News
បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ ការព្រមានរបស់រដ្ឋាភិបាលថៃកោះឯកអគ្គរាជទូតខ្លួនត្រឡប់ទៅវិញ គឺជាទង្វើនយោបាយមិនចេះអៀនខ្មាស់របស់ថៃ ដោយបង្កើតលេសទម្លាក់ទំនាក់ទំនងការទូត
សភាពការណ៍បច្ចុប្បន្ន ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ កាន់តែមានកម្ដៅឡើងថែមទៀត ប្រសិនបើក្រឡេកមើលករណីថ្មីៗនេះ ដូចជាករណីទាហានថៃ៣នាក់ បានជាន់មីននៅក្នុងតំបន់មុំបី។ ស្ថានភាពវិវាទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលផ្ទុះឡើងដោយសារតែការបង្កហេតុពីភាគីថៃ កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ ដែលកងទ័ពបានលបលួចបាញ់ប្រហារលើមូលដ្ឋានឈរជើងរបស់កងទ័ពកម្ពុជា ដែលបណ្ដាលឱ្យយោធិនមួយរូប គឺលោក សួន រោន បាត់បង់ជីវិតនៅនឹងលេណដ្ឋានក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ស្ថិតក្នុងភូមិតេជោមរកត ឃុំមរកត ស្រុកជាំក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារ។ មានន័យថា ថៃដែលជាអ្នកបង្កើតការប្រឈមនិងភាពតានតឹងនៅតាមព្រំដែនជាបន្តបន្ទាប់រហូតមក ហើយករណីបាត់បង់ជីវិតរបស់យោធិនកម្ពុជារូបនេះ ថៃពុំទាន់បានបង្ហាញការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួននោះទេ បើទោះបីជាក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាបានចេញលិខិតតវ៉ាការទូតទាមទារឱ្យមានការស៊ើបអង្កេត និងចាប់ជនបង្កមកទទួលកំហុសក៏ដោយក្ដី។
មិនត្រឹមតែមិនបានទទួលខុសត្រូវចំពោះទង្វើឈ្លានពានរបស់ខ្លួនខាងលើនេះទេ ថៃថែមទាំងបានបង្កហេតុជាប្រចាំ ដើម្បីដុតបញ្ឆេះសភាពការណ៍នៅតាមព្រំដែនជាមួយកម្ពុជាឱ្យក្ដៅឡើងជាលំដាប់ ដោយមិនត្រឹមតែឆ្លើយតបឱ្យបានសមរម្យក្នុងនាមជារដ្ឋស្មើមុខស្មើមាត់ប៉ុណ្ណោះទេ ថៃថែមទាំងបានរុញច្រានសភាពការណ៍កាន់តែក្ដៅរោលរាលបន្ថែមទៀត តាមរយៈការគំរាមផ្ដាច់អគ្គិសនី អ៊ីនធឺណិត ការផ្គត់ផ្គង់ប្រេងឥន្ធនៈ និងការប្រកាសផ្សេងៗ រាប់ទាំងការសម្រេចចិត្តបិទព្រំដែនគោកជាមួយនឹងកម្ពុជាដោយឯកតោភាគីថែមទៀតផង។ ត្រង់ចំណុចនេះ ថៃហាក់បានវាយតម្លៃយ៉ាងខុសឆ្គងធ្ងន់ធ្ងរ ដោយមើលឃើញថា កម្ពុជាពឹងផ្អែកលើខ្លួនទាំងស្រុង ព្រមទាំងបានបង្ហាញឥរិយាបថប្រមាថមកលើអធិបតេយ្យភាព និងកិត្តិយសរបស់ប្រជាជាតិកម្ពុជាយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។
ករណីចុងក្រោយនេះគឺ ករណីដែលទាហានថៃ បានចល័តខុសតម្រាយផ្លូវចាស់ដែលបានព្រមព្រៀងគ្នារវាងកងទ័ពជួរមុខនៃប្រទេសទាំងពីរ ហើយបានបណ្ដាលឱ្យទាហានថៃ៣រូប ជាន់មីនផ្ទុះរបួសនោះ ដែលភាគីថៃបានយករឿងនេះធ្វើជាលេសនៅក្នុងការចោទប្រកាន់និងមួលបង្កាច់មកលើប្រទេសកម្ពុជាថា បានបង្កប់មីនថ្មីប្រឆាំងនឹងកងទ័ពថៃ ខណៈដែលធាតុពិត មីនដែលកងទ័ពថៃបានដើរជាន់ ដោយសារតែខ្លួនមានចេតនាមិនល្អលបលួចចូលមកក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជានោះ គឺជាមីនដែលបន្សល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជាមកម្ល៉េះ។ យើងពិតជាបានដឹងរួចជាស្រេចថា នៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជានាពេលអតីតកាល ក្រោយរបបខ្មែរក្រហមត្រូវបានផ្ដួលរំលំនៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា នៅត្រូវបន្តការប្រឈមខាងអាវុធដាក់គ្នាជាបន្តជាមួយនឹងក្រុមខ្មែរត្រីភាគី ដែលបានទៅតាំងមូលដ្ឋាននៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ហើយគ្រាប់មីនចម្រុះប្រភេទគ្នាជាច្រើនសន្ធឹកត្រូវបានគេដាក់ពង្រាយនិងបង្កប់នៅតាមតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ ក្រោយមក នៅក្រោមកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គ្រាប់មីនទាំងអស់នោះ ត្រូវបានដោះជាបន្តបន្ទាប់នៅទូទាំងប្រទេស ដោយលើកលែងតែគ្រាប់មីនមួយចំនួនដែលស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ នៅពុំទាន់ត្រូវបានដោះអស់នៅឡើយទេ។ ដូច្នេះហើយ ការណ៍ដែលកងទ័ពថៃ ដើរជាន់មីននៅតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ នោះគឺជាកំហុសដោយចេតនាដែលកងទ័ពថៃបានលបលួចមកចូលក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជាទាំងបំពាន។ ត្រង់ចំណុចនេះ ភាគីថៃគួរតែមានការខ្មាស់អៀនចំពោះទង្វើទុច្ចរឹតរបស់ខ្លួនដែលបានបំពានច្បាប់អន្តរជាតិជាច្រើន ទាំងសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម ផែនទីបារាំង-សៀមដែលជាឧបសម្ព័ន្ធ និងអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នា ឆ្នាំ២០០០ ជាជាងការព្យាយាមចោទប្រកាន់មកលើកម្ពុជាថា បានដាក់ពង្រាយនិងបង្កប់មីនថ្មី ព្រោះកម្ពុជាបានគោរពនិងអនុវត្តយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជាប់នូវកិច្ចព្រមព្រៀងនិងសន្ធិសញ្ញាដែលពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាងដោយសន្តិភាព។
ជាមួយគ្នានេះដែរ ការព្រមានកោះហៅឯកអគ្គរាជទូតថៃប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទៅវិញពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលថៃ ដោយយកលេសចោទប្រកាន់ថា កម្ពុជាបានដាក់ពង្រាយមីនថ្មីនៅលើទឹកដីថៃនោះ គឺជាការលើកឡើងទាំងបំពានដើម្បីលាក់បាំងនូវទង្វើទុច្ចរឹតឥតអៀនខ្មាស់របស់ថៃ ដែលបានបង្កើតរឿង ឬឆ្លៀតឱកាសទាញយកករណីនេះ ធ្វើជាហេតុផលដើម្បីទម្លាក់កំហុសមកលើរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះកម្ពុជាពុំមានឱកាស និងគ្មានចេតនានៅក្នុងការឈ្លានពានអធិបតេយ្យភាពប្រទេសជិតខាងខ្លួនម្ដងទេ។ ជាការពិតណាស់ ដូចដែលបានលើកឡើងខាងលើ គ្រាប់មីនដែលត្រូវដាក់ពង្រាយនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃនោះ មានតាំងពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលរបស់កម្ពុជា និងមិនទាន់ត្រូវបានបោសសម្អាតចេញពីផ្ទៃដីនោះឡើយ។ ដូច្នេះហើយ ការដែលកងទ័ពថៃបានដើរជាន់គ្រាប់មីនផ្ទុះនោះ គឺកើតឡើងដោយសារតែសកម្មភាពទុច្ចរឹតរបស់ថៃ មកលើអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះ និងមិនមែនជាផែនការរៀបចំទុកជាមុនរបស់កម្ពុជានោះទេ ហេតុនេះ ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលថៃសម្រេចចិត្តបន្ថយកម្រិតទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយកម្ពុជា ដោយយកលេសមិនសមហេតុផលដូចនេះ គឺគ្រាន់តែជាការបញ្ជាក់អំពីភាពឆ្គាំឆ្គងនៅក្នុងនយោបាយការបរទេស និងជាទង្វើនយោបាយមិនចេះអៀនខ្មាស់របស់ប្រជាជាតិថៃតែប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់កម្ពុជា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលថៃ សម្រេចចិត្តកោះហៅឯកអគ្គរាជទូតខ្លួនត្រឡប់ទៅវិញ កម្ពុជានៅក្នុងនាមជារដ្ឋអធិបតេយ្យភាព និងស្មើភាពគ្នានៅលើឆាកអន្តរជាតិ មានសិទ្ធិនិងមានលទ្ធភាពឆ្លើយតបខាងការទូតគ្រប់គ្រាន់ទៅកាន់ភាគីថៃ ព្រោះរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានភាពចាំបាច់នៅក្នុងការការពារអធិបតេយ្យភាព និងកិត្តិយសរបស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិដូចគ្នា។ ប្រជាជាតិកម្ពុជាមិនអាចបណ្ដោយឱ្យភាគីថៃ ចេះតែប្រមាថមកលើអធិបតេយ្យភាព និងមុខមាត់របស់ខ្លួន ក៏ដូចជាការវាយតម្លៃដោយការប្រមាថមកលើសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមរបស់កម្ពុជាបាននោះឡើយ។
ទោះជាយ៉ាងណា ទំនាក់ទំនងការទូតរវាងកម្ពុជានិងថៃ នឹងអាចត្រូវបានស្ដារឡើងវិញ ដរាបណាភាគីថៃ យល់ព្រមទទួលស្គាល់កំហុសដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្ត និងមានឆន្ទៈនៅក្នុងការសម្របសម្រួលនិងដោះស្រាយជាមួយនឹងកម្ពុជាពិតប្រាកដ។ ជាការពិតណាស់ ជម្លោះនីមួយៗ ត្រូវតែមានដំណោះស្រាយដោយប្រសិទ្ធភាពមួយដើម្បីបញ្ចប់អរិភាព ហើយការកោះហៅឯកអគ្គរាជទូតត្រឡប់ទៅប្រទេសថៃនេះ ក៏ធ្លាប់កើតមានឡើងរួចមកហើយ នៅក្នុងករណីជម្លោះប្រាសាទព្រះវិហារ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ក្នុងនាមជាប្រទេសជិតខាងនឹងគ្នា កម្ពុជានិងថៃ មិនអាចលើកព្រំដែនខ្លួនចេញពីគ្នាបានឡើយ ហេតុនេះ ការស្ដារទំនាក់ទំនងការទូតឡើងវិញនឹងត្រូវធ្វើឡើងនាពេលក្រោយមកទៀត នៅពេលដែលថៃយល់ព្រមទទួលស្គាល់កំហុសរបស់ខ្លួន ទទួលយកយុត្ថាធិការតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ និងអនុវត្តតាមស្មារតីព្រមព្រៀងរវាងភាគីទាំងពីទៅលើអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នាឆ្នាំ២០០០ ដែលធ្វើឡើងរវាងប្រទេសកម្ពុជានិងប្រទេសថៃ៕
RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
ដោយ៖ បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ
ការចោទប្រកាន់របស់ប្រទេសថៃទៅលើកម្ពុជាថាបានប្រើប្រាស់មីនដែលផលិតនៅរុស្ស៊ីគឺជាបញ្ហាដ៏ស្មុគស្មាញមួយ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពតានតឹងនយោបាយ និងប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏យូរអង្វែងរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ ការចោទប្រកាន់នេះមិនត្រឹមតែជាបញ្ហាបច្ចេកទេសទាក់ទងនឹងប្រភពនៃអាវុធ (មីន) ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជាផ្នែកមួយនៃហេតុផលភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងយុទ្ធសាស្ត្រដែលអាចបម្រើផលប្រយោជន៍ផ្សេងៗ។
១. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រនៃមីននៅកម្ពុជា
ប្រទេសកម្ពុជាបានឆ្លងកាត់សង្គ្រាមស៊ីវិល និងជម្លោះអន្តរជាតិជាច្រើនទសវត្សរ៍ ជាពិសេសរវាងឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ ១៩៩៨។ ក្នុងអំឡុងពេលនេះ មីនប្រឆាំងមនុស្ស និងគ្រឿងផ្ទុះផ្សេងទៀតត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយដោយក្រុមបក្សពួកនានា ដែលគាំទ្រដោយមហាអំណាចអន្តរជាតិផ្សេងៗគ្នា ដូចជា៖
- សហភាពសូវៀត/រុស្ស៊ី៖ មីនប្រភេទ PMN-2, POMZ-2 និង OZM-72 ត្រូវបានផ្គត់ផ្គង់ជាចម្បងទៅឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលគាំទ្រដោយវៀតណាម។
- ចិន៖ មីនប្រភេទ Type 69 និង Type 72 ត្រូវបានផ្តល់ជូនក្រុមខ្មែរក្រហម និងក្រុមបក្សពួកផ្សេងទៀត។
- សហរដ្ឋអាម៉េរិក និងបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច៖ មីនប្រភេទ M14, M16, និង VS-50 (អ៊ីតាលី) ត្រូវបានប្រើប្រាស់តាមរយៈការគាំទ្រដល់ក្រុមប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភ craftib កម្ពុជា។
- អឺរ៉ុបខាងកើត៖ មីនមួយចំនួនដូចជា NR-409 (បែលហ្ស៊ីក) ក៏ត្រូវបានរកឃើញផងដែរ។
ការប្រើប្រាស់មីនទាំងនេះបានបន្សល់ទុកនូវផលប៉ះពាល់មនុស្សធម៌ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនៅកម្ពុជា ដោយមានជនស៊ីវិលរាប់ម៉ឺននាក់រងគ្រោះ និងរាប់លានហិកតានៃដីមិនអាចប្រើប្រាស់បានដោយសារតែមីនមិនទាន់ផ្ទុះ។ ដូច្នេះ ការលើកឡើងថាមីននៅកម្ពុជាមានប្រភពចម្រុះ គឺជាការពិត។ ទោះជាយ៉ាងណា ការចោទប្រកាន់របស់ថៃថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីជាពិសេស ហាក់ដូចជាមានចេតនាជាក់លាក់ ដែលអាចទាក់ទងនឹងគោលបំណងនយោបាយ ពោលគឺប្រទេសថៃបានឈ្លានពានចូលទឹកដីកម្ពុជាហើយ។
២. ហេតុផលនៃការចោទប្រកាន់របស់ថៃ
ការចោទប្រកាន់របស់ថៃថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីអាចមានហេតុផលចម្បងៗដូចខាងក្រោម៖
ក. ការបំភ្លៃទំនាក់ទំនងរវាងកម្ពុជា និងរុស្ស៊ី
នៅក្នុងបរិបទភូមិសាស្ត្រនយោបាយ រុស្ស៊ីត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាប្រទេសដែលមានជំហរផ្ទុយពីបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច។ ដោយសារកម្ពុជាធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយសហភាពសូវៀតក្នុងទសវត្សរ៍១៩៨០ ការចោទប្រកាន់ថាកម្ពុជាប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីអាចជាវិធីសាស្ត្រមួយដើម្បីភ្ជាប់កម្ពុជាទៅនឹងរុស្ស៊ី ដើម្បីបង្កើតភាពមិនទុកចិត្តពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ជាពិសេសបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច។ នេះអាចធ្វើឱ្យកម្ពុជាបាត់បង់ការគាំទ្រផ្នែកនយោបាយ និងហិរញ្ញវត្ថុពីសហគមន៍អន្តរជាតិ។
ខ. ការបង្វែរការយកចិត្តទុកដាក់ពីការមិនគោរពសន្ធិសញ្ញាក្រុងអូតាវ៉ា
សន្ធិសញ្ញាក្រុងអូតាវ៉ា (Ottawa Treaty) ដែលហាមឃាត់ការប្រើប្រាស់ ផលិត និងស្តុកទុកមីនប្រឆាំងមនុស្ស ត្រូវបានអនុម័តនៅឆ្នាំ១៩៩៧។ កម្ពុជាបានចុះហត្ថលេខា និងផ្តល់សច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញានេះ ដោយប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការសម្អាតមីន និងគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រទេសថៃមិនបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញានេះទេ។ ការចោទប្រកាន់ថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីអាចជាយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីបង្វែរការយកចិត្តទុកដាក់ពីការមិនចូលរួមរបស់ថៃក្នុងសន្ធិសញ្ញានេះ និងធ្វើឱ្យកម្ពុជាហាក់ដូចជាអ្នករំលោភច្បាប់អន្តរជាតិ។
គ. ការបង្កើតលេសសម្រាប់អន្តរាគមន៍ ឬការគ្រប់គ្រងព្រំដែន
ការចោទប្រកាន់នេះអាចជាផ្នែកនៃផែនការដើម្បីបង្កើតលេសសម្រាប់ការធ្វើអន្តរាគមន៍នៅតំបន់ព្រំដែន។ ដោយលើកឡើងថាកម្ពុជាបានបង្កប់មីន ថៃអាចប្រើប្រាស់រឿងនេះជាហេតុផលដើម្បីឈូសឆាយផ្លូវ ឬបង្កើនវត្តមានយោធានៅតាមព្រំដែន ដែលអាចជួយសម្រួលដល់ការចល័តទ័ព ឬសកម្មភាពផ្សេងទៀត។ នេះអាចមានគោលបំណងពង្រីកឥទ្ធិពលនៅតំបន់ជាយផ្នែកខ្លះនៃកម្ពុជា ដូចជាតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលធ្លាប់ជាចំណុចកណ្តាលនៃជម្លោះរវាងប្រទេសទាំងពីរ។
ការចោទប្រកាន់របស់ថៃថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីទាមទារភស្តុតាងជាក់លាក់ ដើម្បីបញ្ជាក់ថាកម្ពុជាពិតជាបានបង្កប់មីនទាំងនេះក្នុងគោលបំណងយោធា ឬនយោបាយ។ ទោះជាយ៉ាងណា មានចំណុចសំខាន់ៗដែលត្រូវពិចារណា៖
- ប្រភពចម្រុះនៃមីន៖ ដូចបានបញ្ជាក់ខាងលើ មីននៅកម្ពុជាមានប្រភពមកពីប្រទេសជាច្រើន រួមទាំងរុស្ស៊ី ចិន និងសហរដ្ឋអាម៉េរិក។ ការចោទប្រកាន់ថាកម្ពុជាបានប្រើមីនរុស្ស៊ីជាពិសេសអាចជាការជ្រើសរើសដើម្បីគាំទ្រយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយជាក់លាក់របស់ប្រទេសថៃក្នុងការឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជា។
- ការគាំទ្រខ្មែរក្រហម៖ នៅទសវត្សរ៍១៩៨០ ថៃបានផ្តល់ការគាំទ្រដល់ក្រុមខ្មែរក្រហម ដែលជាក្រុមប្រដាប់អាវុធដ៏សំខាន់មួយក្នុងការបង្កប់មីននៅកម្ពុជា។ ដូច្នេះ ការចោទប្រកាន់ថាកម្ពុជាជាអ្នកបង្កប់មីនអាចជាការបង្វែរការយកចិត្តទុកដាក់ពីតួនាទីរបស់ថៃក្នុងជម្លោះនេះ។
- បរិបទនៃជម្លោះព្រំដែន៖ ជម្លោះជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារនៅចន្លោះឆ្នាំ២០០៨-២០១១ បានបង្ហាញពីភាពមិនទុកចិត្តគ្នារវាងប្រទេសទាំងពីរ។ ការចោទប្រកាន់អំពីមីនអាចជាផ្នែកមួយនៃយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីបង្កើតភាពមិនមានស្ថិរភាព ឬបង្កហេតុផលសម្រាប់ការធ្វើអន្តរាគមន៍។
៣. ផលប៉ះពាល់នៃការចោទប្រកាន់
ការចោទប្រកាន់នេះអាចបង្កផលប៉ះពាល់ជាច្រើន៖
- ផលប៉ះពាល់នយោបាយ៖ ការភ្ជាប់កម្ពុជាទៅនឹងមីនរុស្ស៊ីអាចធ្វើឱ្យកម្ពុជាបាត់បង់កេរ្តិ៍ឈ្មោះនៅលើឆាកអន្តរជាតិ ជាពិសេសក្នុងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ខ្លួនក្នុងការគោរពសន្ធិសញ្ញាក្រុងអូតាវ៉ា។
- ផលប៉ះពាល់សន្តិសុខ៖ ការចោទប្រកាន់នេះអាចបង្កើនភាពតានតឹងនៅតាមព្រំដែន និងនាំឱ្យមានការប្រឈមមុខដាក់គ្នាផ្នែកយោធា។
- ផលប៉ះពាល់មនុស្សធម៌៖ ការផ្តោតលើការចោទប្រកាន់នយោបាយអាចរំខានដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងការសម្អាតមីន ដែលជាអាទិភាពសម្រាប់កម្ពុជាដើម្បីកាត់បន្ថយគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រជាជន។
ការចោទប្រកាន់របស់ប្រទេសថៃទៅលើកម្ពុជាថាបានប្រើប្រាស់ ឬបង្កប់មីនដែលផលិតនៅរុស្ស៊ី គឺជាបញ្ហាដ៏ស្មុគស្មាញ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពតានតឹងនយោបាយ និងប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏វែងឆ្ងាយរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ ផ្ទុយពីការចោទប្រកាន់ថៃថាបានបង្កប់មីន កម្ពុជាបានជ្រើសរើសជំហរមិនឆ្លើយតបដោយការវាយប្រហារបក ប៉ុន្តែផ្តោតលើការការពារខ្លួន និងការពង្រឹងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាមីនប្រកបដោយតម្លាភាព។ ការជ្រើសរើសជំហរការពារនេះបង្ហាញពីភាពចាស់ទុំផ្នែកនយោបាយ និងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់កម្ពុជាក្នុងការរក្សាសន្តិភាព និងស្ថិរភាពក្នុងតំបន់។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយកម្ពុជាអាចឆ្លើយតបដោយ៖
- បញ្ជាក់អំពីការប្តេជ្ញាចិត្តចំពោះសន្ធិសញ្ញាក្រុងអូតាវ៉ា៖ កម្ពុជាអាចបង្ហាញពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ខ្លួនក្នុងការសម្អាតមីន និងការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ។
- អំពាវនាវឱ្យមានការស៊ើបអង្កេតអន្តរជាតិ៖ ដើម្បីបញ្ជាក់ភស្តុតាងអំពីប្រភពនៃមីន និងបញ្ជៀសការចោទប្រកាន់ដែលគ្មានមូលដ្ឋាន។
- ពង្រឹងទំនាក់ទំនងជាមួយសហគមន៍អន្តរជាតិ៖ ដើម្បីទទួលបានការគាំទ្រក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាមីន និងការពារកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ខ្លួន។
ការចោទប្រកាន់របស់ថៃថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីហាក់ដូចជាមានគោលបំណងនយោបាយ និងយុទ្ធសាស្ត្រដែលអាចបម្រើផលប្រយោជន៍របស់ថៃ ដូចជាការបង្វែរការយកចិត្តទុកដាក់ពីការមិនគោរពសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ ឬការបង្កើតលេសសម្រាប់សកម្មភាពនៅតាមព្រំដែន។ ទោះជាយ៉ាងណា ដោយសារមីននៅកម្ពុជាមានប្រភពចម្រុះ និងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃជម្លោះដ៏ស្មុគស្មាញ ការចោទប្រកាន់នេះត្រូវការភស្តុតាងជាក់លាក់ដើម្បីបញ្ជាក់។ កម្ពុជាគួរតែបន្តផ្តោតលើការសម្អាតមីន និងការកសាងទំនុកចិត្តជាមួយសហគមន៍អន្តរជាតិ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះប្រកបដោយតម្លាភាព និងសន្តិភាព។
បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ គឺជាអ្នកស្រាវជ្រាវគោលនយោបាយនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា!
