន ហើយបែរជាទៅហៅបារាំងដែលជាមហាអំណាច ឱ្យធ្វើតាមមហិច្ឆតាមិនដឹងអីរបស់ខ្លួន (ថៃ) ម្តេចនឹងកើត?
បើមិនកែប្រែឥរិយាបថ ថៃនឹងក្លាយជាជាតិសាសន៍ដែលបែកបាក់ ហើយអាចនឹងឈានទៅពុះចែកសង្គមកាន់តែជ្រៅ ឬហៅថាផលជះអាក្រក់និងរងបណ្ដាសារប្រវត្តិសាស្ត្រ។
ថ្ងៃចន្ទ ៣០ មិថុនា ២០២៥
Thai politicians and intellectuals should stop deceiving their own Thai citizens into betraying historical truth, disrespecting international law, and insulting neighboring nations.
I, Yang Peou, believe that French President Manuel Macron cannot agree to compromise with Thailand by abandoning the recognition of the Franco-Siamese treaties and maps of 1904 and 1907, which concern the delimitation of the Indochina-Siam border, leaving behind the treaty, agreement, the French (on behalf of Cambodia)-Siam border map with a scale of 1/200,000, seven maps drawn by the Franco-Siamese Joint Commission in 1907-1908 (Sector 1, 3, 4, 5) and 1908-1909 (Sector 2), and the Dangrek map, the Khong map, and 74 border posts (1919-1920).
After the end of the colonial era, all states must respect an international law principle regarding borders, namely the “principle of immutability of borders,” of “Uti Possidetis” in Latin, meaning to continue to recognize and respect the borders determined by the colonizer, including treaties, conventions, maps, and related documents (including the 1907 treaty).
In this regard, if Thailand relies on France to mediate the Cambodia-Thailand border dispute, where the Thailand itself uses a unilateral map (Samdech Techo Hun Sen calls the thief’s map), then it shows that Thailand is truly a nation that knows nothing, does not know international law, neither its history, nor its ancestors. How can it then call on France, a superpower, to follow its ignorant ambitions?
If it does not change its behavior, Thailand will become a divided nation and may lead to a deeper division of society, or it may suffer the bad consequences and curse of history.
Monday, June 30, 2025
ដោយ៖ លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
វិវាទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលបានឆាបឆេះអស់រយៈពេល១ខែកន្លងទៅ ចាប់តាំងពីព្រឹត្តិការណ៍ឈ្លានពានរបស់កងទ័ពថៃ ដែលវាយប្រហារទាំងកម្រោលមកលើកងទ័ពកម្ពុជា ក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា កាលថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ បានដុតបញ្ឆេះស្ថានការណ៍នៅតាមព្រំដែនកាន់តែតានតឹងខ្លាំងឡើងៗ រហូតរាលដាលដល់វិស័យសេដ្ឋកិច្ចពាណិជ្ជកម្ម ការបិទច្រកព្រំដែន និងឈានដល់ការប្រឈមនឹងការផ្ទុះសង្គ្រាមរវាងកងទ័ពនៃប្រទេសទាំងពីរ។ កម្ពុជាដែលជាប្រទេសប្រកាន់ជំហរសន្តិភាពនិយម និងការដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធី ត្រូវប្រឈមមុខនឹងសកម្មភាពដ៏គឃ្លើនពីថៃជាប្រទេសជិតខាងខ្លួន ដែលសម្អាងទៅលើទំហំសេដ្ឋកិច្ច និងអំណាចយោធារបស់ខ្លួន ព្យាយាមរំលោភបំពានចង់បានទឹកដីប្រទេសជិតខាង ដោយមិនខ្វល់ខ្វាយនឹងច្បាប់អន្តរជាតិសោះឡើយ។ កាយវិការរបស់ប្រទេសថៃនេះ មិនមែនកើតឡើងជាលើកទីមួយនោះទេ ពោលគឺចាប់តាមពីដើមកំណើតនៃរដ្ឋសៀម ក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៣ (ក្នុងឆ្នាំ១២៣៨ នៅសុខោទ័យ ដែលជាអតីតទឹកដីអាណាចក្រខ្មែរ) មកម្ល៉េះ ដោយជនជាតិនេះបានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីលើរដ្ឋជុំវិញខ្លួនជារៀងដរាបរហូតមក។
ទោះបីជាពិភពលោកសម័យទំនើប បណ្ដារដ្ឋស៊ីវិល័យទាំងអស់ បានផ្ដល់តម្លៃជាសំខាន់ដល់ការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ និងការកំណត់ព្រំដែនរដ្ឋដោយយោងតាមច្បាប់និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិជាអន្តរជាតិក្ដី ក៏ជាតិសាសន៍ថៃដែលបានប្ដូរឈ្មោះពីសៀមក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០ នៅតែមានផ្នត់គំនិតចាស់គំរឹល ដែលចង់វាតទីទឹកដីដោយប្រើប្រាស់កម្លាំងទ័ពរំលោភបំពានលើប្រទេសជិតខាងដដែលដែរ។ ក្រៅតែពីការព្យាយាមរំលោភបំពានទឹកដីប្រទេសជិតខាង អ្នកនយោបាយនិងកងទ័ពថៃ តែងតែបានព្យាយាមប្រើប្រាស់បញ្ហាព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាង ពិសេសជាមួយនឹងកម្ពុជា ដើម្បីបញ្ឆេះចរន្តជាតិនិយមជ្រុល និងទាក់ទាញការគាំទ្រពីប្រជាជនថៃ ដើម្បីជាឈ្នាន់នៅក្នុងការឈោងក្រសោបអំណាច ឬរក្សាអំណាចជាដើម។ គេដឹងច្បាស់ណាស់ថា នយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ មានការបែកបាក់គ្នាជារៀងដរាប ដោយជាទូទៅ នៅក្នុងសង្គមនយោបាយថៃមានចំនួន៣ក្រុមសំខាន់គឺ រដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោត ក្រុមឧត្ដមសេនីយ៍យោធា និងក្រុមរាជវាំងដែលប្រើប្រាស់អំណាចមហាក្សត្រ ហេតុនេះហើយ ទំនាស់ផលប្រយោជន៍និងអំណាចរវាងក្រុមទាំង៣ តែងតែកើតមានឡើងឥតឈប់ឈរ។ ព្រឹត្តិការណ៍ចូលឈ្លានពាននិងវាយប្រហារលើកងទ័ពកម្ពុជានៅតំបន់មុំបី ដែលបណ្ដាលឱ្យទាហានកម្ពុជាម្នាក់បាត់បង់ជីវិត គឺជាសេនារីយ៉ូនយោបាយមួយរបស់ថៃ ដើម្បីរុញច្រានសភាពការណ៍នៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ឱ្យផ្ទុះឡើងជាវិបត្តិព្រំដែននិងការប្រឈមមុខគ្នារវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ ដើម្បីដុតបញ្ឆេះកំហឹងជាតិនិយមថៃ ក្នុងគោលបំណងទទួលបានប្រជាប្រិយភាពនិងការគាំទ្រពីប្រជាជនថៃ។
ការវាយតម្លៃនិងគ្រប់គ្រងស្ថានការណ៍
ដោយមើលឃើញពីចេតនាទុច្ចរឹតខាងលើរបស់ភាគីថៃ និងដោយបន្តប្រកាន់ជំហរសន្តិភាពនិយមនិងការដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធីដែលជាគោលការណ៍សាកល ថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជាមិនបានប្រើប្រាស់មធ្យោបាយយោធា ដើម្បីឆ្លើយតបទៅកាន់ភាគីថៃនោះទេ តែមេដឹកនាំកម្ពុជាបានប្រកាសថ្កោលទោសទៅលើការវាយឆ្មក់ឈ្លានពានរបស់ថៃ ហើយក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាបានសម្ដែងការតវ៉ាខាងការទូត និងទាមទារឱ្យមានការស៊ើបអង្កេតជាបន្ទាន់និងដោយហ្មត់ចត់ចំពោះបញ្ហានេះ ដោយត្រូវនាំយកបុគ្គលដែលបាញ់ប្រហារមកលើកងទ័ពកម្ពុជាទៅផ្តន្ទាទោសតាមច្បាប់។ បន្ថែមពីនេះ មួយថ្ងៃបន្ទាប់ពីមានការឈ្លានពាននិងបាញ់ប្រហារ ជំនួបរវាងមេទ័ពជើងគោកនៃប្រទេសទាំងពីរក៏ត្រូវបានរៀបចំឡើងដើម្បីរក្សាស្ថានការណ៍ព្រំដែនឱ្យមានការស្ងប់ស្ងាត់ និងបញ្ចៀសឱ្យបានសភាពការណ៍កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរទៅតាមសេនារីយ៉ូដែលភាគីថៃចង់បាននោះឡើយ។
យន្តការតុលាការអន្តរជាតិ
