បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ ដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់សម្ដេចធិបតីនៅបារាំង ឆ្លុះបញ្ចាំងពីការមានប្រៀបឈ្នះលើថៃ នៅក្នុងសីលធម៌គោរពច្បាប់អន្តរជាតិ និងការទូត

ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់សម្ដេចធិបតីនៅសាធារណរដ្ឋបារាំង និងក្នុងជំនួបជាមួយនឹងឯកឧត្ដមប្រធានាធិបតីបារាំង លោក អ៊ីម៉ានូអែល ម៉ាក្រុង គេបានមើលឃើញថា ភាគីបារាំងបានបង្ហាញទស្សនៈនយោបាយដ៏វិជ្ជមានមួយរបស់មេដឹកនាំបារាំង ទៅលើករណីទំនាស់ព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងថៃ ដែលនេះជាសារនយោបាយដ៏មានសារៈសំខាន់មួយ និងបានផ្ដល់ភាពកក់ក្ដៅសម្រាប់កម្ពុជា នៅក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដោះស្រាយទំនាស់ជាមួយប្រទេសថៃដែលជាប្រទេសជាប់ខាងរបស់ខ្លួន។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានគូសបញ្ជាក់ថា ប្រទេសបារាំងគឺជាអតីតប្រទេសដាក់អាណានិគមមកលើប្រទេសកម្ពុជា ប្រមាណរយៈពេលជិត១០០ឆ្នាំ ដែលរាល់ឯកសារនិងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិ កិច្ចព្រមព្រៀង សន្ធិសញ្ញា កំណត់ហេតុ និងពិធីសារផ្សេងៗពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចការព្រំដែនកម្ពុជា ពិសេសព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងថៃ សុទ្ធសឹងតែស្ថិតនៅក្នុងដៃរបស់បារាំងដែលជាមហាអំណាចអាណានិគមនាសម័យ​នោះ ពោលគឺបារាំងជាអ្នកតំណាងឱ្យកម្ពុជានៅក្នុងករណីអធិបតេយ្យភាពជាមួយនឹងប្រទេសសៀម ដែលក្រោយមកបានប្ដូរឈ្មោះជាថៃ។

លោកបណ្ឌិតបានកត់សម្គាល់ថា ការបង្ហាញជំហរចូលរួមចំណែកនៅក្នុង​ការស្វែងរកដំណោះស្រាយទំនាស់ព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងថៃ ពីសំណាក់មេដឹកនាំបារាំងនាពេលនេះ ពិតជាមានអត្ថន័យគ្រប់គ្រាន់បង្ហាញពីសុឆន្ទៈរបស់បារាំង នៅក្នុងការជំរុញឱ្យមានការគោរព​ច្បាប់អន្តរជាតិដែលមានជាធរមាន និងជាការបង្ហាញពីការដែលកម្ពុជាមានប្រៀបឈ្នះទៅលើប្រទេសថៃ នៅក្នុងទិដ្ឋភាពសីលធម៌នៃការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ និងជាការមានប្រៀបឈ្នះនៅលើសមរភូមិការទូតផងដែរ ព្រោះបារាំងគឺជាមហាអំណាចពិភពលោកមួយដែល​ប្រកាន់យកគោលការណ៍គោរពនិងផ្ដល់តម្លៃដល់ច្បាប់អន្តរជាតិ។ ត្រង់ចំណុចនេះ បានសបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា ទោះបីជាដំណើរការនៃយន្តការតុលាការអន្តរជាតិ មិនទាន់បានចាប់ផ្ដើមក៏ដោយក្ដី ប៉ុន្តែប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគឺ សម្ដេចធិបតី បានប្រកាសជំហរប្រកាន់យ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវច្បាប់អន្តរជាតិ និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា​ព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាងដោយសន្តិវិធី និងដោយស្មើមុខស្មើមាត់ ក្នុងនាមជារដ្ឋឯករាជ្យ និងអធិប​តេយ្យភាពពេញលេញមួយ។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានបន្តថា ជំហររបស់សម្ដេចធិបតីក្នុងនាមជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានបង្ហាញសារយ៉ាងជាក់លាក់ទៅ​កាន់ពិភពលោក និងបណ្ដាប្រទេសទាំងឡាយថា កម្ពុជានៅតែបន្តផ្ដល់តម្លៃខ្ពស់លើការថែរក្សាសន្តិភាព ការដោះស្រាយ​បញ្ហាដោយសន្តិវិធីដោយឈរលើគោលការណ៍ច្បាប់អន្តរជាតិជាធរមាន ការរួមរស់ជាមួយនឹងបណ្ដាប្រទេសទាំងឡាយក្នុងបរិយាកាសសន្តិសហវិជ្ជមាន និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការល្អជាមួយគ្រប់បណ្ដាប្រទេសនិងដៃគូទាំងឡាយ។ បន្ថែមពីលើនេះ កាយវិការរបស់ប្រមុខដឹកនាំបារាំង បានសបញ្ជាក់ពីភាពឯការរបស់ប្រទេសថៃនៅលើឆាកអន្តរជាតិ ខណៈប្រទេសនេះបានបំពានមកលើ​អធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាទាំងគឃ្លើន និងដែលជាទង្វើជាន់ឈ្លីលើច្បាប់អន្តរជាតិ។ លោកបណ្ឌិត បានគូសរំឭកផងដែរថា នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦២ សហគមន៍អន្តរជាតិ ពិសេសក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ ធ្លាប់បានស្ដីបន្ទោសប្រទេសថៃម្ដងរួចមកហើយថា ជាប្រទេសអសីលធម៌ចំពោះច្បាប់អន្តរជាតិ ដែលជាភាពអាម៉ាសធ្ងន់ធ្ងរមួយរបស់ថៃនៅលើឆាកអន្តរជាតិ៕

RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

  ថ្ងៃសុក្រ, 13 មិថុនា 2025 ម៉ោង 04:49 PM

ស្វែងយល់ពីស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃ និងសេនារីយោនានាជុំវិញការផ្ទុះអាវុធ នៅតំបន់មុំ៣ កាលពីចុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥

ឆ្នាំ២០២៥ ជាខួបទី៧៥ឆ្នាំនៃចំណងការទូតផ្លូវការរវាងកម្ពុជា-ថៃ ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសទាំងពីរនេះ មានប្រវត្តិទាក់ទងគ្នារាប់រយឆ្នាំមកហើយទាំងលើទិដ្ឋភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ, វប្បធម៌ទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណីនិងចំណងធម្មជាតិជាដើម។  ចំណងធម្មជាតិ គឺប្រទេសទាំងពីរចងភ្ជាប់ដោយទន្លេមេគង្គ និងជួរភ្នំដងរ៉ែក និងឈូងសមុទ្រដ៏ស្រស់បំព្រង។  ក្នុងនាមជាអ្នកជិតខាងនឹងគ្នា ក្នុងវរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមកនេះ ប្រទេសទាំងពីរមានទាំងប្រវត្តិផ្អែមល្ហែមផងនិងប្រវត្តិជូរចត់ផង។ ភស្តុតាងដែលយើងមិនអាចប្រកែកបាន គឺក្រោយមានព្រឹត្តិការណ៍វិវាទកាលពីឆ្នាំ២០០៨ដល់២០១៣ នៅតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារបានធូរស្រាលមក ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ ហាក់មានភាពល្អប្រសើរឡើងវិញច្រើនលើគ្រប់វិស័យ។