ហេតុការណ៍ដែលកងទ័ពថៃបានចូលមកជាន់មីនផ្ទុះក្នុងតំបន់ព្រំដែនតំបន់មុំបី ខេត្តព្រះវិហារ ដែលយោងតាមរបាយការណ៍ក្រសួងការពារជាតិ បានបង្ហាញថា ទីតាំងផ្ទុះនោះគឺស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជា ដោយបណ្ដាលឱ្យទាហានថៃ៣នាក់រងរបួស និងបើតាមប្រភពព័ត៌មានខ្លះ មានទាហានថៃម្នាក់បានស្លាប់ថែមទៀតផង។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ បានគូសបញ្ជាក់ថា ករណីទាហានថៃជាន់មីនផ្ទុះក្នុងទឹកដីកម្ពុជានេះ មិនមែនជារឿងចៃដន្យឡើយ ព្រោះថៃពិតជាបានដឹងថា ផ្អែកលើផែនទីអន្តរជាតិ បារាំង-សៀម ទីតាំងកើតហេតុគឺស្ថិតនៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យកម្ពុជា និងជាតំបន់មានមីនស្រាប់ ព្រោះនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា ទាហានរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា និងទាហានរដ្ឋាភិបាលត្រីភាគី បានដាក់ពង្រាយមីនជាច្រើនប្រឆាំងគ្នា នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ (ព្រោះក្រុមរដ្ឋាភិបាលត្រីភាគីស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ)។ នេះមានន័យថា ទីតាំងដែលមានមីនចាស់នៅស្ថិតពាសពេញនោះ គឺជាដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា។
លោកបណ្ឌិតបានបន្តថា បើយោងតាមការពិភាក្សានិងព្រមព្រៀងគ្នារវាងកងទ័ពជួរមុខនៃប្រទេសទាំងពីរ គឺមិនអនុញ្ញាតឱ្យទាហានថៃ ដើរល្បាតចូលមកក្នុងតំបន់នេះឡើយ។ ដូច្នេះ ករណីទាហានថៃបានរំលោភលើកិច្ចព្រមព្រៀង និងចូលមកក្នុងតំបន់ហាមឃាត់ ប៉ុន្តែគឺជាចេតនារបស់ថៃដែលមានបំណងទាញកម្ពុជាឱ្យធ្លាក់ចូលអន្ទាក់ច្បាប់អន្តរជាតិ ដែលកម្ពុជាបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាអូតាវ៉ា ស្ដីពី ការចៀសវាងប្រើប្រាស់មីនប្រឆាំងមនុស្ស ខណៈ មីនទាំងនេះ គឺជាមីនចាស់ដែលបន្សល់ពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណា ល្បិចដូចនេះរបស់ថៃគឺជាការទាញដៃកម្ពុជា ប៉ុន្តែថៃខ្លួនឯងទៅវិញទេដែលជាអ្នកធ្លាក់ចូលអន្ទាក់ដែលខ្លួនបានរៀបចំ។ បើតាមលោកបណ្ឌិត ថៃបានដើរទាន់ជាន់កែងខ្លួនឯងនៅត្រង់ថា កម្ពុជាបានបបួលថៃឡើងទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) តែថៃមិនព្រមទៅដើម្បីអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិទេ ប៉ុន្តែថៃបែរជាលង់ភ្លេចខ្លួនចង់នាំកម្ពុជាទៅប្ដឹងនៅអង្គការសហប្រជាជាតិទៅវិញ។ នៅត្រង់ចំណុចនេះ មានន័យថា ថៃខ្លួនឯងគឺជាអ្នករៀបចំសេនារីយ៉ូដើម្បីចោទប្រកាន់កម្ពុជាថាបានរំលោភសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ នៅក្នុងករណីវិវាទព្រំដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរ កម្ពុជា-ថៃ ហេតុនេះ តុលាការអន្តរជាតិ ដែលជាស្ថាប័នចំណុះឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិ ពិតជាត្រូវពិនិត្យមើលទៅលើអង្គហេតុនិងអង្គច្បាប់ ដើម្បីកាត់សេចក្ដីលើសំណុំរឿងនេះ ដោយផ្អែកលើច្បាប់និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិអន្តរជាតិដែលពាក់ព័ន្ធ។ មានន័យថា ថៃដែលតែងតែគេចវេសមិនចង់ចូលខ្លួននៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ តែបែរជាលើកឡើងអំពីការប្ដឹងកម្ពុជាទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលនឹងមិនអាចចៀសវាងផុតពីការលើកសំណុំរឿងនេះទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិដែលស្ថិតនៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិទៅវិញ។
លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងគូសបញ្ជាក់បន្ថែមទៀតថា ប្រសិនបើសំណុំរឿងនេះទៅដល់ដៃតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ នោះតុលាការនឹងលើកយកសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនបារាំង-សៀម ដែលមានតម្លៃជាច្បាប់អន្តរជាតិ ធ្វើជាមូលដ្ឋាននៅក្នុងការកាត់សេចក្ដីថា តើទីតាំងភូមិសាស្ត្រតំបន់ដែលផ្ទុះមីននៅ ស្ថិតនៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពប្រទេសណា ហើយតើភូមិសាស្ត្រនោះមានបន្សល់មីនចាស់ពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជាដែរឬយ៉ាងណា ពោលគឺមិនមែនជាព្រំដែនដែលថៃគូសជាឯកតោភាគីនោះឡើយ។ លោកបណ្ឌិតបានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា នេះជាទង្វើទុច្ចរឹតរបស់ថៃចំពោះប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុន្តែចុងក្រោយនឹងហុចផ្លែដាវទៅកាន់ថៃទៅវិញនោះទេ ព្រោះកម្ពុជាមិនមានភាពចាំបាច់ទៅដាក់បង្កប់មីននៅលើទឹកដីថៃ ឬដាក់មីនថ្មីនៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃនោះទេ។
សម្រាប់សុវត្ថិភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅតាមព្រំដែន ត្រូវបានលោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានពន្យល់ថា មិនមានអ្វីជាការព្រួយបារម្ភនោះទេ ព្រោះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ពិតជាយល់ច្បាស់អំពីសភាពការណ៍នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដោយពួកគាត់នឹងមិនចូលទៅកាន់តំបន់កងទ័ពហាមឃាត់ ដែលគ្មានតម្រាយផ្លូវពីកងទ័ពកម្ពុជា នងដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងមានការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ ដែលថៃកំពុងមានមហិច្ឆតាឈ្លានពានកម្ពុជានោះទេ។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោកបណ្ឌិតបានអះអាងថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាយល់ច្បាស់ពីភាពចាំបាច់នៅក្នុងការការពារអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ហើយពួកគាត់ពិតយល់ច្បាស់ពីមរតកដែលបន្សល់ពីសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា។
លោកបណ្ឌិតបានបន្ថែមទៀតថា ករណីទាហានថៃបានលួចចូលក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ហើយថៃចោទប្រកាន់មកលើកម្ពុជាថាបានបង្កប់មីនថ្មី និងប្រកាសប្ដឹងកម្ពុជាទៅអង្គការសហប្រជាជាតិខាងលើនេះ បានបង្ហាញថា ជារៀងដរាបមក ថៃពិតជាមិនបោះបង់ចោលមហិច្ឆតាឈ្លានពាន និងមួលបង្កាច់មកលើកម្ពុជានោះឡើយ ពិសេសចាប់តាំងពីករណីទាហានបានលបចូលមកបាញ់ប្រហារលើកងទ័ពកម្ពុជាដែលបានបណ្ដាលឱ្យយោធិនកម្ពុជាមួយរូបបាត់បង់ជីវិត។
ជាអនុសាសន៍របស់លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែន និងបន្ធូរបន្ថយភាពតានតឹង ភាគីទាំងពីរកម្ពុជា-ថៃ ត្រូវតែដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែន ដោយប្រើប្រាស់ច្បាប់អន្តរជាតិដែលរួមមានសន្ធិសញ្ញានិងផែនទីព្រំដែនបារាំង-សៀម រួមទាំងអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នាឆ្នាំ២០០០ ចៀសវាងការប្រើប្រាស់ផែនទីជាឯកតោភាគីដែលថៃបានគូសដោយខ្លួនឯង ដែលជាហេតុនាំឱ្យថៃមានបញ្ហាព្រំដែនមិនចេះចប់ជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួន៕
RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
ដោយ៖ បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ
កម្ពុជាជាប្រទេសដែលមានសក្តានុពលខ្ពស់ក្នុងការអភិវឌ្ឍ ដោយផ្អែកលើធនធានធម្មជាតិ វប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែប និងកម្លាំងយុវជនដ៏រឹងមាំ។ ទោះជាយ៉ាងណា ដើម្បីឈានទៅមុខប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងបរិយាប័ន្ន កម្ពុជាត្រូវការផែនការដ៏ច្បាស់លាស់ និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ អត្ថបទនេះនឹងវិភាគលើចំណុចសំខាន់ៗចំនួនដប់ (១០) ដែលបានលើកឡើង ដើម្បីជំរុញការអភិវឌ្ឍប្រទេសឱ្យកាន់តែរីកចម្រើន។
១. ការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យបានពិតប្រាកដ និងនិរន្តរ៍
កងទ័ពជាឆ្អឹងខ្នងនៃសន្តិសុខជាតិ។ ដើម្បីឱ្យកងទ័ពបំពេញភារកិច្ចបានល្អ ពួកគេត្រូវទទួលបានការលើកទឹកចិត្តជាក់ស្តែង មិនថាតែផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែរួមទាំងការផ្តល់សុខុមាលភាពផ្លូវចិត្ត និងសម្ភារៈ។ ឧទាហរណ៍ ការផ្តល់ជូននូវការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញទំនើប ការលើកកម្ពស់ប្រាក់ខែឱ្យសមស្របនឹងកម្រិតជីវភាព និងការផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍សង្គមដូចជាការថែទាំសុខភាព និងការអប់រំសម្រាប់ក្រុមគ្រួសារកងទ័ព។ ការលើកទឹកចិត្តនេះមិនត្រឹមតែជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់កងទ័ពប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជំរុញឱ្យពួកគេមានភក្តីភាពចំពោះជាតិ។ ការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះជានិរន្តរ៍នឹងធានាថា កងទ័ពមានឆន្ទៈ និងសមត្ថភាពក្នុងការការពារប្រទេសជាតិប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។
២. ការលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចិញ្ចឹម និងដាំដុះ
កសិកម្មគឺជាវិស័យស្នូលនៃសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា។ ការលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចិញ្ចឹមសត្វ និងដាំដុះមិនត្រឹមតែជួយធានាសន្តិសុខស្បៀងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលគ្រួសារ។ រដ្ឋាភិបាលគួរផ្តល់ជំនួយបច្ចេកទេស ដូចជាការបណ្តុះបណ្តាលអំពីបច្ចេកទេសកសិកម្មទំនើប និងការផ្តល់គ្រាប់ពូជ ឬពូជសត្វដែលមានគុណភាព។ ការបង្កើតទីផ្សារកសិផលដែលភ្ជាប់ផ្ទាល់រវាងកសិករនៅជនបទ និងអ្នកទីក្រុងភ្នំពេញគឺជាជំហានសំខាន់មួយ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតកម្មវិធី “ពីកសិដ្ឋានទៅតុអាហារ” អាចជួយឱ្យកសិករលក់ផលិតផលរបស់ពួកគេដោយផ្ទាល់ទៅអ្នកប្រើប្រាស់ ដោយកាត់បន្ថយឈ្មួញកណ្តាល។ លើសពីនេះ ការផ្តល់ឥណទានកសិកម្មដែលមានការប្រាក់ទាប និងការឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់កសិករខ្នាតតូចនឹងជួយបង្កើនផលិតភាព និងជីវភាព។
៣. ការលើកទឹកចិត្តមន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាព
មន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាពគឺជាកម្លាំងជំរុញដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍរដ្ឋបាលសាធារណៈ។ ការលើកទឹកចិត្តពួកគេមិនត្រឹមតែជួយថែរក្សាមនុស្សមានទេពកោសល្យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជំរុញឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងប្រកបដោយសុខដុមរមនា។ ការផ្តល់ប្រាក់បៀវត្សរ៍សមរម្យ ការលើកកម្ពស់តាមសមត្ថភាព និងការផ្តល់ឱកាសសម្រាប់ការបណ្តុះបណ្តាលបន្ថែមគឺជាវិធានការដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតកម្មវិធីអាហារូបករណ៍សម្រាប់មន្ត្រីរាជការដើម្បីសិក្សានៅបរទេស ឬការផ្តល់កម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលជំនាញឌីជីថលនឹងជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់ពួកគេ។ លើសពីនេះ ការបង្កើតប្រព័ន្ធវាយតម្លៃការងារដែលបើកចំហ និងយុត្តិធម៌នឹងជួយឱ្យមន្ត្រីរាជការមានទឹកចិត្តក្នុងការបំពេញភារកិច្ច។
៤. ការកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកលើរបាយការណ៍ខ្សឹប
ថ្នាក់ដឹកនាំមិនគួរពឹងផ្អែកខ្លាំងពេកលើរបាយការណ៍ខ្សឹបនោះទេ ព្រោះវាអាចនាំឱ្យមានការសម្រេចចិត្តខុសឆ្គង។ ផ្ទុយទៅវិញ ការបង្កើតប្រព័ន្ធផ្តល់ព័ត៌មានផ្លូវការ និងតម្លាភាព ដូចជាការប្រើប្រាស់ទិន្នន័យជាក់ស្តែង និងការស្រាវជ្រាវឯករាជ្យ គឺជាជំហានដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតក្រុមការងារសវនកម្មឯករាជ្យដើម្បីត្រួតពិនិត្យគម្រោងរដ្ឋ ឬការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីតាមដានការអនុវត្តគោលនយោបាយនឹងជួយកាត់បន្ថយភាពមិនច្បាស់លាស់។ ការស្តាប់មតិយោបល់ពីប្រជាពលរដ្ឋ និងអ្នកជំនាញក៏ជាវិធីមួយដើម្បីធានាថា ការសម្រេចចិត្តផ្អែកលើព័ត៌មានគួរឱ្យទុកចិត្ត។
៥. ការកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយក្នុងការប្រើប្រាស់ថវិកាជាតិ
អំពើពុករលួយគឺជាឧបសគ្គដ៏ធំបំផុតចំពោះការអភិវឌ្ឍ។ ការបង្កើតប្រព័ន្ធវិក័យបត្រដែលច្បាស់លាស់ និងតម្លាភាពសម្រាប់ការចំណាយថវិកាជាតិគឺជាជំហានដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាប្លុកឆេន (blockchain) ដើម្បីតាមដានការចំណាយថវិកាអាចជួយបង្កើនតម្លាភាព។ លើសពីនេះ ការពង្រឹងស្ថាប័នប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរាយការណ៍អំពើពុករលួយដោយសុវត្ថិភាពនឹងជួយកាត់បន្ថយបញ្ហានេះ។ ការដាក់ទណ្ឌកម្មចំពោះអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយដោយមិនលើកលែងក៏ជាកត្តាដ៏សំខាន់មួយ។