ក្រៅតែពីការតវ៉ាការទូត និងការសម្របសម្រួលយោធា ដើម្បីធានាបាននូវដំណោះស្រាយដោយសន្តិភាព បញ្ចៀសនូវការប៉ះទង្គិចរវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ និងបញ្ចប់ការឈ្លានពានខាងលើរបស់ថៃ ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានសម្រេចយកសំណុំរឿងតំបន់មុំ៣ ប្រាសាទតាមាន់តូច ប្រាសាទតាមាន់ធំ និងប្រាសាទតាក្របី ទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ដោយបានប្រកាសបបួលថៃទៅជាមួយ។ លើសពីនេះ ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានអះអាងថា ទោះបីជាថៃបដិសេធ ក៏កម្ពុជានៅតែលើកសំណុំរឿងនេះទៅកាន់តុលាការ ដើម្បីសម្រេចសេចក្ដី ឈានទៅបញ្ចប់មហិច្ឆតាឈ្លានពានរបស់ភាគីថៃផងដែរ។ ត្រង់ចំណុចនេះ បានបង្ហាញអំពីសិល្បៈនៃការដោះស្រាយបញ្ហាប្រកបដោយភាពម៉ឺងម៉ាត់ ប្រាកដនិយម និងប្រកបដោយចក្ខុវិស័យ ព្រោះការលើកយកសំណុំរឿងខាងលើ ទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ដោយទាត់ចោលការចរចាទាំងឡាយណាលើករណីតំបន់ទាំងនេះ រាជរដ្ឋាភិបាលបានប្រមើលឃើញថាការចរចាទ្វេភាគីជាមួយថៃ មិនអាចរារាំងនូវចេតនាទុច្ចរឹតរបស់ថៃដែលតែងតែចិញ្ចឹមចិត្តលេបយកទឹកដីកម្ពុជានោះទេ ដោយព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា បង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា ថៃមិនបានគោរពអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នាឆ្នាំ២០០០ឡើយ។ ហេតុនេះ ការប្រើប្រាស់យន្តការតុលាការយុត្តិធម៌ ទើបជាការបញ្ចប់វិវាទនិងបង្ការការឈ្លានពានពីភាគីថៃមកលើតំបន់ខាងលើនេះ ព្រោះនៅពេលដែលតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិកាត់សេចក្ដីជាស្ថាពរ ទោះបីជាថៃចាញ់ក៏ដោយក្ដី ក៏រដ្ឋាភិបាលថៃ អាចមានហេតុផលបកស្រាយប្រាប់ទៅប្រជាពលរដ្ឋខ្លួនបានផងដែរ។ មានន័យថា សភាពការណ៍ព្រំដែននៅតំបន់កំពុងតានតឹង នឹងលែងជាប្រធានបទក្ដៅដែលក្រុមឱកាសនិយមថៃលើកយកមកដុតបញ្ឆេះកំហឹងជាតិនិយមបានទៀតហើយ។ បន្ថែមពីនេះ ជំហរខាងលើរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ក៏បានសបញ្ជាក់ពីការបន្តផ្ដល់តម្លៃលើច្បាប់អន្តរជាតិ និងការដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធីរបស់កម្ពុជាដែលជាប្រជាជាតិថ្លៃថ្នូរ (យល់ដឹង និងគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ) និងមានបេះដូងសន្តិភាពនិយមផងដែរ។
ការវាយតម្លៃស្ថានការណ៍ និងត្រៀមលក្ខណៈទុកជាមុន
ទោះបីជារាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានព្យាយាមសម្របសម្រួលជាមួយយោធាថៃ ដើម្បីរក្សាស្ថានភាពដើមនៅតាមព្រំដែន និងជ្រើសយកយន្តការតុលាការអន្តរជាតិដើម្បីដោះស្រាយបញ្ចប់វិវាទ ចៀសវាងការប៉ះទង្គិចខាងយោធាក្នុងរូបភាពណាមួយនាពេលខាងមុខក្ដី ប៉ុន្តែដោយបានមើលឃើញពីមហិច្ឆតាធ្វើសង្គ្រាមបំពានទឹកដីពីភាគីយោធាថៃ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក៏បានត្រៀមលក្ខណៈរួចជាស្រេច នៅក្នុងធានាឱ្យបាននូវសុខសុវត្ថិភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមព្រំដែន (តាមរយៈការជម្លៀសប្រជាជននិងរៀបចំទីតាំងសុវត្ថិភាពសម្រាប់ជនភៀសខ្លួន) ការត្រៀមលក្ខណៈទទួលពលរដ្ឋខ្មែរដែលវិលត្រឡប់ពីថៃចូលមកមាតុភូមិវិញ ការសម្របសម្រួលផ្ដល់ការងារជូនពលករចំណាកស្រុកដើម្បីសម្រួលបន្ទុកនិងឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការការងារក្នុងស្រុក ការសហការជាមួយគ្រឹះស្ថានហិរញ្ញវត្ថុដើម្បីបន្ធូរបន្ថយលក្ខខណ្ឌសងប្រាក់បំណុលរបស់ពលករចំណាកស្រុក និងការដោះស្រាយមធ្យោបាយធ្វើដំណើរសម្រាប់ពលករនិងពលរដ្ឋ ដែលនឹងវិលចូលប្រទេសហើយបន្តដំណើរទៅកាន់ស្រុកកំណើតជាដើម។ នេះជាការវាយតម្លៃបានវែងឆ្ងាយ និងត្រៀមលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់ជ្រុងជ្រោយក្នុងការបង្ការទុកជាមុនរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ដែលបានយកចិត្តទុកដាក់លើអាយុជីវិត សុខសុវត្ថិភាព ផលប៉ះពាល់ និងទុក្ខលំបាករបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលនឹងត្រូវប្រឈមមុខ ខណៈដែលស្ថានការណ៍នៅតាមបន្ទាត់ព្រំដែនកាន់តែតានតឹងខ្លាំងឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ដែលអាចមានការផ្ទុះអាវុធបង្កហេតុពីសំណាក់ភាគីថៃគ្រប់ពេលវេលា។
ការឆ្លើយតបរហ័ស និងជាក់លាក់
ឆ្លើយតបទៅនឹងទង្វើវិទ្ធង្សនាសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាពីសំណាក់ភាគីថៃ ដែលមានដូចជា ការបិទព្រំដែនជាឯកតោភាគី ការគម្រាមកាត់ផ្ដាច់អគ្គិសនីនិងអ៊ីនធឺណិត ការគម្រាមបញ្ឈប់ការនាំចូលប្រេងចូលមកប្រទេសកម្ពុជា រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានប្រកាន់ជំហរយ៉ាងមោះមុត និងចាត់វិធានការឆ្លើយតបយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ ដើម្បីការពារកិត្តិយសប្រជាជាតិ និងបញ្ចៀសមិនឱ្យភាគីថៃប្រើប្រាស់វិស័យពាណិជ្ជកម្មជាចំណាប់ខ្មាំងគម្រាមកំហែង និងដាក់សម្ពាធ ដើម្បីឱ្យកម្ពុជាចុះញមឬបន្ទន់ឥរិយាបថនៅចំពោះមុខការបំពានដែនអធិបតេយ្យភាពជាតិខ្លួន។ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចាត់វិធានការជាបន្តបន្ទាប់ដែលមានដូចជា ការកាត់ផ្ដាច់ការតភ្ជាប់អគ្គិសនី និងអ៊ីនធឺណិតពីប្រទេសថៃ ហាមឃាត់ការចាក់ផ្សាយភាពយន្តថៃនៅតាមស្ថានីយ៍ទូរទស្សន៍ ការសម្រេចបិទច្រកព្រំដែនទាំងស្រុង ការដោះស្រាយបញ្ហាផលិតផលកសិកម្មខ្មែរនៅតាមព្រំដែនជិតប្រទេសថៃដែលកន្លងមកត្រូវនាំចេញទៅថៃ ការប្រកាសបិទការនាំចូលប្រេងឥន្ធនៈពីថៃ ការហាមឃាត់នាំចូលទំនិញផ្សេងៗពីថៃ និងការបដិសេធយន្តការពិភាក្សាទ្វេភាគីគ្រប់កម្រិត ដរាបណាភាគីថៃនៅតែបន្តបិទច្រកព្រំដែនជាដើម។ ត្រង់ចំណុចនេះ យើងមើលឃើញថា ទាំងរដ្ឋាភិបាលនិងក្រុមយោធាថៃ មិនត្រឹមតែមិនអាចវាយតម្លៃស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចនិងទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មជាមួយកម្ពុជាបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថៃថែមទាំងមានភាពខ្សោយខាងយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយ នៅក្នុងការប្រឈមមុខនឹងកម្ពុជាថែមទៀតផង។ ថៃហាក់បានលង់លក់ក្នុងសុបិននាអតីតកាលដ៏យូរលង់ ដែលយល់ថាកម្ពុជាពឹងផ្អែកទាំងស្រុងលើពាណិជ្ជកម្មតាមព្រំដែនជាមួយថៃ និងការដោះដូរផលិតផលផ្សេងៗ ពិសេសការនាំចូលប្រេងពីប្រទេសថៃ។ កង្វះសមត្ថភាពវាយតម្លៃស្ថានការណ៍ និងភាពខ្សោយនៅក្នុងយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយនេះ បានបន្តផ្ដល់ភាពអាម៉ាសជាខ្លាំងបន្ថែមទៀតដល់ថៃ បន្ទាប់ពីភាពអាម៉ាសដែលខ្លួនបានចោទថាកម្ពុជាឈ្លានពាន ប៉ុន្តែមិនហ៊ានទៅតតាំងនៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ការបិទច្រកព្រំដែនជាឯកតោភាគី បានបង្កនូវផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរសម្រាប់អ្នកជំនួញថៃ និងពលរដ្ឋថៃនៅតាមព្រំដែន ដែលរស់នៅពឹងផ្អែកនិងទទួលផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ពីពាណិជ្ជកម្មទ្វេភាគីនេះ ហើយទាំងរដ្ឋាភិបាលនិងក្រុមយោធាថៃ ត្រូវប្រឈមមុខនឹងការខឹងសម្បារពីសំណាក់អ្នកជំនាញ កសិករ និងផលិតករថៃថែមទៀតផង។ ដោយសារតែការបង្កភាពតានតឹងនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនជាមួយនឹងកម្ពុជានេះ ថៃនឹងអាចខាតបង់ពីកិច្ចពាណិជ្ជកម្មក្នុងរង្វង់ប្រមាណ១៦លានដុល្លារក្នុង១ថ្ងៃ ឬ៥ពាន់លានដុល្លារសហរដ្ឋអាម៉េរិកក្នុង១ឆ្នាំ ដែលតួលេខនេះនៅមិនទាន់របស់បញ្ចូលនូវចំណូលបានមកពីភ្ញៀវទេសចរ និងអ្នកជំងឺពីកម្ពុជានៅឡើយនោះទេ។
ទិដ្ឋភាពការទូត