ក៏ប៉ុន្តែ កំដៅជាតិនិយមរវាងអ្នកនយោបាយនិងប្រជាជានវាងកម្ពុជានិងថៃ ហាក់បានកើតឡើងសាជាថ្មី ជាក់ស្តែងកាលពីព្រឹកព្រហាមថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ មានការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងទ័ពកម្ពុជា និងកងទ័ពថៃនៅភូមិសាស្ត្រតំបន់មុំ៣  ដែលស្ថិតនៅភូមិតេជោមរកត ឃុំមរកត ស្រុកជាំក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារ ។ បើយោងតាមសេចក្តីថ្លែងការរបស់ក្រសួងការពារជាតិកម្ពុជា បានឱ្យដឹងថា កងទ័ពថៃបានធ្វើការបាញ់ប្រហារមុនមកលើលេណដ្ឋាន ដែលជាទីតាំងឈរជើងរបស់កងទ័ពកម្ពុជា ជាយូរលង់ណាស់មកហើយនោះ បានបណ្តាលឱ្យយោធាកម្ពុជាម្នាក់បាត់បង់ជីវិត។ [1]  ក្រោយផ្ទុះព្រឹត្តិការណ៍នេះ ថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលៗរបស់ប្រទេសពីរបានចេញបញ្ជាក់ជំហររៀងៗខ្លួន បន្ថែមពីលើនេះ ការបញ្ជូនកងទ័ព និងសម្ភារៈយោធាទៅកាន់តំបន់ព្រំដែននៃប្រទេសពីរក៏កើតមានឡើងជាបន្តបន្ទាប់។ លើសពីនេះទៅទៀត អ្នកស្រាវជ្រាវ និងអ្នកតាមដានព្រឹត្តការណ៍ ព្រមទាំងបណ្តាញសារព័ត៌មានជាច្រើនបានជជែកគ្នានិងធ្វើការផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងផុលផុស អំពីស្ថានការណ៍នៅប្រទេសថៃ ដោយរំលេចឱ្យឃើញថានេះ ជាចេតនារបស់ថៃសុទ្ធសាធក្នុងការប្រើតាក់ទិច បង្វែរស្ថានការណ៍ពីនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនដែលកំពុងមានបញ្ហាឱ្យដើរឆ្ងាយចេញពីរាជធានីបាងកកមកព្រំដែនកម្ពុជា គឺស្រដៀងគ្នាកាលពីឆ្នាំ២០០៨ ដែលកាលនោះ សង្គមនយោបាយថៃបានជាប់គាំងនយោបាយ ហើយអូសកម្ពុជាចូលក្នុងវិបត្តិរបស់ខ្លួនយ៉ាងដូច្នោះដែរ។

ក្នុងន័យនេះ ដើម្បីស្វែងយល់អំពីស្ថានការណ៍នយោបាយនៅប្រទេសថៃ ដែលកំពុងកើតមានឡើងក្នុងពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០២៥ ថាតើអ្វីខ្លះជាប្រភពនៃបញ្ហាក្នុងសង្គមនយោបាយថៃបច្ចុប្បន្ននេះ,  យើងពិនិត្យមើលលើទិដ្ឋភាព៣រួមមាន ទិដ្ឋភាពប្រវត្តិនៃវិបត្តិនយោបាយថៃ, ទិដ្ឋភាពនយោបាយអំឡុងពេលមុននិងក្រោយពេលបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣ និងទិដ្ឋភាពសង្គមនយោបាយក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន (២០២៥) ពោលគឺ ក្រោយគ្រួសារលោកថាក់ស៊ីន ឈានជើងចូលសង្វៀននយោបាយសារជាថ្មី។

១. ទិដ្ឋភាពប្រវត្តិវិបត្តិនយោបាយថៃ

 ព្រះរាជាណាចក្រថៃ បានស្គាល់នូវរដ្ឋប្រហារដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួនក្នុងឆ្នាំ១៩៣២ ដែលកាលនោះជាបដិវត្តន៍ដែលដឹកនាំដោយ ខៈណា រ៉ាត់សាដន (Khana Ratsadon) [2]  ក្នុងគោលបំណង ដើម្បីផ្តួលរំលំរបបគ្រប់គ្រងពីរាជានិយមផ្តាច់ការ មកជារបបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្ម-នុញ្ញ។ បើយើងរាប់ពីឆ្នាំ១៩៣២ ដល់ឆ្នាំ២០១៤ ប្រទេសថៃមានរដ្ឋប្រហារសរុបជាង២០លើករួចមកហើយ ក្នុងនោះរដ្ឋប្រហារដែលទទួលបានជោគជ័យមានចំនួន១៣លើក ហើយការប៉ុនប៉ងធ្វើរដ្ឋប្រហារតែមិនបានសម្រេចមានចំនួន៧លើក។ 