៦. ការវិនិយោគលើការអប់រំ និងបច្ចេកវិទ្យា
កម្ពុជាត្រូវការការអប់រំដែលផ្តោតលើជំនាញសតវត្សរ៍ទី២១ ដូចជា បច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាន វិទ្យាសាស្ត្រ និងការគិតបែបវិភាគ។ ការវិនិយោគលើការអប់រំមិនត្រឹមតែផ្តល់ឱកាសឱ្យយុវជនប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជួយបង្កើតកម្លាំងពលកម្មដែលមានសមត្ថភាពប្រកួតប្រជែងលើឆាកអន្តរជាតិ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះ បណ្តាលបច្ចេកវិទ្យាឌីជីថលនៅតាមបណ្តាខេត្ត និងការផ្តល់អាហារូបករណ៍សម្រាប់ការសិក្សាផ្នែក STEM (វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា វិស្វកម្ម និងគណិតវិទ្យា) នឹងជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់យុវជន។ លើសពីនេះ ការបញ្ចូលបច្ចេកវិទ្យាទៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំ ដូចជាការប្រើប្រាស់ថ្នាក់រៀនឆ្លាតវៃ (smart classrooms) ការសិក្សាតាមអនឡាញ អាចជួយឱ្យសិស្សនៅតំបន់ដាច់ស្រយាលទទួលបានការអប់រំប្រកបដោយគុណភាព។ ក្នុងវិស័យបច្ចេកវិទ្យា កម្ពុជាគួរលើកទឹកចិត្តឱ្យមានការបង្កើតសហគ្រិនភាពបច្ចេកវិទ្យា ដូចជាការបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលបច្ចេកវិទ្យា (tech hubs) និងការផ្តល់មូលនិធិសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនស្តាតអាប់ (Start Up)។ ការទាក់ទាញការវិនិយោគបរទេសលើវិស័យបច្ចេកវិទ្យា និងការសហការជាមួយបណ្តាប្រទេសជឿនលឿនអាចជួយបង្កើនសមត្ថភាពឌីជីថលរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានបន្ថែមទៀត។
៧. ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រកបដោយចីរភាព
ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធគឺជាកត្តាសំខាន់សម្រាប់កំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ កម្ពុជាគួរផ្តោតលើការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រកបដោយចីរភាព ដូចជាការសាងសង់ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន និងបណ្តាញអគ្គិសនីដែលគិតគូរដល់បរិស្ថាន។ ឧទាហរណ៍ ការវិនិយោគលើថាមពលកកើតឡើងវិញ ដូចជាថាមពលពន្លឺព្រះអាទិត្យ និងថាមពលខ្យល់ អាចជួយកាត់បន្ថយភាពអាស្រ័យលើឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល និងការពារបរិស្ថាន។ លើសពីនេះ ការពង្រីកបណ្តាញអ៊ីនធឺណិតនៅតាមជនបទ និងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនសាធារណៈនឹងជួយភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងរវាងទីក្រុង និងជនបទ ដែលជំរុញសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច។ ការអភិវឌ្ឍទីក្រុងឆ្លាតវៃ (smart cities) ដែលប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីគ្រប់គ្រងធនធាន និងសេវាសាធារណៈប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព គឺជាគំនិតថ្មីមួយដែលកម្ពុជាអាចពិចារណា។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ចាប់សញ្ញាសម្រាប់គ្រប់គ្រងចរាចរណ៍ ឬការប្រើប្រាស់បញ្ញាសិប្បនិម្មិតសម្រាប់គ្រប់គ្រងកាកសំណល់អាចជួយធ្វើឱ្យទីក្រុងភ្នំពេញក្លាយជាទីក្រុងទំនើប និងបរិស្ថានស្អាត។
៨. ការលើកកម្ពស់សុខភាពសាធារណៈ
សុខភាពជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការអភិវឌ្ឍ។ កម្ពុជាគួរពង្រឹងប្រព័ន្ធសុខាភិបាលសាធារណៈ ដោយផ្តោតលើការផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពបឋមនៅតាមជនបទ។ ការបង្កើតមន្ទីរពេទ្យ និងមណ្ឌលសុខភាពដែលបំពាក់ដោយឧបករណ៍ទំនើប និងការបណ្តុះបណ្តាលបុគ្គលិកសុខាភិបាលឱ្យមានជំនាញខ្ពស់គឺជាជំហានសំខាន់។ លើសពីនេះ ការលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានការចាក់វ៉ាក់សាំង និងការអប់រំអំពីអនាម័យនឹងជួយកាត់បន្ថយជំងឺឆ្លង។ ការបង្កើតកម្មវិធីធានារ៉ាប់រងសុខភាពជាតិសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបអាចជួយឱ្យអ្នកមានជីវភាពក្រីក្រទទួលបានសេវាសុខភាព។ ឧទាហរណ៍ ការសហការជាមួយអង្គការអន្តរជាតិដើម្បីផ្តល់ថ្នាំព្យាបាល និងសេវាសុខភាពឥតគិតថ្លៃសម្រាប់ជនក្រីក្រអាចជួយកាត់បន្ថយគម្លាតសង្គម។
៩. ការលើកកម្ពស់សមភាពយេនឌ័រ និងការពង្រឹងស្ត្រីសមភាព
យេនឌ័រគឺជាកត្តាដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍបរិយាប័ន្ន។ កម្ពុជាគួរលើកទឹកចិត្តឱ្យស្ត្រីចូលរួមក្នុងវិស័យនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម។ ការផ្តល់ឱកាសសម្រាប់ស្ត្រីទទួលបានការអប់រំ និងការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញ ព្រមទាំងការលើកទឹកចិត្តឱ្យស្ត្រីបង្កើតអាជីវកម្មផ្ទាល់ខ្លួននឹងជួយបង្កើនការចូលរួមរបស់ពួកគេក្នុងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតមូលនិធិឧបត្ថម្ភសម្រាប់សហគ្រិនស្ត្រី និងការផ្តល់ឥណទានអាជីវកម្មជាមួយការប្រាក់ទាបអាចជួយស្ត្រីឱ្យមានឯករាជ្យផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ។ លើសពីនេះ ការអប់រំសហគមន៍អំពីសារៈសំខាន់នៃសមភាពយេនឌ័រ និងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើហិង្សាលើស្ត្រីនឹងជួយបង្កើតសង្គមប្រកបដោយសុខដុមរមនា។
១០. ការលើកកម្ពស់វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍
វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍គឺជាវិស័យសក្តានុពលសម្រាប់កម្ពុជា។ ការលើកកម្ពស់បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ត និងសិល្បៈប្រពៃណី អាចជួយទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរអន្តរជាតិ។ ការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ និងការផ្សព្វផ្សាយសិល្បៈខ្មែរតាមរយៈព្រឹត្តិការណ៍អន្តរជាតិអាចជួយបង្កើនកិត្តិនាមរបស់កម្ពុជា។ លើសពីនេះ ការអភិវឌ្ឍទេសចរណ៍សហគមន៍នៅតាមជនបទ ដូចជាការផ្តល់ឱកាសឱ្យភ្ញៀវទេសចរស្នាក់នៅជាមួយសហគមន៍មូលដ្ឋាន នឹងជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមតំបន់ដាច់ស្រយាល។
សេចក្តីសន្និដ្ឋាន
ផែនការបន្ទាប់សម្រាប់កម្ពុជាតម្រូវឱ្យមានការប្តេជ្ញាចិត្ត និងកិច្ចសហការពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ។ ការលើកទឹកចិត្តកងទ័ព និងមន្ត្រីរាជការ ការជំរុញកសិកម្ម ការកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយ និងការវិនិយោគលើការអប់រំ បច្ចេកវិទ្យា និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនឹងជួយបង្កើតមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏រឹងមាំសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍ។ លើសពីនេះ ការផ្តោតលើសុខភាពសាធារណៈ សមភាពយេនឌ័រ និងទេសចរណ៍នឹងជួយឱ្យកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសប្រកបដោយភាពរីកចម្រើន និងបរិយាប័ន្ន។ តាមរយៈការអនុវត្តផែនការទាំងនេះដោយភាពច្បាស់លាស់ និងតម្លាភាព កម្ពុជានឹងអាចឈានទៅរកអនាគតដ៏ត្រចះត្រចង់។
បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ គឺជាសាស្ត្រាចារ្យទទួលបន្ទុកមុខវិជ្ជាសង្គមវិជ្ជានយោបាយនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។រាល់មតិយោបល់ដែលមាននៅក្នុងអត្តបទនេះគឺជាការយល់ឃើញរបស់លោកផ្ទាល់ ហើយមិនតំណាងឱ្យទស្សនៈរបស់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជានោះទេ។
នៅព្រឹកថ្ងៃពុធ ៦ រោច ខែអាសាឍ ឆ្នាំម្សាញ់ សប្ដស័ក ព.ស. ២៥៦៩ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី១៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥នេះ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច បានទទួលជួបពិភាក្សាជាមួយ ឯកឧត្ដម Antoine Ripoll សមាជិករបស់ក្រុមប្រឹក្សាសភាពអឺរ៉ុបប្រចាំតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលមានទីតាំងនៅទីក្រុងហ្សាកាតា ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី។
នៅក្នុងជំនួបពិភាក្សានាព្រឹកនេះ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច និងឯកឧត្ដម Antoine Ripoll បានជជែកពិភាក្សានិងដោះដូរទស្សនៈគ្នាអំពី ស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រនយោបាយអន្តរជាតិ បញ្ហាក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ បញ្ហាបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ និងបញ្ហាសន្តិសុខស្បៀង។
បន្ថែមពីនេះ ភាគីទាំងពីរក៏បានពិភាក្សាអំពីការសិក្សាលទ្ធភាពធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរួមគ្នានាពេលអនាគត រវាងរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និងសភាអឺរ៉ុបប្រចាំតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជា ការសិក្សាស្រាវជ្រាវរួមគ្នា ការរៀបចំសិក្ខាសាលា និងការធ្វើបាឋកថាជាដើម៕
ខ្ញុំ អានប្រវត្តិសាស្ត្រ និងសិក្សាពីសិលាចារិក (ទាំងសិលាចារិកភាសាខ្មែរបុរាណ សំស្ក្រឹត និងបាលី) បានឃើញកាន់តែច្បាស់ថា «សៀម-ថៃ» លួចពីខ្មែរគ្រប់អ្វីៗ...ទាំងទឹកដី ទាំងស្ដេច ទាំងអ្នកប្រាជ្ញខ្មែរ ទាំងទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌ ភាសា អក្សរសាស្ត្រ វត្ថុសិល្បៈនានា។ល។
សូមបញ្ជាក់ថា សៀមទើបតែមានភាសានិងអក្សរប្រើនៅសតវត្សរ៍ទី១៧ប៉ុណ្ណោះ ខណៈមុននេះប្រើភាសានិងអក្សរខ្មែរបុរាណ ទាំងនៅក្នុងវាំង និងជីវភាពធម្មតា។
ស្ដេចសៀមដំបូង (សតវត្សរ៍ទី១៣) សម័យសុខោទ័យ គឺជាអតីតមេទ័ព របស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២។ តាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់លោក ហ្សក ស៊ឺដេស បានឱ្យដឹងថា នៅក្នុងរវាងឆ្នាំ១២៣០ មេទ័ពថៃ ម្នាក់ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែលធ្លាប់ជាមេទ័ពក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទសូរ្យវរ័ន្មទី២ (១១១៣ –១១៥០ នៃគ.ស) បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចពីអភិបាលខេត្តខ្មែរនៅស្រុកសុខោទ័យ ហើយបន្ទាប់មកទៀត មេទ័ពនេះក៏បានក្លាយជាស្តេចថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យ ដោយយក គោរមងារខ្មែរ ថាព្រះបាទឥន្ទ្រាទិត្យ។
រីឯស្ដេចរាមាទី១ (ចុងសតវត្សរ៍ទី១៨) គឺចក្រីដូង ក៏ជារាស្ត្រខ្មែរដែលសៀមកេណ្ឌពីខេត្តកំពតយកទៅ។ ឆ្នាំ១៧៨២ ចក្រីដូង ប្រហារជីវិត ព្រះចៅកាត់ស៊ីន និងព្រះរាជបុត្រព្រមទាំងរាជវង្សានុវង្ស បន្ទាប់មក ឧកញ្ញាចក្រីដូងនេះ បានប្រកាសខ្លួនជាស្តេចសៀមថ្មីព្រះនាមព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជូឡាលោក (នៅបន្តប្រើគោរមងារតាមស្ដេចខ្មែរ) ឬហៅថា រាមាទី១ (ខណៈស្ដេចថៃបច្ចុប្បន្នរាមាទី១០)៕
ដោយ៖ លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
គំនិតផ្ដួចផ្ដើមធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីដកសញ្ជាតិពីអ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន ត្រូវបានប្រធានព្រឹទ្ធសភានិងជាប្រធានគណបក្សប្រជាជន សម្ដេចតេជោ ហ៊ុន សែន លើកឡើងកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ព្រមទាំងបានទទួលគាំទ្រ ពីសំណាក់ថ្នាក់ដឹកនាំក្រសួងស្ថាប័ន និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលនានាជាបន្តបន្ទាប់ ដោយបានអះអាងថាច្បាប់នេះឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការប្រទេសជាតិជាក់ស្ដែង និងត្រូវនឹងកាលៈទេសៈបច្ចុប្បន្ន ពិសេសក្នុងអំឡុងពេលដែលប្រជាជាតិប្រឈមមុខនឹងការឈ្លានពាន។ ទោះជាយ៉ាងណា គំនិតផ្ដួចផ្ដើមធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ក៏រងការប្រតិកម្មនិងរិះគន់ពីសំណាក់មជ្ឈដ្ឋានមួយចំនួនផងដែរ ដែលក្នុងនោះមានការចោទប្រកាន់ថា វិសោធនកម្មនេះគឺជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ការរំលាយជាតិសាសន៍ និងរហូតដល់មានការចោទថាស្មើនឹងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងសម័យទំនើបថែមទៀតផង។ តើវិសោធនកម្មដកសញ្ជាតិពីអ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន មានអត្ថន័យយ៉ាងណាចំពោះកម្ពុជា?