ជោគជ័យមួយបន្ថែមទៀតរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគឺ នៅក្នុងទិដ្ឋភាពការទូត ពោលរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលឈរនៅលើគោលការណ៍សន្តិភាពនិយម (ជំហរដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធី) និងការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ ដែលជាគោលការណ៍គ្រឹះនៅក្នុងធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ ក៏ដូចជាធម្មនុញ្ញអាស៊ាន កម្ពុជាទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងចំហរពីសំណាក់បណ្ដាប្រទេសទាំងឡាយ រាប់ទាំងមហាអំណាចពិភពលោក និងមហាអំណាចតំបន់។ ជាមួយគ្នានេះ តាមរយៈដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់សម្ដេចធិបតីនាយករដ្ឋមន្ត្រីទៅកាន់សាធារណរដ្ឋបារាំង និងនៅក្នុងជំនួបជាមួយប្រធានាធិបតីបារាំងនាពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះ បារាំងបានបង្ហាញជំហរគាំទ្រកម្ពុជាទាំងនៅផ្នែកស្មារតី និងការផ្ដល់ឯកសារនានាពាក់ព័ន្ធនឹងព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ព្រោះបារាំងគឺជាអ្នកតំណាងកម្ពុជា (ក្នុងសម័យអាណានិគម) ចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម ឆ្នាំ១៩០៤ និងឆ្នាំ១៩០៧ និងផែនទីព្រំដែនរវាងប្រទេសកម្ពុជានិងថៃ។ ហេតុនេះ បារាំងពិតជាមានភាពចាំបាច់នៅក្នុងការធានាឱ្យមានការគោរពនិងអនុវត្តឱ្យខាងតែបាននូវលិខិតបទដ្ឋានមានតម្លៃជាច្បាប់អន្តរជាតិនេះ ហើយមានតែបារាំងទេដែលបានដឹងប្រាកដ និងអាចបកស្រាយបានច្បាស់លាស់ជាងគេនូវខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ នៅក្នុងទិដ្ឋភាពការទូតនេះដែរ កាលពីថ្ងៃទី១៧ មិថុនា រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសកម្ពុជា បានជួបប្រជុំជាមួយបណ្តាអង្គទូតបរទេសប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចំនួន២៧ប្រទេស ដើម្បីធ្វើការពន្យល់ អំពីការវិវត្តថ្មី នៃស្ថានការណ៍ ជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលនេះគឺជាការបើកសមរភូមិការទូតមួយបន្ថែមទៀតរបស់កម្ពុជា ប្រឈមនឹងការបំភ្លៃហេតុការណ៍ និងបង្វែងសាច់រឿងពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលនិងអ្នកសារព័ត៌មាននៃប្រទេសថៃ ពាក់ព័ន្ធនឹងសំណុំរឿងវិវាទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ បន្ថែមពីលើនេះ ស្របពេលដែលស្ថានការណ៍ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ កំពុងតែតានតឹង ក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយនេះ គេឃើញមានវត្តមាននៃមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក៏ដូចជាថ្នាក់ដឹកនាំបណ្ដាប្រទេសមួយចំនួន បានអញ្ជើញនិងគ្រោងអញ្ជើញបំពេញទស្សនកិច្ចនៅប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ដែលក្នុងនោះរួមមាន ប្រធានាធិបតីបារាំង នាយករដ្ឋមន្ត្រីសិង្ហបុរី រដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិអាម៉េរិក មេបញ្ជាការកងស្វ័យការពារជើងគោកជប៉ុន និងឧបការីរងរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការពារជាតិអាម៉េរិកជាដើម។ ចំណុចទាំងនេះ បានគូសបញ្ជាក់អំពីសារៈសំខាន់នៃប្រទេសកម្ពុជានៅក្នុងភូមិសាស្ត្រនយោបាយតំបន់ ក៏ដូចជាអំណាចការទូតរបស់ប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ដែលបានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍បណ្ដាប្រទេសនានា ឱ្យយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះសំណុំរឿងព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។
ការពង្រឹងសាមគ្គីភាព និងបង្រួបបង្រួមស្មារតីជាតិនិយម
ប្រឈមមុខនឹងសកម្មភាពឈ្លានពានដ៏គឃ្លើន និងការបង្កហេតុជាច្រើន ធ្វើឡើងដោយយោធាថៃ និងដើម្បីបំផុសស្មារតីជាតិនិយមនិងបង្ហាញពីសាមគ្គីភាពជាតិខ្មែរ ថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជាបានប្រកាសអំពាវនាវឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ មន្ត្រីរាជការ និងវិស័យឯកជនទាំងអស់នៅកម្ពុជា ចូលរួមចលនាឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់កងទ័ពកម្ពុជាដែលឈរជើងនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលសកម្មភាពនេះគឺជាការចូលរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការបង្រួបបង្រួមស្មារតីជាតិនិយម និងបង្ហាញពីមនសិកាជាតិរួមគ្នាជាធ្លុងមួយរបស់ប្រជាជាតិខ្មែរ។ ជាលទ្ធផល មហាជនគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈបានចូលរួមយ៉ាងផុសផុលទៅតាមការអំពាវនាវរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជា ដែលការណ៍នេះបានបង្ហាញពីស្មារតីជាតិនិយម និងឆន្ទៈសាមគ្គីជាតិយ៉ាងមុតមាំ ព្រមទាំងឆ្លុះបញ្ចាំងពីមនសិកានិងឯកភាពជាតិរួមតែមួយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលជឿជាក់ទៅលើមេដឹកនាំរបស់ខ្លួន ដែលខុសគ្នាទាំងស្រុងពីទិដ្ឋភាពនៅក្នុងសង្គមថៃនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ការរួបរួមគ្នាជាធ្លុងមួយ ពិតជាមានគុណតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន ព្រោះនៅពេលដែលមេដឹកនាំ និងប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈមានសាមគ្គីភាព ឯកភាពជាតិ និងឆន្ទៈរួមគ្នាតែមួយ គោលបំណងដែលគេប្រាថ្នារួមគ្នា ពិតជាងាយស្រួលនឹងសម្រេចជោគជ័យទៅបាន ដូចពាក្យមួយឃ្លាដែលលើកឡើងថា “ប្រជាជនជាខឿនការពារជាតិដ៏រឹងមាំ” និងសុភាសិតខ្មែរមួយឃ្លាចារថា “ចង្កឹះមួយបាច់ កាច់មិនបាក់”។
វត្តមាននៃនយោបាយគ្រោះថ្នាក់ចំពោះជាតិ
ទោះបីជាទង្វើឈ្លានពានរបស់ថៃ បានជំរុញឱ្យខ្មែរគ្រប់និន្នាការនិងគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈរួបរួមសាមគ្គីភាពនិងមានស្មារតីជាតិនិយមជាធ្លុងតែមួយក្ដី ក៏មជ្ឈដ្ឋាននយោបាយប្រឆាំងមួយចំនួន ពិសេសអតីតប្រធានគណបក្សប្រឆាំងដែលនៅក្រៅប្រទេស ហាក់ដូចជាមិនបានសាទរចំពោះការបំផុសស្មារតីជាតិនិយម និងការឯកភាពគ្នាជាធ្លុងមួយរបស់ខ្មែរនៅចំពោះមុខការឈ្លានពានពីសំណាក់ប្រទេសជិតខាងឡើយ។ លើសពីនេះ សកម្មជន និងអ្នកនយោបាយប្រឆាំងមួយចំនួន មិនតែមិនបានគាំទ្រ លើកទឹកចិត្ត និងផ្ដល់កម្លាំងចិត្តដល់កងទ័ពនៅសមរភូមិមុខប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងបានថតវីដេអូ និងបង្កើតមាតិកា ក៏ដូចជាព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ដើម្បីបំបាក់ទឹកចិត្តកងទ័ព និងបំផ្លាញសាមគ្គីភាពនិងស្មារតីចូលរួមជាធ្លុងមួយរវាងប្រជាពលរដ្ឋ រដ្ឋាភិបាល និងកងទ័ពទៅវិញ។
ជាដរាបរហូតមក អ្នកនយោបាយប្រឆាំង ពិសេសអតីតប្រធានគណបក្សប្រឆាំង តែងតែព្យាយាមចោទប្រកាន់ បន្ទុចបង្អាក់ និងដាក់បន្ទុកទៅលើរាជរដ្ឋាភិបាល និងគណបក្សកាន់អំណាច នៅគ្រប់បញ្ហា គ្រប់ទិដ្ឋភាពនិងកាលៈទេសៈទាំងអស់ ដោយធ្វើយ៉ាងណា ញុះញង់ឬបំភ័ន្តមតិប្រជាជនឱ្យខឹងស្អប់ ឬលែងមានទំនុកចិត្តលើរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីប្រយោជន៍នយោបាយផ្ទាល់របស់ខ្លួននិងក្រុម។ ជាការពិតណាស់ អ្នកនយោបាយច្រើនតែប្រើប្រាស់ឧបាយនិងវោហារសាស្ត្រវាយប្រហារ ឬចោទប្រកាន់ទៅគូភាគី ដើម្បីខ្លួនយកប្រៀបឬទទួលបានប្រជាប្រិយភាពពីប្រជាពលរដ្ឋ ប៉ុន្តែនៅករណីប្រទេសជាតិកំពុងជួបប្រទះនឹងសត្រូវខាងក្រៅ គេមិនគួរយកផលប្រយោជន៍នយោបាយសួនតួមកដឹកមុខ ហើយប្រតិដ្ឋរឿងវាយប្រហារគូភាគី ដោយមិនគិតអំពីគ្រោះថ្នាក់របស់ជាតិនៅចំពោះមុខដូច្នេះឡើយ។ តើគេអាចចាត់ទុកថានេះគឺជាទង្វើក្បត់ជាតិដែរឬយ៉ាងណា? ឬមួយក៏អ្នកនយោបាយប្រឆាំងទាំងនោះពិតជាបំភ្លេចចោលឧត្ដមប្រយោជន៍ជាតិ ហើយនៅតែបន្តប្រកាន់ជំហរមានះថា ប្រជាប្រិយភាពរបស់គណបក្សកាន់អំណាច គឺជាផ្នូរកប់ជីវិតនយោបាយរបស់អ្នកនយោបាយប្រឆាំង?