រដ្ឋប្រហារនៅប្រទេសថៃ គឺផ្តើមចេញវិបត្តជាប់គាំងខាងនយោបាយ ដែលពិបាកនឹងរកច្រកចេញឬមិនអាចសម្របសម្រួលផ្ទៃក្នុងគ្នាបាន។  ការណ៍នេះ បង្ហាញឱ្យឃើញពីភាពផុយស្រួយនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងសង្គមថៃ ម្យ៉ាងវិញទៀតវាក៏បានបង្ហាញឱ្យឃើញ ពីឥទ្ធិពលចាក់ស្រែះនៃអំណាចយោធានិងអំណាចរាជវាំងនៅក្នុងនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ។ គេមើលឃើញថា យោធាហាក់បាន​ចាត់​ទុក​ខ្លួន​ឯង​ជា​អ្នក​ការពារ​រាជាធិបតេយ្យនិង​ស្ថិរភាព​ជាតិ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត រដ្ឋប្រហារម្តងហើយម្តងទៀតរបស់យោធាចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៣២មក ហាក់បានឆ្លុះបញ្ចាំងពីចេតនារបស់យោធា ក្នុងការរក្សាការត្រួតត្រាលើស្ថាប័នប្រជាធិបតេយ្យ ហើយពួកគេតែងចាត់ទុកអ្នកប្រជាធិបតេយ្យជាការគម្រោមកំហែងនៃឥទ្ធិពលយោធានិងរាជានិយមដែលជារចនាសម្ព័ន្ធអំណាចប្រពៃណីរបស់ថៃ។ ក្នុងសង្គមថៃរបបរាជានិយមត្រូវបានគោរពយ៉ាងជ្រាលជ្រៅ ហើយក៏ទទួលបានឥទ្ធិពលនយោបាយយ៉ាងសំខាន់នៅពីក្រោយឆាក។

ទន្ទឹមនឹងនេះ ទំនោរនៃប្រជាជនថៃហាក់មានការបែងចែករវាងទីក្រុង ជនបទ និងទំនោរយុវជនជាដើម។ ជាក់ស្តែងគណបក្សនយោបាយដូចជាគណៈបក្សភឿថៃ និងគណបក្សឆ្ពោះទៅមុខ (Move forward) ទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនពីតំបន់ជនបទ និងក្រុមយុវជន ដោយសារគោលនយោបាយផ្តោតលើការជំរុញនិងស្តារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញ កំណែទម្រង់និងវិមជ្ឈការជាដើម។ រីឯអ្នកអភិរក្សានិយម និងឥស្សរជននៅទីក្រុង អ្នកវណ្ណៈថ្នាក់កណ្តាលជាពិសេសនៅទីក្រុងបាងកក  ពួកគេគាំទ្រគណបក្សដែលគាំទ្រដោយយោធាឬរាជានិយម។ ទំនោរបែងចែកនេះហើយ ក៏ជាចលករមួយ ដែលបានរួមចំណែកក្នុងការ​ជំរុញ​ឱ្យ​មាន​ការ​ធ្វើ​បាតុកម្ម ជា​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ ជាការ​តវ៉ា​ប្រឆាំង និង​ការ​ជាប់គាំង​នយោបាយ​ជា​បន្តបន្ទាប់។

សរុបមករដ្ឋប្រហារនៃសង្គមថៃ ពេលកន្លងមក គេតែងភ្ជាប់ហេតុផលអំពើពុករលួយ, ការគំរាមកំហែងដល់សន្តិសុខជាតិ, ការពាររាជវង្ស, និងភាពជាប់គាំងនយោបាយ ឬភាពចលាចលសង្គមជាដើម។

២.ទិដ្ឋភាពនយោបាយថៃអំឡុងពេលបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣

ថ្ងៃទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៣ ជាកាលបរិច្ឆេទនៃការបោះឆ្នោតជាតិរបស់ថៃ ដែលមានគណបក្សសរុបជាង៧០ បានចូលរួមប្រកួតប្រជែងក្នុការបោះឆ្នោត។ ជាលទ្ធផលមានគណបក្សចំនួនចន្លោះពី៦ទៅ៨ប៉ុណ្ណោះ ដែលបានទទួលអាសនៈច្រើននៅក្នុងរដ្ឋសភា។ គណៈបក្សដែលទទួលបានអាសនៈក្នុងរដ្ឋសភាថៃរួមមានដូចខាងក្រោម ៖  [3]  

២.១. និតិវិធីនៃការបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាលថៃ

នៅក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសថៃឆ្នាំ២០១៧ ដែលត្រូវបានវិសោធនកម្មដោយរដ្ឋាភិបាលយោធានោះបានបញ្ជាក់ថា  ការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលធ្វើឡើងតាមទម្រង់សភាកូនកាត់ និងពាក់កណ្តាលទៀតដោយការតែងតាំង ជាមួយនឹងលក្ខណៈសំខាន់ៗដែលហាក់បើកភ្លើងខៀវនិងជាផលអនុគ្រោះដល់ពួកយោធា និងពួកអភិរក្សនិយមច្រើន ហើយមានតំណាក់កាលដូចខាងក្រោម៖ 

២.១.១. អំពីសមាភាពសាមជិកសភា

-  សមាជិកសភាសរុបមានចំនួន ៥០០រូប [4]  

-  ៤០០រូប ជ្រើសរើសចេញពី​មណ្ឌល​បោះឆ្នោត ហើយ

-  ១០០រូបផ្សេងទៀតជ្រើសរើសចេញពីតំណាងសមាមាត្រនៃបញ្ជីគណបក្ស។

២.១.២. ការតែងតាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រី

-  មុនពេលបោះឆ្នោត គណបក្ស​នីមួយៗជ្រើសរើស​បេក្ខភាព​នាយករដ្ឋមន្ត្រីតំណាងបក្សរបស់ខ្លួនមានចំនួន​៣​រូប។

-  ក្រោយការបោះឆ្នោត បេក្ខជននាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវតែទទួលបានសំឡេងច្រើនជាងពាក់កណ្តាល នៃអង្គបោះឆ្នោតសរុបដែលមានចំនួន៧៥០សំឡេងដែលក្នុងនោះ៖

ក. សមាជិកសភាជាប់ឆ្នោត៥០០រូប (សភាតំណាងរាស្រ្ត)

ខ. សមាជិកព្រឹទ្ធសភា២៥០រូប (ព្រឹទ្ធសភាជ្រើសរើសដោយរបបយោធា)

-  សមាជិកសរុប = ៧៥០ រូប → ត្រូវការសំឡេងយ៉ាងតិច៣៧៦ ដើម្បីក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ [5]  

២.១.៣. ដំណើរការនៃការជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រី

-  ពេលបោះឆ្នោតជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺបោះរួមគ្នា រវាងសមាជីករដ្ឋសភា និងសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ។

-  ទោះបីជាគណបក្សមួយទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេ (ដូចដែលគពក្សឆ្ពោះទៅមុខក្នុងឆ្នាំ២០២៣) វានៅតែអាចបរាជ័យក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលដដែល ប្រសិនបើព្រឹទ្ធសភារារាំងបេក្ខជនរបស់ខ្លួននោះ។

២.១.៤. ការបង្កើតគណៈរដ្ឋមន្ត្រី

-  នៅពេលដែលនាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវបានជ្រើសរើសតាំងរួច បន្ទាប់មកបង្កើតគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ។

-  ចំពោះលក្ខខណ្ឌនៃសមាជិកគណៈរដ្ឋមន្ត្រីត្រូវបានកំណត់ថា ជាពលរដ្ឋថៃពីកំណើត,ហើយមិនអាចរើសចេញពី ជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភា, ឬនៅក្នុងជួរកងកម្លាំង យោធា/ប៉ូលីឡើយ តែក៏មានករណីលើកលែងខ្លះដែរ។ 