នៅក្នុងដំណើរការអភិវឌ្ឍនៃសង្គមជាតិនីមួយៗ ការចូលរួមចំណែកប្រកបដោយភាពសកម្ម និងចេតនាសុចរិតចំពោះសង្គមពីសំណាក់សមាជិកសង្គមទាំងអស់ ពិតជាមសំខាន់និងចាំបាច់បំផុត រាប់ចាប់តាំងពីថ្នាក់ដឹកនាំ អ្នកនយោបាយ ប្រជាពលរដ្ឋ សង្គមស៊ីវិល ក៏ដូចជាវិស័យឯកជនជាដើម។ ភាពស្មោះត្រង់នឹងប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន មានន័យថា ទោះបីជាប្រព្រឹត្តសកម្មភាពនៅក្នុងទិដ្ឋភាព ឬកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ សមាជិកសង្គមទាំងអស់ គប្បីតោងពិនិត្យពិចារណាធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីរួមចំណែកស្ថាបនាសង្គម ពូនជ្រំនិងតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិសាសន៍និងប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន ដោយចៀសវាងនូវទង្វើទាំងឡាយដែលនាំខូចដល់ប្រយោជន៍ជាតិ ឬហុចផលទៅឱ្យបរទេសទាំងឡាយដែលមានចេតនាទុច្ចរិតមកលើជាតិសាសន៍ខ្លួន ដូចសុភាសិតខ្មែរមួយឃ្លាលើកឡើងថា “មិនជួយចូកជួយចែវ កុំយកជើងរាទឹក”។
ទោះបីជាក្នុងកាលៈទេសៈ ឬចេតនាណាមួយក៏ដោយក្ដី អ្នកបំផ្លាញផលប្រយោជន៍ជាតិឬឃុបឃិតជាមួយបរទេសប្រឆាំងនឹងជាតិសាសន៍ខ្លួន ពិតជាពុំស័ក្តិសមនឹងទទួលបានសញ្ជាតិនៃប្រជាជាតិដែលខ្លួនព្យាយាមបំផ្លិចបំផ្លាញនោះទេ។ ត្រង់ចំណុចនេះ គេត្រូវដឹងថា សញ្ជាតិនៃប្រជាជាតិមួយពិតជាមានគុណតម្លៃខ្លាំងណាស់ រហូតដល់មានប្រទេសខ្លះ ថែមទាំងបានកំណត់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនមានសញ្ជាតិតែមួយគត់ថែមទៀតផង។ សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាផ្ទាល់ កន្លងមក មានអ្នកនយោបាយខ្មែរមួយចំនួនបានធ្វើនយោបាយដោយប្រើប្រាស់សញ្ជាតិខ្មែរដែលទទួលបានពីកំណើតរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែនៅពេលដែលពួកគេត្រូវប្រឈមនឹងការកាត់ទោស ដោយសារទង្វើរបស់ខ្លួនប្រាសចាកនឹងច្បាប់ជាធរមានរបស់កម្ពុជា ពួកគេបែរជាប្រើប្រាស់សញ្ជាតិទីពីររបស់ខ្លួន សុំឱ្យរដ្ឋម្ចាស់សញ្ជាតិធ្វើអន្តរាគមន៍ស្នើសុំរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឱ្យមានការយោគយល់ និងសម្របសម្រួលករណីរបស់ខ្លួនទៅវិញ។ ការណ៍នេះ ហាក់ឆ្លុះបញ្ចាំងដោយប្រយោលឱ្យឃើញពីការលូកដៃចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជាពីសំណាក់រដ្ឋបរទេសមួយចំនួន ដែលផ្ទុយទៅនឹងគោលការណ៍ច្បាប់អន្តរជាតិ ពិសេសធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិថែមទៀតផង។ តាមរយៈមេរៀននេះ ទើបកាលពីឆ្នាំ២០២១ រដ្ឋសភាកម្ពុជាបានសម្រេចធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលបានកំហិតថា អ្នកកាន់តំណែងប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា និងនាយករដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវតែមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយគត់។ បន្ថែមពីលើនេះ កាលពីអំឡុងឆ្នាំ២០២៣ ក្រោយពីមានភាគីទូតបរទេសប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានលើកយកបញ្ហាអ្នកនយោបាយខ្មែរជាប់ទោស ដែលមានសញ្ជាតិពីរ សម្ដេចតេជោ ហ៊ុន សែន ក្នុងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ក៏ធ្លាប់បានលើកឡើងអំពីលទ្ធភាពនៃការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ កំណត់ឱ្យអ្នកនយោបាយ មន្ត្រីរាជការស៊ីវិល កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយគត់ ក្រោមហេតុផលដើម្បីបង្ហាញពីជាតិនិយម និងធានាដល់ការអនុវត្តច្បាប់នៅកម្ពុជាផងដែរ។
ជាការពិតណាស់ មិនត្រឹមតែច្បាប់ឬលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិផ្សេងៗនោះទេ រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសនីមួយៗ ក៏សុទ្ធតែអាចត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មផងដែរ ដើម្បីឱ្យស្របទៅតាមស្ថានការណ៍និងកាលៈទេសៈតម្រូវជាក់ស្ដែង ព្រោះលើលោកនេះមិនមានអ្វីដែលឥតខ្ចោះនោះឡើយ ហេតុនេះទាមទារឱ្យមានការកែតម្រូវដោយខានពុំបាន។ បើទោះបីជាដូច្នេះក្ដី ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្ដី ត្រូវតែឈរនៅលើគោលការណ៍ចម្បងមួយគឺធ្វើឡើងដោយផ្អែកលើផលប្រយោជន៍សាធារណៈ និងរួមចំណែកដល់ការថែរក្សាសន្តិសុខ សន្តិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គមជាតិទាំងមូល ហើយខ្លឹមសារនៃច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មច្បាប់ឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវតែមានអត្ថន័យជាការអនុវត្តដោយទូទៅមិនចំពោះ (អនុវត្តចំពោះគ្រប់បុគ្គល និងគ្រប់ករណីទាំងអស់ដោយគ្មានការលើកលែង)។ ថ្មីៗកន្លងទៅនេះ ប្រឈមនឹងការរំលោភបំពាន និងមហិច្ឆតាឈ្លានពានឥតឈប់ឈររបស់បរទេសជិតខាង ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន និងគ្រប់និន្នាការនយោបាយ បានរួបរួមគ្នាជាជំហរជាតិតែមួយ ក្នុងឆន្ទៈប្រឆាំងនឹងកងទ័ពឈ្លានពានរបស់ថៃ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ អតីតអ្នកនយោបាយប្រឆាំងមួយរូប បែរជាបានបង្ហាញនូវគោលជំហរផ្ទុយពីប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន នៅក្នុងករណីដែលថៃបានឈ្លានបំពានលើអធិបតេយ្យភាពជាតិខ្លួន និងថែមទាំងបានលើកយកខ្លឹមសារដែលកាសែតថៃដកស្រង់សម្ដីដែលខ្លួនលើកឡើងប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ខ្មែរ ក្នុងន័យប្រកបដោយភាពអំនួតថែមទៀតផង។ ពិតប្រាកដណាស់ ការប្រជែងនយោបាយ ដែលព្យាយាមវាយប្រហារដៃគូដើម្បីយកប្រៀបឬភាពឈ្នះរបស់ខ្លួន គឺជារឿងធម្មតារបស់អ្នកនយោបាយ តែការក្លែងព័ត៌មាននិងប្រតិដ្ឋរឿងហេតុដើម្បីវាយប្រហារដៃគូដែលធ្វើឱ្យគ្រោះថ្នាក់ ឬប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ ក្នុងពេលដែលជាតិសាសន៍ខ្លួនត្រូវប្រឈមជាមួយនឹងបរទេស មិនគួរកើតមានឡើយ។ នេះមិនត្រឹមតែជាការធ្វើនយោបាយក្នុងចេតនាទុច្ចរិត និងគ្រោះថ្នាក់ចំពោះជាតិប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងជានយោបាយអត្តឃាតសម្រាប់ខ្លួនឯងថែមទៀតផង ព្រោះប្រជាជាតិទាំងមូល មិនអាចទទួលយកអ្នកនយោបាយដែលស្រេកឃ្លានតែអំណាច និងយកគំនុំបុគ្គលខ្លួនមកលាយឡំនឹងកិច្ចការប្រទេសជាតិនោះទេ។
ទោះជាយ៉ាងណា ទង្វើប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ជាតិ មិនមែនកើតមានឡើងជាលើកទីមួយនោះទេ ប៉ុន្តែជារៀងដរាបមក អ្នកនយោបាយប្រឆាំងរូបនេះតែងតែផ្ដោតជាសំខាន់ទៅលើការវាយប្រហារនិងចោទប្រកាន់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដើម្បីរុញច្រានឱ្យមានចរន្តប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលស្ទើតែគ្រប់សំណុំរឿង និងព្យាយាមធ្វើយ៉ាងណាទាញទម្លាក់ប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្សកាន់អំណាចនៅរាល់ករណី ដែលប្រជាពលរដ្ឋសាទរនិងគាំទ្រចំណាត់ការឬដំណោះស្រាយរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ត្រង់ចំណុចនេះ ធ្វើឱ្យគេនឹកឃើញដល់ត្រកូលមន្ត្រីក្បត់ជាតិខ្មែរមួយគ្រួសារនៅមុននិងអំឡុងសម័យអាណានិគមបារាំងគឺ គ្រួសារអភ័យវង្ស ដែលបានក្បត់នឹងជាតិមាតុភូមិខ្លួនទៅបម្រើឱ្យស្ដេចសៀមដែលជាសត្រូវជាតិសាសន៍ខ្មែរ។ មិនត្រឹមតែក្បត់នឹងផែនដីដែលផ្ដល់កំណើតដល់ខ្លួននិងក្រុមគ្រួសារប៉ុណ្ណោះទេ ពូជពង្សអតីតអ្នកគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបងរូបនេះ ថែមទាំងហ៊ានប្រកាសកាន់ដែនដីខ្មែរទៅភ្ជាប់នឹងនគរសៀមថែមទៀតផង។ លើសពីនេះ អភ័យវង្សឃួង នៅក្រោយពីឡើងកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ក៏មិនបានបំភ្លេចពីគំនិតឈ្លានពានយក ទឹកដីខេត្តបាត់ដំបងនិងសៀមរាបនោះទេ ថែមទាំងបានគាំទ្រឱ្យមានការបង្កើតចលនាក្នុងស្រុកខ្មែរនៅឆ្នាំ១៩៤៦ ដែលយកលេសប្រឆាំងនឹងវត្តមានអាណានិគមបារាំង តែការពិតគឺដើម្បីគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍នៅកម្ពុជា ហើយផ្ដោតទៅលើការប្រឆាំងមិនឱ្យបារាំងទាមទារខេត្តបាត់ដំបង និងសៀមរាប (ដែលត្រូវបានកាត់ទៅឱ្យថៃនៅពេលដែលជប៉ុនកាន់កាប់កម្ពុជា) មកឱ្យខ្មែរវិញទៀតផង។ នេះគឺជាប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏អាម៉ាស់របស់ខ្មែរ ដែលមានមន្ត្រីហ៊ានកាត់ទឹកដីកំណើតឱ្យសត្រូវ និងថែមទាំងទៅរស់នៅធ្វើខ្ញុំបម្រើជាតិសាសន៍ដទៃប្រឆាំងនឹងជាតិកំណើតខ្លួនថែមទៀតផង។