អ្នកនយោបាយដែលបាត់បង់មនសិកាជាតិ និងគ្មានស្មារតីជាតិនិយម ហ៊ានធ្វើអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដើម្បីតែប្រយោជន៍នយោបាយសួនតួ គឺជាអ្នកនយោបាយដែលគ្រោះថ្នាក់បំផុតសម្រាប់ប្រជាជាតិមួយ ហើយប្រជាពលរដ្ឋពិតជាពុំត្រូវការនយោបាយអត្តឃាតជាតិសាសន៍ឯងដូច្នេះឡើយ។ នៅចំពោះមុខការឈ្លានពានរបស់បរទេស អ្នកនយោបាយទាំងអស់ គួរតែប្រកាន់ជំហរជាតិនិយម សាមគ្គីភាព និងការរួបរួមគ្នាជាធ្លុងតែមួយ ហើយរួមចំណែកទៅតាមលទ្ធភាពនិងនៅគ្រប់ទិដ្ឋភាព ប្រឆាំងនឹងការរំលោភបំពានពីបរទេស។ បទពិសោធន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ និងប្រវត្តិសាស្ត្រសាកលលោក បានបង្រៀនយើងយ៉ាងច្បាស់ថា មានតែការរួបរួមនិងសាមគ្គីជាតិជាធ្លុងមួយទេ ទើបយើងអាចយកឈ្នះសត្រូវពីខាងក្រៅបាន តួយ៉ាងដូចជា ការបង្រួបបង្រួមជាតិរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ នៅក្នុងបុព្វហេតុរំដោះប្រទេសចេញពីការត្រួតត្រារបស់បរទេស និងការរួបរួមគ្នារវាងកងទ័ពជាតិនិយមនិងកងទ័ពកុម្មុយនីស្តចិន ប្រឆាំងនឹងកងទ័ពជប៉ុននៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទីមួយជាដើម សុទ្ធសឹងតែបាននាំមកនូវជោគជ័យសម្រាប់ប្រជាជាតិ និងមនុស្សជំនាន់ក្រោយ ហើយទាំងនេះជាមេរៀនដ៏សំខាន់ដែលអ្នកនយោបាយ និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូបត្រូវរៀនសូត្រ និងយកគម្រូអនុវត្តតាម៕
នៅព្រឹកថ្ងៃសុក្រ ២កើត ខែអាសាឍ ឆ្នាំម្សាញ់ សប្តស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៥៦៩ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី២៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ វេលាម៉ោង ៩:៣០នាទីព្រឹក ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បានអញ្ជើញទទួលជួបសំណេះសំណាលជាមួយនឹងក្រុមអ្នកគ្រូបង្រៀនរបាំព្រះរាជាទ្រព្យ ដឹកនាំដោយលោកជំទាវ សុទ្ធ សុម៉ាលី អនុរដ្ឋលេខាធិការក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ។
ថ្លែងក្នុងជំនួបសំណេះសំណាលនាព្រឹកនេះ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បានគូសបញ្ជាក់អំពីទស្សនៈយល់ឃើញសំខាន់ៗរបស់ឯកឧត្ដមអំពីមរតកសិល្បៈនិងវប្បធម៌ខ្មែរ កេរដំណែលពីបុព្វបុរស ស្ថានភាពនៃការអភិរក្សនិងថែរក្សាវប្បធម៌ខ្មែរ ការផ្សព្វផ្សាយនិងបញ្ជ្រាបការយល់ដឹងអំពីសិល្បៈខ្មែរនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងទស្សនៈរបស់ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យចំពោះការអភិរក្សនិងអភិវឌ្ឍវិស័យវប្បធម៌និងសិល្បៈដ៏ផូរផង់របស់ខ្មែរ។ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ បានមានប្រសាសន៍លើកឡើងថា ដើម្បីទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់ជនបរទេសចំពោះវប្បធម៌និងសិល្បៈខ្មែរ គឺត្រូវតែមានការបង្ហាញ និងពន្យល់បកស្រាយឱ្យបានពិស្ដារ ទាំងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងដំណើរការវិវត្ត។
លោកជំទាវ សុទ្ធ សុម៉ាលី បានជម្រាបជូនឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យថា កន្លងមកនេះ ក្រុមការងារបានរៀបចំចងក្រងសៀវភៅមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនឹងរបាំបុរាណខ្មែរ ពិសេសរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ដែលក្នុងនោះក៏មានការដកស្រង់ខ្លឹមសារចេញពីឯកសារផ្លូវការរបស់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាផងដែរ ដើម្បីបញ្ជ្រាបចំណេះដឹង និងបន្សល់នូវឯកសារសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ។ ក្នុងឱកាសជំនួបនាព្រឹកនេះ លោកជំទាវក៏បាននាំយកនូវសៀវភៅចងក្រងអំពីរបាំរាជទ្រព្យជូនឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាផងដែរ។ លោកជំទាវបានវាយតម្លៃខ្ពស់ចំពោះការសិក្សាស្រាវជ្រាវនិងចងក្រងឯកសារនានារបស់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ក្រោមការដឹកនាំរបស់ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ ពិសេសឯកសារពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចការងារអភិរក្ស និងថែរក្សាវប្បធម៌និងសិល្បៈបន្សល់ទុកដោយដូនតាខ្មែរ។
ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យបានបញ្ជាក់ថា ជំនួបនាឱកាសនេះគឺជាជំនួបដ៏មានសារៈសំខាន់មួយ ដែលឯកឧត្ដមបានជួបជជែក និងសំណេះសំណាលនេះជាការជួបអ្នកសិល្បៈជើងចាស់ ផ្លាស់គំនិតគ្នាទៅវិញទៅមក ដើម្បីជំរុញការបង្កើនពូនផ្ដុំវប្បធម៌សិល្បៈខ្មែរ បង្ហាញទៅកាន់មហាជន និងភ្ញៀវទេសចរ។ជាមួយអ្នកគ្រូៗដែលជាអ្នកសិល្បៈជើងចាស់ប្រកបដោយបទពិសោធអនុវត្ត ហើយបានផ្លាស់គំនិតគ្នាទៅវិញទៅមក ដើម្បីជំរុញការបង្កើនពូនផ្ដុំវប្បធម៌សិល្បៈខ្មែរ បង្ហាញទៅកាន់មហាជន និងភ្ញៀវទេសចរ។ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យក៏បានប្រគល់ជូនប្រតិភូក្រុមអ្នកគ្រូបង្រៀនរបាំព្រះរាជទ្រព្យនូវសៀវភៅសម្លៀកបំពាក់ខ្មែរទាំង៥សម័យកាល ចំនួន២ក្បាល ដែលជាស្នាដៃចងក្រងរបស់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាផងដែរ ដើម្បីជាការសិក្សាស្វែងយល់ និងបញ្ជ្រាបការយល់ដឹងដល់សិស្ស និស្សិតទាំងឡាយ៕
RAC Media | នាយកដ្ឋានទំនាក់ទំនងសាធារណៈនិងពិធីការ
មកដល់ថ្ងៃនេះ ស្ថានភាពវិវាទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ កាន់តែមានភាពតានតឹងខ្លាំងឡើងៗ ពោលគឺ ភាគីថៃបានឈានដល់ការប្រកាសបិទព្រំដែនទាំងស្រុងជាមួយប្រទេសកម្ពុជា។ ភាពតានតឹងនេះ ត្រូវបានលោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយវាយតម្លៃថា ពិតជាពិបាកនៅក្នុងការបន្ធូរបន្ថយស្ថានការណ៍ណាស់ ប្រសិនបើស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃនៅតែបន្តកើនកំដៅ។ លោកបណ្ឌិត បានគូសបញ្ជាក់ថា ស្ថានភាពតានតឹងនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែន រវាងប្រទេសទាំងពីរ កម្ពុជា-ថៃ កើតចេញពីការណ៍ដែលរដ្ឋាភិបាលថៃ មិនមែនជារដ្ឋាភិបាលឯកភាពជាធ្លុងមួយ ពិសេសភាពទន់ខ្សោយនៃក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលថៃ ពោលគឺស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ មានភាពច្របូកច្របល់ ដោយសារតែការប្រជែងអំណាចគ្នារវាងរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិល យោធា និងក្រុមមានអំណាចផ្សេងទៀតដូចជាក្រុមរាជវាំងជាដើម។
លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានកត់សម្គាល់ទៀតថា ការមិនឯកភាពគ្នារវាងរដ្ឋាភិបាល អ្នកនយោបាយ និងក្រុមឧត្ដមសេនីយ៍យោធាថៃ បានស្ដែងឱ្យឃើញតាមរយៈការប្រកាសមិនស៊ីសង្វាក់គ្នារវាងរដ្ឋាភិបាលនិងក្រុមមេទ័ពថៃ ទៅលើការបិទនិងបើកច្រកព្រំដែនទ្វេភាគី ក៏ដូចជាការសម្រេចចិត្តនៅក្នុងទំនាក់ទំនងរវាងថៃនិងកម្ពុជាផងដែរ។ ភាពទន់ខ្សោយនៃអំណាចរបស់រដ្ឋាភិបាលថៃ នៅចំពោះមុខក្រុមយោធា មិនត្រឹមតែឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការបែកបាក់គ្នានៅក្នុងសង្គមថៃប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាមូលហេតុដែលធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលថៃ ពិបាកនៅក្នុងការជជែកពិភាក្សា ចរចា និងមិនអាចសូម្បីតែអនុវត្តមុខងារទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិរបស់ខ្លួនជាមួយនឹងប្រទេសជាដៃគូជាប្រក្រតីនោះទេ ដូចជាករណីទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសកម្ពុជាជាដើម។ លោកបណ្ឌិតបានបន្ថែមទៀតថា ប្រទេសថៃដែលលង់ខ្លួននៅក្នុងវិបត្តិនយោបាយស្រាប់ (ដូចជាករណីក្ដីក្ដាំរបស់លោកថាក់ស៊ីន និងកូនស្រីជានាយករដ្ឋមន្ត្រីបច្ចុប្បន្ន ការបែកបាក់នៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ) ក្រៅតែពីបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃកំពុងជួបប្រទះនឹងវិបត្តិធ្ងន់ធ្ងរស្រាប់នោះ ថៃក៏ប្រឈមនឹងការដាក់បន្ទុកពីសំណាក់អង្គការសហប្រជាជាតិ ឱ្យថៃបំភ្លឺអំពីករណីដែលប្រទេសនេះបានក្លាយជាទីតាំងដ៏ធំនៃសកម្មភាពឧក្រិដ្ឋកម្ម ការជួញដូរគ្រឿងញៀននិងឆបោកឆ្លងដែននៅក្នុងតំបន់នោះផងដែរ។ បញ្ហាប្រឈមទាំងអស់នេះ សុទ្ធសឹងជាករណីដែលកំពុងរួមរឹតនិងដាក់សម្ពាធដល់រដ្ឋាភិបាលថៃ ដូច្នេះហើយ រដ្ឋាភិបាលថៃដ៏ទន់ខ្សោយនេះ ពិតជាមិនមានជម្រើសអ្វីក្រៅតែពីការបង្វែរបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួន មកកាន់តំបន់ព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាង ដើម្បីបិទបាំងភាពអាម៉ាសរបស់ខ្លួនឡើយ។ ការបង្វែរស្ថានការណ៍ផ្ទៃក្នុងនោះ បានក្លាយទៅជាមូលហេតុដែលអូសបន្លាយនូវវិបត្តិព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលប្រទេសកម្ពុជា មិនអាចទទួលយក ឬទ្រាំទ្រនឹងការប្រមាថមាក់ងាយពីសំណាក់ភាគីថៃ ដែលចង់បង្វែរវិបត្តិរបស់ខ្លួន ហើយដាក់បន្ទុកមកលើកម្ពុជាជាប្រទេសជិតខាងបានជាដាច់ខាត។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ នៅតែស្ថិតក្នុងភាពតានតឹងជាលំដាប់បន្តទៅទៀត ប្រសិនបើស្ថានការណ៍នយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃ មិនទាន់បានធូរស្រាលនោះទេ។