ដោយផ្អែកតាមលក្ខខណ្ឌខាងលើត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាលក្ខខណ្ឌដែលរដ្ឋាភិបាលដឹកនាំដោយលោកអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីយោធា ប្រាយុទ្ធ ចាន់អូចា ដែលបានតាក់តែងនិងបានវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីបើកច្រកឱ្យយោធាមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្នុងឆាកនយោបាយថៃ ពិសេសលើដំណើរការនៃការជ្រើសរើសនាយករដ្ឋ   មន្ត្រីតែម្តង។ ទាំងនេះ ត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជារបត់នយោបាយថ្មីមួយទៀតនៃនយោបាយថៃ ហើយក៏វាជាចំណុចយុទ្ធសាស្ត្រមួយផង ដែរសម្រាប់ដាក់សម្ពាធលើគណបក្សនយោបាយណាមួយ ដែលមានទំនោរមិនស្របនិងក្រុមរបស់ខ្លួន ដែលបណ្តុំវិញ្ញាសាទាំងនេះ ពិតជាមិនងាយស្រួលប៉ុណន្មានទេដល់រដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ហើយក៏ជាចំណុចដែលងាយនឹងធ្វើឱ្យនយោបាយជាប់គាំងផងដែរ។

២.២ ស្ថានភាពនយោបាយថៃក្រោយពេលបោះពេលឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣

គណបក្សគណបក្សឆ្ពោះទៅមុខ (Move Forward Party (MFP) ទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេនៅក្នុងរដ្ឋសភាថៃដោយទទួលបានសំលេងសរុបចំនួន១៥១អាសនៈ នៃចំនួនអាសនៈ ប៉ុន្តែបើយោងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីរបស់ថៃ ទោះបីជាគណបក្ស MFP ទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេយ៉ាងនេះក្តី ក៏បក្សនេះនៅមិនអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបាននោះដែរ ព្រោះច្បាប់តម្រូវឱ្យមានអាសនៈច្រើនជាងគេដាច់ខាត គឺត្រូវការរហូតដល់ទៅ៣៧៥ អាសនៈទើបអាចជ្រើសតាំងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនិងអាចបង្កើតគណរដ្ឋមន្ត្រីបាន នៅចំពោះមុខស្ថានភាពនេះ រដ្ឋាភិបាល

ចម្រុះ ដែលហាក់មិនមែនជារឿងងាយស្រួលប៉ុន្មានទេសម្រាប់គណបក្សនយោបាយថៃ។ មានហេតុផលមួយចំនួន ដែលហាក់បង្កជាឧបសគ្គនាំឱ្យនយោបាយថៃហាក់មានការរំជើបរំជួល និងមានភាពស្មុគ្រស្មាញក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ។

ដូចដែលយើងបានដឹងហើយថា បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតសកលខែឧសភា ឆ្នាំ ២០២៣  គណបក្ស MFP ទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេ ក៏ប៉ុនតែគណបក្សនេះបែជាបរាជ័យក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះទៅវិញ។ រីឯគណបក្សភឿថៃ ដែលឈរនៅលំដាប់លេខ២ បានទទួលជោគជ័យក្នុងការបង្កើតក្រុមចម្រុះ វិញ ហេតុផលនោះគឺថា ដោយសារគណៈបក្សភឿថៃបានចង    សម្ព័ន្ធជាមួយអតីតគណបក្សគាំទ្រដោយយោធាចំនួន៥ គណបក្ស ដើម្បីមានសំឡេងគ្រាប់គ្រាន់ក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី។ កាយវិការរបស់គណបក្សភឿថៃ បានធ្វើឱ្យអ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួនហាក់មានការអាក់អន់ចិត្តខ្លះ ត្បិតសាធារណជណខ្លះគិតថា បក្សភឿថៃអាចចាប់ដៃជាមួយគណបក្ស MFP ដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ព្រោះមានទំនោរប្រហាក់ប្រហែលគ្នា គឺមានចេតនាបន្ថយឥទ្ធិពលក្រុមយោធាដូចគ្នា។ តែដឹងអី អ្នកយោបាយភឿថៃមានការប្តូរតាក់ទិចលឿន  ដើម្បីកេងចំណេញលើទិដ្ឋភាពនយោបាយដោយបានទាត់ គណបក្ស MFP ចេញ (គណៈបក្សឆ្ពោះទៅមុខជាប់ក្តីក្តាំងរឿងប្រមាថព្រះមហាក្សត្រ) ហើយងាកទៅចាប់គណបក្សនានាដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះដូចជា៖