បន្ថែមពីនេះ គេក៏គួរតែកត់សម្គាល់ផងដែរថា ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមក៏ធ្លាប់បានអនុម័តច្បាប់បាត់សញ្ជាតិខ្មែរ កាលពីឆ្នាំ១៩៦៨ផងដែរ។ ការអនុម័តច្បាប់នេះ ធ្វើឡើងនៅក្នុងពេលដែលស្ថានការណ៍នយោបាយនៅកម្ពុជានាពេលនោះ កំពុងប្រឈមមុខនឹងការបែកបាក់ជាតិ ដែលអ្នកនយោបាយខ្មែរម្ខាងៗប្រកាន់មនោគមវិជ្ជានយោបាយយ៉ាងងប់ងុលរៀងៗខ្លួន និងស្រេកឃ្លានអំណាចហើយយកមនោគមវិជ្ជានយោបាយធ្វើជាត្រីមុខដើម្បីទទួលបានការគាំទ្រពីមហាអំណាចនៅប្លុកនីមួយៗ។ អ្នកនយោបាយទាំងនោះបានបំភ្លេចចោលនូវឧត្ដមប្រយោជន៍ជាតិជារួម រហូតដល់មានការបែងចែកពណ៌សម្បុរនយោបាយជាខ្មែរស ខ្មែរខៀវ និងខ្មែរក្រហម រួចយកជាតិសាសន៍ខ្មែរគ្នាឯងជាសត្រូវ និងប្រព្រឹត្តសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិថែមទៀតផង។
មេរៀនក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទាំងអស់នេះ ក៏អាចជាបទពិសោធន៍មួយដែលគេគួរពិចារណាអំពីការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនាក្នុងពេលនេះផងដែរ ព្រោះអ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសប្រឆាំងជាតិសាសន៍ខ្លួន មិនគួរត្រូវបានលើកលែង ហើយអនុញ្ញាតឱ្យបន្តមានសញ្ជាតិដែលខ្លួនប៉ុនប៉ងបំផ្លិចបំផ្លាញនោះទេ ទោះបីជាអ្នកបុគ្គលរូបនោះមានដើមកំណើតជាជនជាតិខ្មែរក៏ដោយក្ដី។ ហេតុផលដែលបុគ្គលទាំងនោះមិនគួរបន្តមានសញ្ជាតិនៃរដ្ឋដែលខ្លួនប៉ុនប៉ងបំផ្លាញ ក៏ព្រោះតែពួកគេអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិ សេរីភាព ការការពារនិងគាំពារ និងអត្ថប្រយោជន៍ស្រេបច្បាប់ផ្សេងៗដែលទទួលបានពីប្រទេសជាតិខ្លួន ទៅបម្រើតែគោលបំណងធ្វើវិទ្ធង្សនា ឬដើម្បីប្រព្រឹត្តទង្វើប្រឆាំងនឹងប្រជាជាតិខ្លួនទៅវិញតែប៉ុណ្ណោះ។
ជាការពិតណាស់ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទទួលស្គាល់និងគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ដូចមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ (រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា ៣១) ដូច្នេះរាជរដ្ឋាភិបាលមានកាតព្វកិច្ចនៅក្នុងការគោរពច្បាប់និងលិខិតបទដ្ឋានគិតយុត្តិអន្តរជាតិទាំងឡាយ ដែលមានជាធរមាន ស្របតាមខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួន។
នៅក្នុងសេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស (១០ ធ្នូ ១៩៤៨) ត្រង់មាត្រា ១៥ បានចែងថា “មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិទទួលបានសញ្ជាតិមួយ។ គ្មានជនណាម្នាក់អាចត្រូវដកហូតសញ្ជាតិ ឬរារាំងសិទ្ធិប្ដូរសញ្ជាតិរបស់ខ្លួនតាមអំពើចិត្តបាន។ ” មានន័យថា គេមិនអាចដកហូតសញ្ជាតិ ឬរារាំងសិទ្ធិប្ដូរសញ្ជាតិរបស់បុគ្គលណាស្រេចតែនឹងចិត្តចង់បានរបស់ខ្លួនដោយគ្មានហេតុផលសមស្របឡើយ ប៉ុន្តែនេះមិនមានន័យថា បុគ្គលគ្រប់រូបនឹងមិនអាចបាត់បង់សញ្ជាតិរបស់ខ្លួននោះទេ។ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្សដដែល នៅត្រង់មាត្រា ៧ បានចែងថា “ជនគ្រប់រូប មានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ និងមានសិទ្ធិទទួលការការពារពីច្បាប់ស្មើៗគ្នា ដោយគ្មានការរើសអើង។ [...] ” ដូច្នេះការអនុវត្តច្បាប់ ត្រូវធ្វើឡើងជាទូទៅដោយមិនចំពោះ ហើយមនុស្សទាំងអស់ត្រូវតែស្ថិនៅក្រោមពិដាននៃច្បាប់ ក៏ដូចជារដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសនីមួយៗ ដោយគ្មានជនណាមួយអាចយកសម្អាងទៅលើហេតុផលផ្សេងៗ ហើយបង្កើតលក្ខខណ្ឌពិសេសសម្រាប់ខ្លួននិងក្រុម រួចទាត់ចោលនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់មានជាធរមានរបស់ប្រទេសនីមួយៗឡើយ។ ពលរដ្ឋដែលមានសញ្ជាតិនៃរដ្ឋនីមួយៗ មានកាតព្វកិច្ចគោរពនិងអនុវត្តច្បាប់រដ្ឋដែលខ្លួនទទួលសញ្ជាតិជាកំហិត។ ត្រង់ចំណុចនេះ ខ្លឹមសារនៃធម្មនុញ្ញសហប្រជាជាតិ នៅក្នុងជំពូកទី១ អំពីវត្ថុបំណង និងគោលការណ៍ ត្រង់ប្រការ២ ចំណុចទី៧ បានចែងថា “មិនមានបទប្បញ្ញត្តិណាមួយនៃធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន អនុញ្ញាតឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិ ធ្វើកិច្ចអន្តរាគមន៍ក្នុងរឿងទាំងឡាយដែលពាក់ព័ន្ធនឹងយុត្តាធិការនៃ រដ្ឋណាមួយ ឬតម្រូវឱ្យសមាជិកសមាជិកាបញ្ជូនបញ្ហាទាំងនោះ ទៅដោះស្រាយក្រោមធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្នឡើយ ប៉ុន្តែគោលការណ៍នេះនឹងមិនធ្វើឱ្យមានការរើសអើងចំពោះការអនុវត្តវិធានការអនុវត្តក្រោមជំពូកទី VII ឡើយ។ ” មានន័យថា រដ្ឋសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិទាំងអស់ ពិតជាមានសិទ្ធិនៅក្នុងការចាត់វិធានការនានាស្របទៅតាមច្បាប់និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាធរមានរបស់ខ្លួនដើម្បីការពារសន្តិសុខ សន្តិភាព និងអធិបតេយ្យភាពជាតិរបស់ខ្លួនអាស្រ័យទៅតាមស្ថានភាពជាក់ស្ដែង។
ជាមួយគ្នានេះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងជំពូកទី ៣ អំពី សិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ត្រង់មាត្រា៤៩ ថ្មី វាក្យខណ្ឌទី២ បានចែងថា “ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូបត្រូវតម្កល់ផលប្រយោជន៍ជាតិជាធំ ហើយមិនត្រូវធ្វើសកម្មភាពណាមួយ ទោះដោយផ្ទាល់ក្ដី ឬដោយប្រយោលក្ដី នាំឱ្យប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានិងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរឡើយ។ ” នេះមានន័យថា អ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្មែរខ្លួនឯង ពិតជាបានបំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិរួចស្រេចទៅហើយ ដែលជាការក្បត់នឹងប្រទេសកម្ពុជាជាមាតុភូមិកំណើរនិង/ឬរដ្ឋដែលផ្ដល់សញ្ជាតិឱ្យខ្លួន ដូច្នេះអ្នកទាំងនោះ មិនមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់ដែលត្រូវបន្តកាន់សញ្ជាតិខ្មែរនោះឡើយ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ដំណើរការឈានទៅធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាសិទ្ធិស្របច្បាប់របស់អ្នកតំណាងរាស្ត្រនៅរដ្ឋសភា សមាជិកព្រឹទ្ធសភា និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ដែលអនុវត្តមុខនាទីរបស់ខ្លួន ដែលយល់ឃើញអំពីភាពចាំបាច់ តម្រូវការជាក់ស្ដែង និងធានាបាននូវសន្តិសុខ សន្តិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់ប្រទេសជាតិ។ ចំណែកការសម្រេចសេចក្ដីនៅក្រោយច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះត្រូវបានចូលជាធរមាន ឆន្ទានុសិទ្ធិគឺស្ថិតនៅលើស្ថាប័នតុលាការ ដែលមានយុត្តាធិការនៅក្នុងការសម្រេចសេចក្ដីទៅលើសំណុំរឿងនីមួយៗ ដូចមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលកំណត់អំពីឯករាជ្យភាពនៃអំណាចកំពូលទាំង៣របស់រដ្ឋគឺ នីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ។ ត្រង់ចំណុចនេះ ទោះបីជាវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានអនុម័តនិងចូលជាធរមានក៏ដោយ ដើម្បីកំណត់ថាជនណាបានប្រព្រឹត្តអំពើឃុបឃិតជាមួយបរទេស បំផ្លាញជាតិខ្លួន គឺស្ថិតនៅលើស្ថាប័នតុលាការ មិនមែនស្ថិតនៅលើអង្គនីតិប្បញ្ញត្តិ ឬអង្គនីតិប្រតិបត្តិនោះឡើយ។ មានន័យថា អ្នកដែលមិនបានប្រព្រឹត្តអំពើឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន មិនគួរមានការព្រួយបារម្ភចំពោះដំណើរការវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញដកសញ្ជាតិនេះឡើយ ហើយ គេក៏មិនគួរមានទុទិដ្ឋិនិយមលើប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋនៃប្រទេសទាំងមូលថា គ្មានសុចរិតភាព ឬអយុត្តិធម៌ ហើយរៀបចំវិសោធនកម្មដើម្បីផ្ដោតគោលដៅតែលើបុគ្គល ឬក្រុមណាមួយនោះឡើយ ព្រោះនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជាពលរដ្ឋគឺជាម្ចាស់អំណាច និងជាតុលាការកាត់សេចក្ដីលើការដឹកនាំរបស់គណបក្សនយោបាយនីមួយៗ តាមរយៈសន្លឹកឆ្នោតនៅរៀងរាល់៥ឆ្នាំម្ដង។
ជារួម ដោយផ្អែកទៅលើគោលការណ៍អធិបតេយ្យភាព ឧត្ដមប្រយោជន៍ជាតិ បទពិសោធន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងឈរលើហេតុផលសច្ចភាព ការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញដកសញ្ជាតិពីអ្នកឃុបឃិតជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន គឺជាការណ៍ចាំបាច់ និងមានសារៈសំខាន់ ដើម្បីធានាការពារប្រជាជាតិពីការធ្វើវិទ្ធង្សនាដោយរដ្ឋបរទេសតាមរយៈអ្នកមានសញ្ជាតិខ្មែរ (ទាំងអ្នកមានសញ្ជាតិពីកំណើត និងអ្នកទើបទទួលបានសញ្ជាតិតាមរយៈអាពាហ៍ពិពាហ៍ឬការធ្វើសញ្ជាតូបនីយកម្ម) ជំរុញឆន្ទៈមនសិកាស្នេហាជាតិ និងជាការដាស់ស្មារតីនិងក្រើនរំឭកដល់បុគ្គលគ្រប់រូបដែលមានសញ្ជាតិខ្មែរ ត្រូវគិតគូរពិចារណាឱ្យបានហ្មត់ចត់និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ប្រុងប្រយ័ត្នឱ្យបានខ្ពស់ចៀសវាងការប្រព្រឹត្តទង្វើទាំងឡាយ ដែលប្រឆាំងជាតិសាសន៍ខ្មែរ ឬហុចផលទៅដល់បរទេសដែលមានចេតនាមិនទុច្ចរិតមកលើប្រទេសនិងប្រជាជនកម្ពុជា៕