បន្ថែមពីលើនេះ ភាពតានតឹងរវាងកម្ពុជានិងថៃ កើតឡើងដោយសារតែការបង្កហេតុពីភាគីមជ្ឈដ្ឋានអ្នកនយោបាយនិងយោធាថៃសុទ្ធសាធ ពោលគឺ ហេតុការណ៍ដែលកើតឡើងកាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥កន្លងទៅ ដែលទាហានឈ្លានពានរបស់ថៃ បានចូលមកបាញ់ប្រហារមកលើកងទ័ពកម្ពុជានៅក្នុងតំបន់មុំបី ដែលបណ្ដាលឱ្យយោធិនកម្ពុជាមួយរូបស្លាប់បាត់បង់ជីវិត។ លើសពីនេះ នៅថ្ងៃទី៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ថៃបានបិទច្រកព្រំដែនជាមួយកម្ពុជា ដោយឯកតោភាគី លុះមកដល់ថ្ងៃទី២២-២៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ច្រកព្រំដែនទាំងអស់រវាងប្រទេសកម្ពុជានិងថៃ ត្រូវបានប្រកាសបិទទាំងស្រុងដោយក្រុមយោធាថៃ។ ស្ថានការណ៍នេះ បានបង្ខំឱ្យកម្ពុជាចាត់វិធានការឆ្លើយតបដូចគ្នាវិញ ព្រោះកម្ពុជាបន្តនៅស្ងៀម និងរក្សាភាពស្ងៀមស្ងាត់នៅចំពោះមុខទង្វើយ៉ាងគឃ្លើនរបស់ភាគីថៃបានឡើយ។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានអះអាងថា ចេតនារបស់ភាគីថៃនៅក្នុងពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះដូចជាការលើកឡើងអំពីការបិទព្រំដែន ការគម្រាមផ្ដាច់អគ្គិសនី អ៊ីនធឺណិត ការលើកឡើងពីលទ្ធភាពផ្ដាច់ការផ្គត់ផ្គង់ប្រេងឥន្ធនៈ និងការបិទមិនឱ្យពលករនិងអាជីវករខ្មែរទៅធ្វើការនិងលក់ដូរនៅក្នុងប្រទេសថៃជាដើម សុទ្ធសឹងតែធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណងធ្វើវិទ្ធង្សនាសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា ឱ្យសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជារងផលប៉ះពាល់ ដើម្បីដាក់សម្ពាធឱ្យមេដឹកនាំកម្ពុជាបន្ទន់ឥរិយាបថជាមួយខ្លួននិងដើរតាមសេនារីយ៉ូរបស់ខ្លួន ពោលគឺមិនចង់ឱ្យកម្ពុជាលើកសំណុំរឿងព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ (ករណីតំបន់មុំបី ប្រាសាទតាមាន់តូច ប្រាសាទតាមាន់ធំ និងប្រាសាទតាក្របី) ទៅកាន់តុលាការអន្តរជាតិដែលខ្លួនគ្មានសង្ឃឹមយកឈ្នះកម្ពុជានោះឡើយ។ ទោះជាយ៉ាងណា លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានលើកឡើងថា ចេតនារបស់ភាគីថៃនេះ ត្រូវបានថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជាទាត់ចោល និងចាត់ទុកថាជារឿងមិនអាចទទួលយកបានឡើយ ព្រោះចាប់តាំងពីមានអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នារវាងកម្ពុជានិងថៃ ឆ្នាំ២០០០មក ភាគីថៃតែងតែបានបំពានមកលើកិច្ចព្រមព្រៀងជាទ្វេភាគីនេះជាដរាបមក ព្រមទាំងបានបំពានលើសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម ឆ្នាំ១៩០៤ និងឆ្នាំ១៩០៧ជាដើម ដែលជាលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិដែលបានកំណត់ព្រំដែនរវាងរដ្ឋទាំងពីរថែមទៀតផង។
លោកបណ្ឌិតបានគូសបញ្ជាក់បន្ថែមទៀតផងដែរថា ដើម្បីកាត់បន្ថយភាពតានតឹងនិងការប្រឈមរវាងប្រទេសទាំងពីរបាន រដ្ឋាភិបាលថៃគប្បីជាអ្នកចាប់ផ្ដើមរកច្រកចេញ ដូចដែលប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានគូសបញ្ជាក់ថា ថៃដែលជាអ្នកបិទព្រំដែនឯកតោភាគី ត្រូវតែជាអ្នកបើកព្រំដែនជាឯកតោភាគីមុន ដែលកម្ពុជានឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តបើកនៅពេលក្រោយ។ ជាមួយគ្នានេះ លោកបណ្ឌិតបានកត់សម្គាល់ថា ថៃនៅមិនទាន់ឆ្លើយតបនឹងការតវ៉ាការទូតរប់សកម្ពុជា ទៅលើករណីដែលកងទ័ពឈ្លានពានរបស់ថៃ បានចូលបាញ់ប្រហារទាំងកម្រោលមកលើមូលដ្ឋានយោធាកម្ពុជា ដែលបណ្ដាលកងទ័ពកម្ពុជាម្នាក់បាត់បង់ជីវិតនៅឡើយទេ។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោកបណ្ឌិត បានលើកឡើងថា ថៃនៅតែបង្ហាញឥរិយាបថគឃ្លើន និងមិនឆ្លើយតបនឹងការតវ៉ាការទូតរបស់កម្ពុជានោះឡើយ ហើយមិនតែប៉ុណ្ណោះ ថែមទាំងបានបង្កើនភានតឹងជាបន្តបន្ទាប់ឥតឈប់ឈរថែមទៀតផង ដែលផលប៉ះពាល់បណ្ដាលមកពីភាពតានតឹងនិងការប្រឈមតាមព្រំដែននេះ គឺភាគីថៃជាអ្នកខាតបង់ដ៏ច្រើនលើសលប់ បើធៀបនឹងផលប៉ះពាល់របស់កម្ពុជា។ លោកបណ្ឌិតបានសង្កត់ធ្ងន់ជាថ្មីទៀតថា ដើម្បីបន្ថូរបន្ថយភាពតានតឹងនិងការប្រឈម គឺមានតែថៃដែលជាភាគីបង្កទេ ជាអ្នកថយជំហរ និងបន្ទន់ឥរិយាបថរបស់ខ្លួនឡើងវិញ ព្រោះកម្ពុជាមិនអាចថមថយជំហរនោះទេ ដោយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានកាតព្វកិច្ចក្នុងការការពារអធិបតេយ្យភាព បូរណភាពទឹកដី ការពារកិត្តិយស សេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់ខ្លួន ក្នុងនាមជារដ្ឋឯករាជ្យនិងអធិបតេយ្យភាពមួយ៕
RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
ឆ្នាំ២០២៥ទោះបច្ចេកវិទ្យាទំនើបនិងមានភាពរីកចម្រើនខ្លាំងក៏ប៉ុន្តែស្ថានភាពនយោបាយអន្តរជាតិនិងភូមិសាស្ត្រនយោបាយវិញហាក់ដើរថយក្រោយវិលទៅរកកាលពីដើមសវត្សរ៍ទី២០ដែលកាលនោះពិភពលោកទាំងមូលបានស្គាល់នូវអ្វីដែលគេហៅថាសង្គ្រាមលោកលើកទី១ដែលបានកើតឡើងពីឆ្នាំ១៩១៤ដល់ឆ្នាំ១៩១៨[1]។ កាលនោះដើមឡើយជាជម្លោះតែរវាងពីរប្រទេសទេ គឺប្រទេសស៊ែប៊ីនិងប្រទេសអូទ្រីសហុងគ្រីតែវាក៏បានរីករាលដាលទៅជាសង្គ្រាមលោកក្រោយពេលបងធំនៅពីខាងក្រោយនិងសម្ព័ន្ធមិត្តនាំគ្នាលូកដៃចូលទៅក្នុងជម្លោះនោះ។
ការណ៍នេះ គឺហាក់មានភាពស្រដៀងគ្នាច្រើនលើទិដ្ឋភាពនៃវិបត្តសង្គ្រាមរវាងអ៊ីរ៉ង់និងអ៊ីស្រាអែលដែលកំពុងតែបាញ់គ្នាយ៉ាងខ្លាំងក្នុងរយៈពេលជាង១សប្តាហ៍មកនេះ បើយើងគិតត្រឹមថ្ងៃទី២១ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ គឺសង្គ្រាមបានអូសបន្លាយពេលជាង៨ថ្ងៃមកហើយ[2]។ បើទោះបីជាសង្គ្រាមត្រឹមតែ៨ថ្ងៃក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែផលប៉ះពាល់វិញ គឺពិបាកប៉ានស្មាននិងពិបាកវាយតម្លៃខ្លាំងណាស់ ដ្បិតប្រទេសទាំងពីរនេះមានសមត្ថភាពយោធានិងយុទ្ធោបករណ៍ខ្លាំងដូចគ្នា ដូចជាប្រព័ន្ធកាពរដែនអាកាស, មីស៊ីលរយៈចម្ងាយឆ្ងាយនិងប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាដ៏ទំនើបនិងជឿនលឿន។
អ្វីដែលយើងមានការចាប់អារម្មណ៍ច្រើននោះ គឺថាបងធំៗក្នុងលោកនាឆ្នាំ២០២៥នេះ តួយ៉ាងមានដូចជា សហរដ្ឋអាម៉េរិក, រុស្ស៊ី, អាមល្លឺម៉ង់, ប៉ាគីស្ថាននិងបារាំង អង់គ្លេសជាដើមហាក់កំពុងប្រើសំនួនវោហារសាសន៍ដាក់គ្នាសម្បើមណាស់ទៅលើភាគីម្ខាងៗ។ ខ្លះគាំទ្រផ្នែកស្មារតី ខ្លះលើទិដ្ឋភាពការទូត ហើយមានប្រទេសខ្លះទៀតក៏ត្រៀមខ្លួនដើម្បីប្រើប្រាស់កំលាងយោធានិងបញ្ជូនសម្ភារៈសឹកទៅឱ្យភាគីម្ខាងៗថែមទៀតផង។ ដូចនេះ ដើម្បីមានមូលដ្ឋានក្នុងការវាយតម្លៃសភាពការណ៍នយោបាយអន្តរជាតិក្នុងឆ្នាំ២០២៥ ក៏ដូចជានៅមជ្ឈិមបូព៌ា យើងនឹងពិនិត្យមើលធាតុផ្សំនានាដែលជំរុញឱ្យកើតមានសង្គ្រាមលោកលើកទី១ដើម្បីយកមកធ្វើការប្រៀបធៀបជុំវិញព្រឹត្តិការណ៍ដែលកំពុងកើតមាននៅមជ្ឈិមបូព៌ាក្នុងពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០២៥នេះ មុននឹងទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានវាយតម្លៃពីសភាពការបច្ចុប្បន្នដែលមានជាអាទ៌ : មូលហេតុនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី១, ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃជម្លោះអ៊ីស្រាអែល-អ៊ីរ៉ង់ឆ្នាំ២០២៥, រីឯទី៣ យើងនឹងទាញចេញសេចក្តីសន្និដ្ឋានថាតើយើងកំពុងឈានចូលដល់រយៈពេលគ្រោះថ្នាក់ស្រដៀងគ្នានឹងមាត់ជ្រោះនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី៣ដែរឬមួយយ៉ាងណា?