1- គណបក្ស Bhumjaithai Party មាន ៧១ អាសនៈបក្សនេះ មាននិន្នាបែប អភិរក្សនិយម, គណបក្សតំបន់; និងគោលនោយបាយ កញ្ឆាស្របច្បាប់។

2- គណបក្ស Palang Pracharath Party (PPRP)  មាន៤០ អាសនៈ, បក្សនេះក៏មាននិន្នាការ គាំទ្រដោយយោធា ដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលឆ្នាំ២០១៩។

3- គណបក្ស United Thai Nation Party មាន៣៦ អាសនៈ បក្សនេះមាននិ្ននាការស្និទ លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ប្រាយុទ្ធ ចាន់អូចា ដែល​ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីយោធា(២០១៤-២០២៣)។

4- គណបក្ស Chart Thai Pattana មាន១០ អាសនៈ គោលជំហរគណបក្សនេះគឺ កណ្តាលនិយម,ជាគណបក្សតំបន់។

5- គណបក្សតូចៗផ្សេងទៀត ដែលមានអាសនៈតិចជាង១០អាសនៈ។

តាមរយៈសម្ព័ន្ធភាពនេះ បើយើងបូកសរុបទាំងអស់ គឺទទួលបាន ៣០០ អាសនៈ ក្នុងចំណោម ៥០០ អាសនៈ នេះមានន័យថា បក្សភឿថៃទទួលបានចំនួនអាសនៈគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការបង្កើត រដ្ឋាភិបាលចម្រុះ។

២.៣ ភាពវឹកវរនៃនយោបាយថៃក្រោយពេលបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ

ហេតុផលនៅពីក្រោយការទាត់គណបក្ស MFP ចេញពីរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ គឺដោយកត្តា២យ៉ាងគឺ ទី១. ព្រឹទ្ធសភា​ប្រឆាំង​នឹង​គោលនយោបាយបក្សនេះ ដែលចង់​កំណែទម្រង់​របស់ខ្លួន (ជាពិសេស​មាត្រា ១១២ ច្បាប់​ប្រមាថ​ព្រះមហាក្សត្រ)។ ចំពោះកត្តាទី២វិញ គឺ សេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ ដែលបានរារាំងមេដឹកនាំ MFP គឺលោក Pita Limjaroenrat មិនឱ្យចូលរដ្ឋាភិបាលចម្រុះបាន។ ដើម្បចមទាំងនេះ នាំឱ្យបង្កើតជាបញ្ហាប្រឈមនានា ដែលអាចនឹងក្លាយជាវិញ្ញាសារសម្រប់រដ្ឋាភិបាលចម្រុះថៃដឹកនាំដោយលោកស្រីនាយករ្ដឋមន្ត្រី ផៃថងថានមានដូចខាងក្រោម៖

បញ្ហាប្រឈមទី១. រដ្ឋាភិបាលចម្រុះនេះ គឺផ្ទុយពីអ្វីដែលសាធារណជនធ្លាប់រំពឹងនាពេលកន្លងមកដែលគេរំពឹងថា គណបក្សកំណែទម្រង់ (MFP + Pheu Thai) នឹងបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះរួមគ្នា។ សម្ព័ន្ធភាពរបស់ភឿថៃជាមួយគណបក្ស ដែលចូលបក្សសម្ព័ន្ធយោធាត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាការក្បត់ទំនុកចិត្តលើអ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួន។ ឈាន​ដល់​ការ​តវ៉ា​តាម​ដង​ផ្លូវ ជា​ពិសេស​ដោយ​ក្រុម​យុវជន និង​សង្គម​ស៊ីវិល។