ដោយ៖ ជឹម សុជាតិ មន្ត្រីវិទ្យាស្ថានសិក្សាចិន នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា
ដោយ៖ លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
ព្រឹត្តិការណ៍ឈ្លានពានរបស់កងទ័ពថៃ ដែលបង្កប់នូវសេនារីយ៉ូបង្វែរស្ថានការណ៍នយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនមកព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ តាមរយៈការលួចវាយប្រហារលើកងទ័ពកម្ពុជា ដែលកំពុងឈរជើងនៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពរបស់ខ្លួន កាលពីចុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ និងបណ្ដាលឱ្យទាហានកម្ពុជាមួយរូបបានបាត់បង់ជីវិតនោះ បានរុញច្រានស្ថានការណ៍តំបន់ព្រំដែននៃប្រទេសទាំងពីរឱ្យកើនឡើងកម្ដៅជាថ្មីម្ដងទៀត និងចុងក្រោយនេះបានឈានដល់ការប្រឈមមុខគ្នាយ៉ាងក្ដៅគគុករវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ។ នេះជាការបង្កហេតុដែលនាំឱ្យវិវាទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលធ្លាប់មានភាពតានតឹងកាលពីឆ្នាំ២០០៨ និងឈានដល់ការប៉ះទង្គិចគ្នាជាបន្តបន្ទាប់នៅតាមព្រំដែននៃប្រទេសទាំងពីរ ពិសេសនៅឆ្នាំ២០១០-២០១១នោះ ក្លាយជាប្រធានបទចម្រូងចម្រាស់ថ្មីនៅក្នុងទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ។
មិនខុសពីករណីជម្លោះប្រាសាទព្រះវិហារក្នុងសម័យតេជោនោះទេ ប្រឈមមុខនឹងទង្វើឈ្លានពានពីសំណាក់ភាគីថៃ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានីតិកាលទី៧នៃរដ្ឋសភា បានវាយតម្លៃការវិវត្តនិងគ្រប់គ្រងស្ថានការណ៍ ដើម្បីបញ្ចៀសការប្រឈមមុខដាក់គ្នាខាងកងទ័ព រក្សាសន្តិភាពនិងស្ថិរភាពនៅតាមតំបន់ព្រំដែន ប្រើប្រាស់យន្តការសម្របសម្រួលគ្រប់កម្រិត វាយតម្លៃសភាពការណ៍និងត្រៀមលក្ខណៈបង្ការទុកជាមុន ប្រើប្រាស់យន្តការការទូត ប្រកាន់ជំហរម៉ឺងម៉ាត់និងឆ្លើយតបយ៉ាងជាក់លាក់ដើម្បីការពារមុខមាត់ប្រជាជាតិ ក៏ដូចជាប្រកាន់យកជំហរដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធី តាមរយៈការប្រើប្រាស់យន្តការតុលាការអន្តរជាតិជាដើម។
នៅចំពោះមុខការឈ្លានពានពីបរទេស ចរន្តជាតិនិយមនិងសាមគ្គីភាពរបស់ខ្មែរបានលេចចេញជារូបរាងកាន់តែច្បាស់និងកាន់តែរឹងមាំ តាមរយៈការចូលរួមពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋ មន្ត្រីរាជការ និងវិស័យឯកជនទាំងអស់នៅកម្ពុជានៅក្នុងចលនាឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់កងទ័ពកម្ពុជាដែលឈរជើងនៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ការអញ្ជើញទៅសាកសួរសុខទុក្ខពលទាហាននិងនាយទាហានចំណុះអង្គភាពនានានៅសមរភូមិមុខ ការដោះស្រាយបញ្ហាកសិផលដែលជោរជន់ដោយសារតែការបិទច្រកជាឯកតោភាគីពីភាគីថៃ ការចូលរួមប្រមូលផ្ដុំគ្នាពីសំណាក់យុវជន និងប្រជាពលរដ្ឋរាប់សែននាក់មកពីគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ ដើម្បីបង្ហាញការគាំទ្រនិងលើកទឹកចិត្តកងទ័ពកម្ពុជា និងការអញ្ជើញទៅពិនិត្យស្ថានការណ៍ដោយផ្ទាល់ពីសំណាក់ថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជាជាដើម។ ទាំងអស់នេះ បានឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញនូវ ស្មារតីជាតិនិយម និងឆន្ទៈសាមគ្គីជាតិយ៉ាងមុតមាំ និងបានបង្ហាញពីមនសិកាជាតិនិងឯកភាពជាតិរួមគ្នាតែមួយរបស់ជនជាតិខ្មែរពីគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ដោយមិនប្រកាន់និន្នាការ ជាតិពន្ធុ សាសនា ពណ៌សម្បុរ និងសាវតាសង្គមនោះឡើយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ការរួបរួមគ្នាក្នុងជំហរជាតិតែមួយ ក៏បានបង្ហាញអំពីជំនឿជាក់របស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទៅលើមេដឹកនាំរបស់ខ្លួនផងដែរ។
ការរួបរួមគ្នាក្នុងជំហរជាតិតែមួយ នៅពេលដែលមានបរទេសឈ្លានពាន ពិតជាមានសារៈសំខាន់និងចាំបាច់បំផុត ព្រោះប្រជាជាតិមួយដែលខ្លាំងនិងអាចប្រឈមតទល់ជាមួយនឹងសត្រូវខាងក្រៅបាន លុះត្រាតែមេដឹកនាំនៃប្រជាជាតិនោះមានភាពម្ចាស់ការលើការកិច្ចការងារធំៗ ដើម្បីដោះស្រាយ និងឆ្លើយតបទៅកាន់គូបដិបក្ខខាងក្រៅបានពេញលេញនិងដោយជំហរម៉ឺងម៉ាត់ និងប្រាកដនិយម។ ជាការពិតណាស់ ទោះជានៅក្នុងការតតាំងលើសមរភូមិយោធា ឬការទូតក្ដី ប្រជាជាតិមួយដែលមេដឹកនាំនិងប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈមានសាមគ្គីភាព ឯកភាពជាតិ និងមានឆន្ទៈរួមគ្នាតែមួយ ពិតជានឹងងាយស្រួលទទួលបានជោគជ័យជាងប្រជាជាតិដែលបែកបាក់ ព្រោះគេអាចផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់ទាំងកម្លាំងប្រាជ្ញានិងស្មារតីទៅលើបញ្ហាតែមួយរួមគ្នា ហើយប្រមូលគ្រប់ធនធាននិងមធ្យោបាយទាំងឡាយក៏ដូចជាប្រើប្រាស់ថាមពលទាំងស្រុងរបស់ជាតិ ហើយសម្រេចបាននូវគោលដៅដែលប្រជាជាតិទាំងមូលប្រាថ្នារួមគ្នា ដូចសុភាសិតខ្មែរមួយឃ្លាចារឹកមកថា “ចង្កឹះមួយបាច់ កាច់មិនបាក់”។
បទពិសោធន៍នយោបាយទាំងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ និងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោក បានឱ្យយើងដឹងថា នៅពេលដែលត្រូវប្រឈមនឹងកម្លាំងឬគូសត្រូវខាងក្រៅ មានតែការរួបរួមគ្នាតែមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចសង្គ្រោះប្រជាជាតិមួយឱ្យផុតចាកពីមហន្តរាយ ពិសេសការឈ្លានពាន។ យើងត្រូវចងចាំថា ការបែកបាក់នៃប្រជាជាតិមួយ គឺជាឱកាសសម្រាប់គូបដិបក្ខឬសត្រូវខាងក្រៅ នៅក្នុងការលូកដៃជ្រៀតជ្រែកនិងកកូរកកាយកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៃជាតិសាសន៍នីមួយៗ ដូចជាមេរៀននៅចុងសម័យចុងអង្គរ សម័យលង្វែក និងសម័យចតុមុខជាដើម។ មេរៀនសម័យកាលទាំងនេះបានបង្ហាញថា នៅពេលដែលខ្មែរបែកបាក់សាមគ្គីភាព ហើយយកគ្នាជាសត្រូវដើម្បីតែអំណាច បំភ្លេចអស់មោទកភាពជាតិនិងកាតព្វកិច្ចថែរក្សាទឹកដីដែលជាមរតកបន្សល់ដោយដូនតា ហុចឱកាសឱ្យបរទេសជិតខាងអាចលូកដៃធ្វើអន្តរាគមន៍យោធា វាតទីយកទឹកដីខ្មែរ និងរុញច្រាននិងចូលរួមក្នុងជម្លោះរវាងខ្មែរនឹងខ្មែរ ដើម្បីខ្លួនមានឥទ្ធិពលនិងកេងប្រវ័ញ្ចផលប្រយោជន៍លើប្រជាជាតិខ្មែរ។ ឧទាហរណ៍ពីប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោកមួយទៀតគឺ នៅក្នុងសង្គ្រាមជប៉ុន-ចិន (១៩៣៧-១៩៤៥) ដោយមើលឃើញពីគ្រោះថ្នាក់របស់ជាតិនៅចំពោះមុខការវាយប្រហារពីកងទ័ពជប៉ុន កម្លាំងនយោបាយទាំងពីររបស់ចិនគឺ កងទ័ពជាតិនិយម និងកងទ័ពកុម្មុយនីស្ត បានសម្រេចចិត្តតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិជាចម្បង ហើយរួមគ្នាដើម្បីប្រយុទ្ធតតាំងនឹងកងទ័ពជប៉ុនដែលមានបំណងវាយយកប្រទេសចិនដាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន ហើយជាលទ្ធផលកងទ័ពចិនដែលបានរួបរួមគ្នា បានទទួលជ័យជម្នះទៅលើកងទ័ពជប៉ុន។ មេរៀនទាំងនេះបានធ្វើឱ្យយើងនឹកឃើញដល់សុភាសិតខ្មែរមួយឃ្លាដែលលើកឡើងថា “សាមគ្គីរស់ បែកបាក់សាមគ្គីស្លាប់”។
ជាមួយគ្នានេះ ការរួបរួមគ្នារវាងខ្មែរនិងខ្មែរក្នុងជំហរជាតិតែមួយ ក៏ជាការណ៍មួយដែលបង្ហាញអំពីភាពថ្លៃថ្នូរ ការរក្សាបាននូវកិត្តិយសនិងមុខមាត់នៃ ប្រទេសជាតិនិងជាតិសាសន៍ខ្មែរទាំងមូលផងដែរ។ នៅក្នុងសភាពការណ៍បច្ចុប្បន្នដែលប្រឈមនឹងការរំលោភបំពានជាថ្មីម្ដងហើយម្ដងទៀតពីសំណាក់ភាគីថៃ អ្នកនយោបាយនិងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ គប្បីត្រូវបង្ហាញជំហររួមគ្នាតែមួយ បង្ហាញទៅបរទេសឈ្លានពានថា ខ្មែរមិនមែនជាប្រជាជាតិដែលបែកបាក់ និងមិនអាចបង្រួបបង្រួមបានដូចជាថៃនោះឡើយ។ គេត្រូវចងចាំថា សេនារីយ៉ូនយោបាយរបស់ថៃនៅក្នុងករណីព្រំដែនជាមួយកម្ពុជា ធ្វើឡើងគឺដើម្បីបញ្ឆេះកំហឹងជាតិនិយម និងប្រមូលការគាំទ្រពីប្រជាជនខ្លួនក្នុងជំហរតែមួយ ទោះបីជាក្នុងចេតនាសម្រេចមហិច្ឆតានយោបាយខ្លួនក្ដី ដូច្នេះខ្មែរដែលជាប្រជាជាតិថ្លៃថ្នូរ មានកិត្តិយសនិងមុខមាត់លើឆាកអន្តរជាតិ (ជាប្រជាជាតិមានវប្បធម៌រុងរឿង ស្គាល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ) ត្រូវតែបង្ហាញនិងផ្ដល់មេរៀនទៅភាគីថៃ អំពីសាមគ្គីភាពនិងឯកភាពជាតិនៃប្រជាជាតិខ្មែរ ដែលមិនអាស្រ័យលើការបង្កហេតុជាមួយប្រទេសជិតខាងឡើយ។ ការបង្ហាញអំពីសាមគ្គីភាពនិងឯកភាពជាតិខ្លួន ទៅកាន់ប្រជាជាតិដែលបែកបាក់ មិនត្រឹមតែជាមេរៀនដ៏ល្អមួយ ដែលផ្ដល់ដោយនៃប្រជាជាតិដ៏ថ្លៃថ្នូរប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏បង្ហាញអំពីគុណធម៌ធម្មជាតិនៃមនុស្សជាតិផងដែរ ព្រោះចរិតលក្ខណៈរបស់មនុស្សជាតិគឺមានសេចក្ដីករុណា ចិត្តសប្បុរស និងការចេះជួយគ្នាទៅវិញទៅមកជាដើម។ បន្ថែមពីនេះ គេក៏គួរតែពិចារណានូវហេតុផលសំខាន់មួយទៀតផងដែរគឺ សូម្បីតែហ្វូងស្រមោច នៅពេលបានជួបនឹងគ្រោះថ្នាក់ ឬការយាយីពីខាងក្រៅណាមួយ ក៏ស្រមោចចេះរួបរួមសាមគ្គីគ្នាជាកម្លាំងតែមួយដើម្បីការពារសម្បុកនិងហ្វូងខ្លួនផងដែរ។