បើទោះបីជាសង្គ្រាមលោកលើកទីផ្ទុះឡើងនៅឆ្នាំ១៩១៤ និងបិទបញ្ចប់នៅឆ្នាំ១៩១៨ក៏ពិតមែនប៉ុន្តែធាតុផ្សំនានានិងឫសគល់វាបានកើតឡើងតាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៩មកម៉្លេះ។ អំឡុងពេលនោះសណ្តាប់ធ្នាប់ពិភពលោកហាក់មានភាពរប៉ាក់រប៉ើកដែលពោរពេញដោយការប្រកួតរបស់ចក្រពត្តិ,ការបង្កើននិងទំនើបកម្មសព្វាវុធ, និងការបញ្ហាជាតិនិយមទាមទាឯករាជ្យ។ កាលនោះមហាអំណាចដែលមានភាពដើរលឿនជាងគេ គឺចក្រភពអង់គ្លេសនិងបារាំង ព្រោះប្រទេសទាំងពីរនេះបានដាក់អាណានិគមច្រើនកន្លែងទាំងនៅទ្វីបអាស៊ីនិងទ្វីបអាហ្វ្រិក[3]។ ក្រោយមក ក៏មានការរះឡើងនូវមហាអំណាចថ្មី មានចក្រភពអាល្លឺម៉ង់, អូទ្រីសហុងគ្រីនិងអ៊ីតាលីជាដើម។ យើងអាចនិយាយបានថា ក្រុមប្រទេសដែលជាបងធំពិភពសម័យនោះ មានមួយចំនួនដែលភាគច្រើនគឺនៅអឺរ៉ុប ដែលមានដូចជា ចក្រភពអង់គ្លេស,ប្រទេសបារាំង,ចក្រភពអូតូម៉ង់ (ប្រទេសតួគីបច្ចុប្បន្ន), ចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រី (កាលនោះអូទ្រីសហុងគ្រីគឺជាប្រទេសតែមួយទេ), និងចក្រភពរុស្ស៊ី។
បរិយាកាសនយោបាយអន្តរជាតិនៅតំបន់អឺរ៉ុបនាមុនឆ្នាំ១៩១៤ គឺមិនមានស្ថេរភាពប៉ុន្មានទេ ព្រោះថានាពេលនោះហាក់មានការវិវត្តន៍ថ្មីនិងមានភាពស្មុគ្រស្មាញច្រើន ជុំវិញតុល្យភាពអំណាច ដោយគេមើលឃើញថា តំបន់អឺរ៉ុបបានបែងចែកចេញជា២ប្លុកធំៗ២គឺ ប្លុកទី១ The Triple Entente ដែលមានចក្រភពអង់គ្លេស បារាំង និងរុស្ស៊ី ទល់នឹងប្លុកសម្ព័ន្ធភាពបី អាល្លឺម៉ង់ អូទ្រីស-ហុងគ្រី និងអ៊ីតាលី។ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្រ្កាមចក្រភពអូតូម៉ង់បានចូលរួមជាមួយមហាអំណាចកណ្តាល រីឯអ៊ីតាលីនៅទីបំផុតបានប្តូរភាគីទៅចូលរួមជាមួយ Entente ក្នុងឆ្នាំ១៩១៥ [4]។ គួរកត់សម្គាល់ថា ចក្រភពរុស្ស៊ីមាននៅពេលនេះ(មិនមែនសហភាពសូវៀតដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងបន្ទាប់ពីបដិវត្តន៍រុស្ស៊ីឆ្នាំ១៩១៧)។
ចំណុចសំខាន់មួយក្នុងចំណោមចំណុចសំខាន់ៗនៅក្នុងសង្គ្រាម គឺការប្រកួតប្រជែងលើអាណានិគមដែលជាដែនដីយុទ្ធសាស្ត្រនិងផ្លូវដឹកជញ្ជូនជាពិសេសនៅអាហ្វ្រិកខាងជើងនិងសមុទ្រក្រហម។ ជាក់ស្តែង ការប៉ុនប៉ងរបស់អាឡឺម៉ង់ដើម្បីប្រជែងនឹងការត្រួតត្រារបស់បារាំងនិងអង់គ្លេសក្នុងអំឡុងពេលវិបត្តិម៉ារ៉ុកដំបូង(១៩០៥-១៩០៦) និងវិបត្តិម៉ារ៉ុកទីពីរ(១៩១១) បានបង្កើនភាពតានតឹងខ្លាំងក្នុងរង្វង់ពួកមហាអំណាច និងជាសញ្ញាណនៃការប្រជែងនិងហាក់បានជះឥទ្វិពលពេញពិភពលោក។ ពិតណាស់ ម៉ារ៉ុកជាដែនដីយុទ្ធសាស្ត្រសំខាន់ណាស់ បើអ្នកណាកាន់កាប់ប្រទេសនេះបាន គឺអាចពិនិត្យរាល់ការចរាចរណ៍ទំនិញចេញចូលពីអាហ្វ្រិកនិងអាស៊ីចូលមកទឹកដីអឺរ៉ុប។
ទន្ទឹមនឹងនេះដែរតំបន់បាល់កង់ក៏មានបញ្ហាតានតឹងនិងស្ថានភាពក្តៅនិងអស្ថិរភាពផងដែរ។ បាល់កង់មានទីតាំងនៅភាគអាគ្នេយ៍នៃទ្វីបអឺរ៉ុប តំបន់នេះគឺជាចំណុចស្នូលនៃភាពតានតឹងដែលផ្តើមចេញពីទាមទារផ្តាច់ទឹកដី។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយសារការធ្លាក់ចុះនៃឥទ្ធិពលចក្រភពអូតូម៉ង់បានបន្សល់ទុកនូវភាពប្រភពបញ្ហាជាច្រើនដែលជំរុញឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងច្រើនរវាងប្រទេសស៊ែប៊ី, អូទ្រីស-ហុងគ្រីនិងរដ្ឋបាល់កង់ផ្សេងទៀត។ សង្គ្រាមបាល់កង់ (១៩១២-១៩១៣) គឺជាប្រយុទ្ធដណ្តើមទឹកដីគ្នាដែលជាអតីតទឹកដីដែលនៅសេសសល់នៃចក្រភពអូតូម៉ង់។ មួយវិញទៀត កំដៅនៃតំបន់នេះ ហាក់មានការកើនឡើងបន្ថែមទៀត ព្រោះតែជាការភ័យខ្លាចរបស់ប្រទេសអូទ្រីស-ហុងគ្រីចំពោះការកើនឡើងនៃជាតិនិយមស្លាវី ជាពិសេសភាពច្របូកច្របល់របស់ស៊ែប៊ី បានក្លាយជាកត្តាលីករយ៉ាងសំខាន់នាំទៅដល់សង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ។ នៅឆ្នាំ១៩១៤ ស្ថានការណ៍បានផ្ទុះឡើងនូវសង្គ្រាមលោកលើកទី១តែម្តង ព្រោះថាទ្វីបមួយដែលមានកំដៅច្រើនរឿងរួចស្រេចបាត់ទៅហើយ ដូចជាការមានកងទ័ពឈរជើងនិងសព្វាវុធចងដោយសម្ព័ន្ធភាពដ៏ស្រួចស្រាល និងការដណ្តើមឥទ្ធពលរបស់ចក្រភពត្តិជាដើម។ ម្យ៉ាងការធ្វើឃាត Archduke Franz Ferdinand នៅ Sarajevo ដែលជារាជទាយាទគ្រោងនឹងសោយរាជ្យនៅចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រី គឺវាគ្រាន់តែជាឈើគូសដែលធ្លាក់ចូលសាំងបង្កជាភ្លើងសង្គ្រាមប៉ុណ្ណោះ ដែលតាមពិតវាបានកើតមានឡើងជាច្រើនឆ្នាំរួចទៅហើយ។ ការធ្វើឃាតនោះ បានកើតជាសេរ៊ីនៃព្រឹត្តិការណ៍៖
- ព្រះអង្គម្ចាស់ Archduke Franz Ferdinand ត្រូវបានគេធ្វើឃាតដោយសារតែក្រុមអ្នកជាតិនិយមស៊ែប៊ីមួយក្រុមដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយ Black Hand ក្នុងគោលបំណងរំដោះបូស្នៀ និងហឺហ្សេហ្គោវីណាពីការគ្រប់គ្រងរបស់អូទ្រីស-ហុងគ្រី ហើយបង្រួបបង្រួមជាមួយស៊ែប៊ី។ ការធ្វើឃាតនេះមានបំណងដើម្បីបះបោរប្រឆាំងនឹងអូទ្រីស-ហុងគ្រី និងបង្កើតរដ្ឋបង្រួបបង្រួម Slavic ខាងត្បូង។
- ពេលនោះ អូទ្រីស-ហុងគ្រី ទុកពេល២៤ម៉ោងដើម្បីទាមទារឱ្យប្រទេសស៊ែប៊ី ត្រូវប្រគល់អ្នកសំលាប់ព្រះអង្គម្ចាស់ Archduke Franz Ferdinan បើមិនចឹងទេ អូទ្រីស-ហុងគ្រីនឹងវាយលើប្រទេសស៊ែប៊ី។ ពេលនោះប្រទេសស៊ែប៊ីមានចក្រភពរុស្ស៊ីជាខ្នងបង្អែក។ ដល់ពេលកំណត់ ស៊ែប៊ីមិនប្រគល់អ្នកបាញ់សម្លាប់រជ្ជទាយាទទេ ពេលនោះអូទ្រីស-ហុងគ្រីក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមលើស៊ែប៊ី នាថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ១៩១៤[5]។
ជាការឆ្លើយតប រុស្ស៊ីប្រកាសវាយប្រហារលើអូទ្រីស-ហុងគ្រីជាការសងសឹង បន្ទាប់មកចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តអូទ្រីសហុង-គ្រីក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមលើរុស្ស៊ី នាថ្ងៃទី១ ខែសីហា ១៩១៤ ហើយបារាំងប្រកាសគាំទ្ររុស្ស៊ី អាល្លឺម៉ង់ក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយបារាំងនៅថ្ងៃទី៣ សីហា ១៩១៤ បន្ទាប់មកចក្រភពអង់គ្លេសដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមលើអាល្លឺម៉ង់តបវិញនាថ្ងៃទី៤ ខែសីហា ១៩១៤ ពេលនោះហើយ សង្គ្រាមលោកលើកទី១ ក៏បានឆេះឡើងជាផ្លូវការ[6]។
ពិភពលោកមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងក្រោយពេលអ៊ីស្រាអែលបានបាញ់មីស៊ីយៈចម្ងាយឆ្ងាយចូលទៅទឹកដីអ៊ីរ៉ងកាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ហើយជាការឆ្លើយតបមកវិញអ៊ីរ៉ង់បានបាញ់មីស៊ីលមកលើអ៊ីស្រាអែលអស់រយៈពេលជា១សប្តាហ៍មកហើយ[7]។ សង្គ្រាមរវាងប្រទេសទាំងពីរនេះ បានបណ្តាលឱ្យមានផលប៉ះពាល់និងខូចខាតយ៉ាងដំណំទាំងសងខាង ហើយមានសេចក្តីរាយការណ៍មកថា អ៊ីស្រាអែលបានសម្លាប់មេដឹកនាំសំខាន់ៗរបស់អ៊ីរ៉ង់និងអ្នកជំនាញខាងគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរអ៊ឺរ៉ង់ជាច្រើនរូបថែមទៀត ហើយគោលដៅនៃការវាយប្រហារគឺស្ថានីយសាងសង់អាវុធនុយក្លេអែររបស់អ៊ីរ៉ង់។
កាលពីអត្ថបទកន្លងទៅដែលមានចំណងជើងថា «តើអ៊ីស្រាអែលដកពុកមាត់ឆ្មាឬពុកមាត់ខ្លា»ខ្ញុំបានលើកយកហេតុផល១៣ដែលជាមូលហេតុនៅពីខាងក្រោយខ្នងនៃការវាយប្រហារនេះ ។ តទៅនេះ ខ្ញុំសូមលើកយកចំណុចទាំងនោះមកបញ្ជាក់ឡើងវិញ។ អ៊ីស្រាអែលបាញ់មីស៊ីលមកលើទឹកដីអ៊ីរ៉ង់ជាយុទ្ធសាស្ត្រព្រួ្ញញមួយបាញ់បានសត្វ១៣ ក្នុងនោះ៖
1-សត្វទី១.ដើម្បីរារាំងអ៊ីរ៉ង់កុំឱ្យមានមត្ថភាពផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរបាន ដែលបង្កហានិភ័យទៅថ្ងៃក្រោយទាំងចំពោះអ៊ីស្រាអែល សម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួនក៏ដូចជាតំបន់ទាំងមូល,
2-សត្វទី២.ជាយុទ្ធសាស្ត្រវាយ បកមុនសត្រូវដើម្បីកំណត់ប្រៀបឈ្នះទាំងលើសមរភូមិប្រយុទ្ធនិងការទូត,
3-សត្វទី៣.ផ្តល់ភាពកក់ក្តៅដល់សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនដែលបានប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពអ៊ឺរ៉ង់ដូចជាអារ៉ាប៊ីសោអ៊ូឌីត,អេស៊ីបនិងអារ៉ាប់រួម,
4-សត្វទី៤.ទាញឱ្យសហរដ្ឋអាម៉េរិកបន្តដាក់សម្ពាធលើអ៊ឺរ៉ង់ដើម្បីការពារសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា,
5-សត្វទី៥.រៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់ក្នុងតំបន់និងរារាំងសកម្មភាពរបស់ក្រុមឧទ្ទាមស្និទ្ធនឹងអ៊ីរ៉ង់កុំឱ្យពង្រីកការវាយប្រហារខ្លាំងពេក,
6-សត្វទី៦.យុទ្ធសាស្ត្របង្វែការចាប់អារម្មណ៍កុំឱ្យពិភពលោកផ្តោតលើបញ្ហាGazaនិងដាក់បន្ទុកមកលើខ្លួនខ្លាំងពេក,
7-សត្វទី៧.បង្វែពីវិបត្តផ្ទៃក្នុងខ្លួនឱ្យពលរដ្ឋខ្លួនងាកមកចាប់អារម្មណ៍ពីបញ្ហាជាតិនិយមជាជាងចុះផ្លូវតវ៉ា ក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួនខ្លាំងពេក,
8-សត្វទី៨.អ៊ីស្រាអែលបង្ហាញសាច់ដុំក្នុងនាមជាបងធំក្នុងតំបន់ដោយចង់ប្រាប់ក្នុងថាខ្លួនមានសមត្ថភាពខ្លាំងអាចវាយអ៊រ៉ីង់ដោយផ្ទាល់តែម្តងគឺមិនមែនត្រឹមកូនឧទ្ទាមដែលអ៊ីរ៉ង់ចិញ្ចឹមនោះឡើយ,
9-សត្វទី៩.ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ពីបញ្ហាផ្ទៃក្នុងប្រទេសអាម៉េរិកលើទិដ្ឋភាពនេះដូចជាបង្វែរវិបត្តផ្ទៃក្នុងអាម៉េរិកមកផ្តោតលើបញ្ហាតំបន់ព្រោះអ៊ីស្រាអែលជាមិត្តដ៏សំខាន់ណាស់របស់អាម៉េរិកពិសេសក្នុងរដ្ឋបាលលោកដូណាលត្រាំនេះ,
10-សត្វទី១០.សង្កត់និងពង្រឹងឥទ្ធិពលខ្លួនក្នុងតំបន់បន្ថែមព្រោះបទពិសោធក្រោយដកទ័ពចេញពីអាហ្វកានីស្ថានមក គឺអាម៉េរិកនឹងមិនចូលលូកដៃដោយផ្ទាល់ទៀតឡើយគឺនឹងផ្តល់ការគាំទ្រដោយប្រយោល,
11-សត្វទី១១.ឱ្យពិភពលោកងាកចេញកុំផ្តោតលើរឿងពីករណីអ៊ុយក្រែននិងមានចេតនាជួយអាម៉េរិកឱ្យដើរឆ្ងាយពីវិបត្តិរុស្ស៊ីអ៊ុយក្រែន, ងាកចេញពីវិបត្តពន្ធគយរវាងអាម៉េរិកនិងពិភពលោកដើម។
12-ចំពោះសត្វទី១២ វិញអាចជាសេនារីយោរបស់អ៊ីស្រាអែលដើម្បីបញ្ឆេះកំហឹងឱ្យអ៊ីរ៉ង់ខឹង ដើម្បីរុញឱ្យអ៊ីរ៉ង់ផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ហើយខ្លួនយកលេសនេះផលិតដែរ ក្រោមរូបភាពសម្រាប់ការពារខ្លួនទល់នឹងការវាយប្រហារពីអ៊ីរ៉ងក្នុងពេលអនាគត ព្រោះប្រទេសទាំងពីរនេះហាក់មានចរិតមិនសូវគោរពច្បាប់អន្តរជាតិដូចគ្នា។
13-កត្តាធំមួយទៀតដែលនៅពីខាងក្រោយនេះ ជាសេនារីយោរបស់អាម៉េរិក ព្រោះអាម៉េរិកហាក់ចង់បំបាក់ឥទ្ធិពលរុស្ស៊ីនៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ា ដ្បិតរុស្ស៊ីកំពុងតែមានប្រៀបលើសមរភូមិប្រយុទ្ធនៅអឺរ៉ុប ហើយបើបណ្តោយឱ្យរុស្ស៊ីពង្រឹងខ្លាំងរវាងសម្ព័ន្ធមិត្តនៅមជ្ឈិមបូព៌ានេះ មួយទៀត វាហាក់បីដូចជាគ្រោះធំណាស់សម្រាប់អាម៉េរិក ក៏ដូចជាក្រុមអង្គការណាតូទាំងមូល។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ យុទ្ធសាស្ត្រនេះ ក៏មិនងាយស្រួលលេងពេកដែរ ថ្វីដ្បិតអ៊ីស្រាអែលមានប្រៀបច្រើននៅក្នុងសមរភូមិទាំងការទូត សម្ព័ន្ធមិត្តនិងយោទ្ធូបករណ៍យ៉ាងណាក្តីអាយុជីវិតជនស្លូតត្រង់និងពីទិដ្ឋភាពមនុស្សធម៌ជារឿងដែលនឹងជះឥទ្ធិពលអាក្រក់មកលើអ៊ីស្រាអែលវិញមិនខាន មិនត្រឹមប៉ុណ្ណោះ កំហឹងរបស់ពួកមូស្លីមលើពិភពលោកនឹងទៅជាយ៉ាងណាចំពោះអ៊ីស្រាអែលនិងពលរដ្ឋអ៊ីស្រាអែល?
៣.តើពិភពលោកវិលទៅស្ថានភាពនៃ សង្គ្រាមលោកលើកទី១ឬ?
ស្ថានការណ៍ដែលពិភពលោកហាក់ឈានទៅរកកាលៈទេសៈមួយដែលគួរឱ្យព្រួយបារម្ភបំផុតមួយនៃសង្រ្គាមបច្ចុប្បន្ន ដ្បិតទម្រង់នៃសម្ព័ន្ធភាពដ៏ស្មុគស្មាញដែលបានឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញនូវភាពដូចគ្នាអំពីបរិយាកាសនយោបាយអន្តរជាតិកាលពីមុនសង្គ្រាមលោកលើកទី១។ ជាការពិតណាស់ ទាំងអ៊ីស្រាអែលនិងអ៊ីរ៉ង់មិនមែនជាតួរអង្គតែ២ប្រទេសនោះទេ ព្រោះថាស្ថានការណ៍ពេលនេះ វាបានបង្ហាញឱ្យឃើញកាន់តែច្បាស់នៃចំណងសម្ព័ន្ធមិត្តទាំងក្នុងកម្រិតតំបន់ និងសកលនៃសម្ព័ន្ធមិត្ត រដ្ឋ និងមិនមែនរដ្ឋដូចគ្នា។
- មហាអំណាចលោកខាងលិចបែបប្រពៃណី : សហរដ្ឋអាមេរិក ចក្រភពអង់គ្លេស អាល្លឺម៉ង់ និងបារាំង។
- ដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រមជ្ឈិមបូព៌ាមាន៖ អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម កាតា និងអេហ្ស៊ីប។
- មហាអំណាចសកលលោក៖ រុស្ស៊ី ចិន ប៉ាគីស្ថាន តួកគី និងកូរ៉េខាងជើង។
- សម្ព័ន្ធមិត្តរដ្ឋក្នុងតំបន់៖ ស៊ីរី អ៊ីរ៉ាក់ លីបង់ និងអាចជាហ្ស៊កដានី។
- តួអង្គមិនមែនរដ្ឋ៖ ហេសបូឡាហ៍ (លីបង់) ហាម៉ាស (ទឹកដីប៉ាឡេស្ទីន) និងក្រុមឧទ្ទាម Houthi (យេម៉ែន)។
សម្ព័ន្ធមិត្តយុទ្ធសាស្ត្រដែលហាក់មានភាពច្របូកច្របល់នេះបង្កើតឥទ្ធិពលដូមីណូដែលងាយនឹងបង្កជាភ្លើងសង្គ្រាមជាយថាហេតុ។ ប្រសិនបើអ៊ីរ៉ង់ស្ថិតក្រោមការវាយប្រហារ ហើយបណ្តាញសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងតំបន់របស់ខ្លួន ដូចជា ហេសបូឡានៅលីបង់ ឬក្រុមហ៊ូធីនៅយេម៉ែន អ៊ីស្រាអែលអាចត្រូវបានរងនូវការវាយប្រហារជាច្រើនទិសគឺវាដូចជាសង្គ្រាមលោកលើកទី១ដែរ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ករណីប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកធ្វើអន្តរាគមន៍ដោយផ្ទាល់ នោះ ថាតើ រុស្ស៊ី និងចិនអាចនឹងឆ្លើយតបតាមលក្ខណៈការទូតឬយោធានៅចំពោះមុខស្ថានការណ៍តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា?