លើសពីនេះ ការសម្រេចបាននូវជំហរជាតិរួមគ្នាតែមួយនៅចំពោះមុខការឈ្លានពានរបស់បរទេស ក៏នឹងក្លាយទៅជាអត្តសញ្ញាណនិងនិមិត្តរូបនៃការកសាងសុខដុមនីយកម្មនិងបន្តថែរក្សាសន្តិភាពរបស់មនុស្សខ្មែរជំនាន់ថ្មីផងដែរ ព្រោះនៅក្រោយការជម្នះបាននូវការប្រឈមនិងផលប៉ះពាល់បណ្ដាលមកពីការឈ្លានពានរបស់បរទេសជិតខាង គេអាចនឹងទាញចេញនូវទស្សនទានសុខដុមនីយកម្មនិងសន្តិភាពមួយ សម្រាប់សង្គមខ្មែរនាសម័យទំនើប។ ទស្សនទានថ្មីនោះគឺ នៅពេលដែលខ្មែរបានរួបរួមគ្នាក្នុងជំហរជាតិតែមួយ ខ្មែរពិតជារឹងមាំ ខ្មែរពិតជាអាចឈរនៅមាំមួនដោយខ្លួនឯងតទល់នឹងការគម្រាមឬដាក់សម្ពាធពីរដ្ឋបរទេសឬប្រទេសជិតខាងណាមួយ ហើយខ្មែរពិតជាអាចដោះស្រាយនូវបញ្ហាចំពោះមុខ ដោយរួមគ្នាតម្កល់ផលប្រយោជន៍ជាតិ ថែរក្សាស្ថិរភាពនយោបាយ និងផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើការកសាងសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមប្រកបដោយវឌ្ឍនភាព។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ការណ៍នេះ ក៏នឹងក្លាយជាមោទកភាពថ្មីមួយបន្ថែមទៀត សម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយដែលសម្លឹងមកមើលប្រជាជាតិខ្មែរនាសម័យបច្ចុប្បន្នផងដែរ៕
ករណីតុលាការធម្មនុញ្ញថៃបានព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ លោកស្រី ផែ ថុងថាន កាលពីថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ គឺជាកិច្ចការនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃសុទ្ធសាធ បើទោះបីជាការព្យួរតំណែងនេះ ពាក់ព័ន្ធនឹងការបែកធ្លាយសារសន្ទនារវាងសម្ដេចតេជោ និងលោកស្រី ផែ ថុងថាន នាពេលកន្លងមកក៏ដោយក្ដី។ នៅក្នុងសារសម្លេងដែលបែកធ្លាយនោះ គេឃើញថា នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃបានស្នើសុំសម្ដេចតេជោ អំពីការអន្តរាគមន៍មួយចំនួន ហើយលោកស្រីក៏បានលើកឡើងអំពីករណីមេបញ្ជាការភូមិភាគ២របស់ថៃជាដើម ប៉ុន្តែសម្ដេចតេជោ ហ៊ុន សែន ពុំបានបំភ្លឺ ឬឆ្លើយតបទៅតាមសំណើររបស់លោកស្រីឡើយ។ ការណ៍បានបញ្ជាក់ថា លោកស្រី ផែ ថុងថាន ខ្លួនឯងគឺជាអ្នកបញ្ចេញនូវនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនដោយផ្ទាល់ ហើយសម្ដេចតេជោ គ្រាន់តែបានស្ដាប់ និងមិនបានទទួលយកនូវសំណើរ ឬដំណោះស្រាយណាមួយឡើយ។ នេះបានបញ្ជាក់ថា ករណីនេះជាបញ្ហាផ្ទាល់របស់លោកស្រី ផែ ថុងថាន និងជាបញ្ហានយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសថៃតែប៉ុណ្ណោះ មិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងកម្ពុជានោះឡើយ។
លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ បានលើកឡើងថា ករណីព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃនាពេលនេះ ពិតជាកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃសុទ្ធសាធ ប៉ុន្តែបែរជាមានអ្នកនយោបាយមួយចំនួន បែរជាបានព្យាយាមភ្ជាប់បញ្ហានេះមកកម្ពុជា និងមកកាន់សម្ដេចតេជោ ដែលជាប្រការដ៏ខុសឆ្គងមួយបណ្ដាលមកពីការពិនិត្យឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយទៅលើខ្លឹមសារនៃសារសម្លេងជជែកពិភាក្សាគ្នាដែលបានបែកធ្លាយនោះ។ លោកបណ្ឌិតបន្តថា អ្នកនយោបាយដែលបានចោទប្រកាន់និងព្យាយាមទាញភ្ជាប់ករណីព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃនេះ មកកាន់កម្ពុជានិងសម្ដេចតេជោ ទំនងជាដោយសារតែគេមិនបានស្ដាប់ ឬស្ដាប់មិនអស់ ទើបមិនបានយល់ច្បាស់អំពីខ្លឹមសារទាំងស្រុងនៃកិច្ចសន្ទនានេះ ហើយបកស្រាយទៅតាមអារម្មណ៍យល់ឃើញរបស់ខ្លួនទៅវិញ។
លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់បន្ថែមថា ការព្យួរតំណែងរបស់លោកស្រី ផែ ថុងថាន គឺជាបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ ដែលស្ថានភាពនយោបាយថៃបាននិងកំពុងធ្លាក់ចុះដុនដាបយ៉ាងខ្លាំង និងមានការបែកបាក់គ្នាជាច្រើនជំពូក ជាច្រើនក្រុម និងច្រើនលំដាប់ថ្នាក់នៅក្នុងប្រទេសថៃ ដែលជាការបែកបាក់រវាងរដ្ឋាភិបាលនិងយោធា រវាងយោធានិងយោធា និងនៅក្នុងរង្វង់រដ្ឋាភិបាលថៃខ្លួនឯងផង។ បើតាមលោកបណ្ឌិត រដ្ឋាភិបាលថៃមានការបែកបាក់គ្នាយ៉ាង ដោយគណបក្សក្នុងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះបានសម្រេចចិត្តដើរចេញពីគណបក្សកាន់អំណាច ហើយទស្សនៈនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលក៏មិនស្របគ្នា និងសូម្បីតែសម្លេងរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស ក៏បានគូសបញ្ជាក់ខុសគ្នាផងដែរ អំពីទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ ខណៈរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិ និងមេបញ្ជាការភូមិភាគ២របស់ថៃ ក៏និយាយផ្សេងគ្នា និងអនុវត្តខុសគ្នាផងដែរ។ ត្រង់ចំណុចទាំងនេះ បានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការបែកបាក់គ្នាដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងសង្គមនយោបាយថៃ ដែលជាហេតុនាំឱ្យឈានទៅដល់ការព្យួរតំណែងរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃបច្ចុប្បន្ន តាមរយៈយន្តការតុលាការធម្មនុញ្ញថៃ ដើម្បីបញ្ចៀសការបែកបាក់គ្នាកាន់តែខ្លាំងបន្ថែមទៀត។
អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយរូបនេះ បានបន្តលើកឡើងថែមទៀតថា តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ នឹងស៊ើបអង្កេតបន្តទៅលើករណីលោកស្រី ផែ ថុងថាន ដែលបានបញ្ចេញការសម្ងាត់យោធារបស់ជាតិទៅឱ្យរដ្ឋបរទេស (កម្ពុជា) បានដឹងឭ ទោះបីជាកម្ពុជាពុំមានចេតនាចង់ដឹងឭបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសថៃក៏ដោយក្ដី។ នេះគឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីទង្វើរបស់អ្នកនយោបាយទៅនឹងច្បាប់ជាធរមានរបស់ប្រទេសជាតិមួយ ខណៈនៅតាមបណ្ដាប្រទេសនានា ទង្វើនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការឃុបឃិតជាមួយនឹងរដ្ឋបរទេសប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ជាតិខ្លួន។ សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា បញ្ហានយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃ បានជះឥទ្ធិពលអវិជ្ជមានលើប្រទេសកម្ពុជា តាំងពីមុនមានការបែកធ្លាយសារសន្ទនាគ្នារវាងមេដឹកនាំទាំងពីរទៅទៀត ពោលគឺ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ កងទ័ពថៃ បានចូលមកលបបាញ់លើទាហានកម្ពុជា រហូតបណ្ដាលឱ្យមានការបាត់បង់យោធិនកម្ពុជាមួយរូប មុននឹងមានការបែកធ្លាយសារសម្លេងនេះទៅទៀត។ ជាមួយគ្នានេះ ការបិទច្រកព្រំដែនជាឯកតោភាគីដោយភាគីថៃ ក៏ត្រូវបានធ្វើឡើងតាំងពីថ្ងៃទី១៧ ខែមិថុនា ថែមទៀតផង។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅក្រោយការបែកធ្លាយសារសម្លេង មានព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងៗទៀតដូចជា ការគម្រាមផ្ដាច់ការផ្គត់ផ្គង់ប្រេងឥន្ធនៈ និងការព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃជាដើម។
សម្រាប់លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ក្រោយការព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោកស្រី ផែ ថុងថាន ស្ថានការណ៍នយោបាយនៅក្នុងប្រទេសថៃ អាចនឹងឈានទៅដល់សេនារីយ៉ូរំលាយគណបក្សភឿថៃ ការរៀបចំការបោះឆ្នោតឡើងវិញ ឬសេនារីយ៉ូរដ្ឋប្រហារយោធាជាដើម។ ទោះជាយ៉ាងណា សេនារីយ៉ូទាំងនេះ មិនអាចសន្មត់ឬវាយតម្លៃជាការខាតឬចំណេញសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជានោះឡើយ ព្រោះដូចបានលើកឡើងខាងលើ ទាំងនេះគឺជាបញ្ហានយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃសុទ្ធសាធ ហើយដូចដែលសម្ដេចធិបតីនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានលើកឡើង ថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជារង់ចាំតែធ្វើការជាមួយនឹងមេដឹកនាំដែលមានអំណាចពេញលេញនៅទីក្រុងបាងកក ដែលមានអំណាចពេញលេញនៅក្នុងការចាត់ចែងនយោបាយ កិច្ចការទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការទ្វេភាគី ខណៈបច្ចុប្បន្ន មិនមានមេដឹកនាំថៃណាមួយដែលមានអំណាចអាចសម្រេចចិត្ត ឬធ្វើការចរចាស្មើមុខមាត់ជាមួយនឹងកម្ពុជានោះឡើយ ព្រោះស្ថានការណ៍នៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ នៅតែស្ថិតនៅក្នុងភាពមិនច្បាស់លាស់ថា នរណាជាអ្នកមានសិទ្ធិសម្រេចចិត្តពិតប្រាកដ៕
RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