ការវិវត្តថ្មីនេះ ហាក់ស្រដៀងគ្នាទៅនឹងឆ្នាំ១៩១៤ នៅតំបន់អឺរ៉ុប ដែលជាប្លុកគូប្រជែងរវាងសម្ព័ន្ធភាពដែលមានភាពស្រួចស្រាលខ្លាំងនិងផ្កាភ្លើងសង្គ្រាមក្នុងតំបន់ និងបានជះឥទ្ធិពលដល់ពិភពលោកទាំងមូល។
ជម្លោះអ៊ីស្រាអែល-អ៊ីរ៉ង់ឆ្នាំ ២០២៥ ហាក់បានបង្ហាញឱ្យឃើញពីភាពមិនចុះសម្រុងគ្នាខ្លាំងដែលការណ៍នេះមានលំនាំដូចគ្នាទៅនឹងការចាប់ផ្តើមនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី១អញ្ចឹងដែរ។ ការកើនឡើងនៃការប្រកួតប្រជែងឥទ្ធិពលអំណាចក្នុងតំបន់ កត្តាសម្ព័ន្ធភាពដើម្បីទប់ឥទ្ធិពលគ្នាក្នុងសភាពមួយដ៏តានតឹង កត្តាការប្រណាំងអាវុធ និងការបែងចែកមនោគមវិជ្ជា ហាក់ បានកើតមានឡើងវិញនៅក្នុងពិភពលោកយើងនេះដោយភាពដ៏ស្មុគស្មាញ គ្រោះថ្នាក់ និងមិនអាចទាយទុកជាមុនបាន។
បើយើងប្រៀបធៀបទៅនឹងពេលអតីតកាលសង្គ្រាមថ្មីនេះ គឺមិនដូចសង្រ្គាមឆ្នាំ១៩១៤ ទេ ព្រោះសង្គ្រាមសព្វថ្ងៃនេះកំពុងឆាបឆេះនៅតំបន់២ឆ្ងាយពីគ្នា គឺនៅមជ្ឈិមបូព៌ានិងអឺរ៉ុបខាងកើតត្រូវបានបញ្ឆេះក្នុងពេលដំណាលគ្នានៅក្នុងជម្លោះ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទៅលើទីតាំងនុយក្លេអ៊ែរអ៊ីរ៉ង់នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២៥ អាចនឹងត្រូវបានគេមើលឃើញថា យុទ្ធសាស្ត្រចាស់ផងដែរគឺ «ប្រើសង្រ្គាមដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាម» ដែលអាម៉េរិកធ្លាប់ប្រើ គឺទម្លាក់គ្រាប់បែកបរមាណូនៃសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរនៅជប៉ុន។ ប៉ុន្តែលើកនេះហាក់មានភាពខុសគ្នានិងប្រថុយប្រថានច្រើនទង្វើនេះអាចនាំឱ្យមានតថភាពនានាដូចជា តម្លៃប្រេងអាចកើនឡើងព្រោះតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ជាអាងស្តុកប្រេងពិភព, ទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៃដែនសមុទ្រ ដូចជាសមុទ្រក្រហមនិងឈូងសមុទ្រអូម៉ង់ អាចងាយរងការរំខានដោយក្រុមអ៊ីរ៉ង់ឬសម្ពន្ធ័មិត្ត ព្រោះវាជាលំហរផ្លូវដឹកជញ្ជូនទាំងទំនិញនិងប្រេងពីអាស៊ីទៅកាន់អឺរ៉ុប,អ៊ីរ៉ង់អាចដំណើរសង្គ្រាមខ្ចីដៃឬសង្គ្រាមការប្រូកស៊ីក្នុងតំបន់កាន់តែខ្លាំង,មហាអំណាចសំខាន់ៗក្នុងតំបន់អាចកើនឡើង។
នៅចំពោះមុខស្ថានភាពដ៏គ្រោះថ្នាក់បែបនេះ ប្រសិនបើមិនមានការសម្របសម្រួលដោយយន្តការច្បាស់លាស់ណាមួយទេនោះ ព្រឹត្តិការណ៍នេះអាចនាំទៅដល់អស្ថិរភាពពិភពលោក។ នាំឱ្យពិភពលោកបាត់បង់សណ្តាប់ធ្នាប់ ឈ្នាន់សង្គ្រាមនៅតំបន់នានា អាចនឹងកើតមានឡើងបន្តបន្ទាប់ដូចជា ជម្លោះចិន-តៃវ៉ាន់, កូរ៉េ, ឥណ្ឌា-ប៉ាគីស្ថាន និងជម្លោះអឺរ៉ុបអាចកើនឡើងខ្លាំង។ ដូច្នេះពិភពលោកត្រូវតែសិក្សាពីបញ្ហាប្រវត្តិសាស្ត្រពិសេសពីព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ១៩១៤ ដើម្បីការពារកុំឱ្យទ្វីបលោកនេះ ពើបប្រទះនឹងភ្លើងសង្គ្រាមលោកកើតឡើងជាថ្មីម្តងទៀត ប្រសិនបើសង្គ្រាមលោកកើតឡើងម្តងទៀតនោះនឹងនាំឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ធំដល់សាកលលោក ព្រោះជាយុគ្គសម័យអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។
1. Clark, Christopher. The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914. New York: Harper, 2013.
2. Fromkin, David. Europe’s Last Summer: Who Started the Great War in 1914? New York: Image, 2005.
3. Stevenson, David. Cataclysm: The First World War as Political Tragedy. New York: Basic Books, 2004.
4. Keegan, John. The First World War. New York: Vintage, 1998.
5. Associated Press. “Israel Attacks Iran’s Nuclear and Missile Sites and Kills Top Military Officials.” AP News, June 13, 2025. https://apnews.com/article/iran-explosions-israel-tehran-00234a06e5128a8aceb406b140297299.
6. Reuters. “World Entering New Era as Nuclear Powers Build Up Arsenals, SIPRI Think Tank Says.” Reuters, June 15, 2025. https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/world-entering-new-era-nuclear-powers-build-up-arsenals-sipri-think-tank-says-2025-06-15/.
7. Al Jazeera. “Iran Vows Retaliation After Israeli Strike Kills Nuclear Scientists.” Al Jazeera, June 15, 2025. https://www.aljazeera.com/news/2025/6/15/iran-vows-retaliation-after-israeli-strike-kills-nuclear-scientists. Accessed June 22, 2025.
8. Library of Congress. “Stars and Stripes: The American Soldiers' Newspaper of World War I, 1918 to 1919.” Library of Congress. https://www.loc.gov/collections/stars-and-stripes/articles-and-essays/a-world-at-war/timeline-1914-1921/#:~:text=July%2028%2C%201914,Serbia%2C%20beginning%20World%20War%20I. Accessed June 22, 2025.
9. Little, Becky. “How Imperialism Set the Stage for World War I.” History.com. https://www.history.com/articles/imperialism-causes-world-war-i. Accessed June 22, 2025.
10. National WWI Museum and Memorial. Italy Enters World War I. Theworldwar.org. https://www.theworldwar.org/learn/about-wwi/italy-enters-world-war-i#:~:text=On%20April%2026%2C%201915%2C%20Italy,at%20midnight%20on%20May%2023. Accessed June 22, 2025.
11. Imperial War Museums. “How the World Went to War in 1914.” IWM.org.uk. https://www.iwm.org.uk/history/how-the-world-went-to-war-in-1914#:~:text=On%2028%20June%201914%2C%20Archduke,the%20war%20on%204%20August. Accessed June 22, 2025.
សេចក្ដីជូនដំណឹង ស្តីពី"ការអញ្ជើញចូលរួមដេញថ្លៃ ការផ្គត់ផ្គង់ប្រេងឥន្ធនៈប្រចាំឆ្នាំ២០២៤ សម្រាប់ជរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ចាប់ពីថ្ងៃទី១៨ មេសា ឆ្នាំ២០២៤។ *ចាប់ទទួលលក់ពាក្យដេញថ្លៃពីថ្ងៃនេះតទៅ រហូតដល់ថ្ងៃទី១៨ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤ វេលាម៉ោង ១០.៣០នាទីព្រឹក។ ទូរសព្ទទំនាក់ទំនង : ០២៣ ៨៩០ ១៨០។
ថ្ងៃចន្ទ, 08 មេសា 2024 ម៉ោង 02:35 PM
សេចក្ដីជូនដំណឹង ស្តីពីការ ចូលរួមដេញថ្លៃ ផ្គត់ផ្គង់សម្ភារៈអេឡិចត្រូនិកសម្រាប់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ចាប់ពីថ្ងៃទី៥ មិថុនា ឆ្នាំ២០២៣។ *កាលបរិច្ឆេទឈប់ទទួលពាក្យដេញថ្លៃ៖ ថ្ងៃទី៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣ វេលាម៉ោង ១០.៣០នាទីព្រឹក។ ទូរសព្ទទំនាក់ទំនង : 012 78 36 46។
ថ្ងៃសុក្រ, 02 មិថុនា 2023 ម៉ោង 09:21 PM
វគ្គសិក្សាថ្មី សម្រាប់ឆ្នាំសិក្សាថ្មី ឆ្នាំ២០២២-២០២៣ ! សម្រាប់ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់ និងថ្នាក់បណ្ឌិត នៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ចាប់ផ្តើមទទួលចុះឈ្មោះហើយ.... ព័ត៌មានលម្អិត សូមទាក់ទងមជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា (អគារឥន្រ្ទទេវី) ឬតាមរយៈទូរសព្ទ៖ 067-811-667 / 010-268-797 / 099-238-677 / 097 728 4444
ថ្ងៃចន្ទ, 22 សីហា 2022 ម៉ោង 03:11 PM