បញ្ហាប្រឈមទី២. ការខ្វែងទស្សនៈ, សម្ព័ន្ធភាពរវាងបក្សភឿថៃ ដែលមានទំនោរបែបប្រជាធិបតេយ្យ និងគណបក្សដែលគាំទ្រដោយយោធា ដែលមានទម្រង់ ផ្តាច់ការ និងអភិរក្សនិយមនោះ គឺជាសម្ព័ន្ធភាពមិនយូអង្វែងនឹងគ្នាឡើយដែលហាក់មានការប្រឈមទស្សនគ្នាក្នុងកិច្ចគោលនយោបាយជាតិ។

បញ្ហាប្រឈមទី៣. ក្នុងនាមជាគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំបំផុត MFP អាចនឹងបន្តជំរុញឱ្យមានកំណែទម្រង់លើច្បាប់ដែលរឹតបន្តឹងចំពោះរាជាធិបតេយ្យ, កំណែទម្រង់លើឥទ្ធិពលយោធា, ពង្រឹងនូវស្ថាប័នប្រជាធិបតេយ្យ, ដែលបញ្ហាទាំងអស់ អាចនឹងក្លាយទៅជាទំងន់នយោបាយ ដើម្បីដាក់​សម្ពាធ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ចម្រុះ​ឲ្យ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់ ឬចុះផ្លូវតវាក៏អាចថាបាន។

បញ្ហាប្រឈមទី៤. ករណីដែលកំពុងបន្តប្រឆាំងនឹងភាគី និងមេដឹកនាំ (រួមទាំង MFP) អាចបង្កឱ្យមានអស្ថិរភាពផ្នែកច្បាប់។ តុលាការធម្មនុញ្ញ និងគណៈកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅតែអាចរំលាយ ឬហាមឃាត់គណបក្ស ដូចដែលបានធ្វើនាពេលកន្លងមក។ ស្ថានភាពនេះ ពេលដែលតុលាការធម្មនុញ្ញថៃរំលាយគណបក្ស MFP ហាក់បង្ហាញឱ្យឃើញពីការជ្រៀតជ្រែក របស់ប្រព័ន្ធតុលាការទៅក្នុងកិច្ចការនយោបាយ ហើយអ្នកគាំទ្រគណបក្ស ដែលទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេនៅក្នុងរដ្ឋសភាហើយភាគច្រើនជាយុវជន និងជាអ្នកនៅទីក្រុងបាងកកផងនោះ ច្បាស់ជានឹងមិនពេញចិត្តចំពោះសេចក្តីសម្រេច របស់តុលាកាឬធម្មនុញ្ញថៃឡើយ ដែលពួកគេអាចនឹងចុះផ្លូវតវាប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ដែលជាចំណុចឈឺក្បាលមួយទៀតដល់រដ្ឋាភិបាលចម្រុះថៃ។

បញ្ហាប្រឈមទី៥. ការបាត់ទំនុនកចិត្តពីមហាជនថៃ, ចំនួនអ្នកទៅបោះឆ្នោតមានចំនួនច្រើន ដែលអ្នកបោះឆ្នោតជាង ៣៩ លាននាក់ (៧៥.២២% អ្នកទៅបោះឆ្នោត) [6] ដែលបង្ហាញពីការសាទរតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ប៉ុន្តែ​ការ​រៀបចំ​ដោយ​ព្រឹទ្ធសភា​ដែល​បាន​តែងតាំង ​និង​ការ​បង្ខិតបង្ខំ​របស់​បក្ស​នាំ​ឱ្យ​មានការ​មិន​ពេញចិត្តពីសាធរណជន​។ ម្យ៉ាងវិញទៀតហានិភ័យនៃការកើនឡើងនៃការផ្លាស់ប្តូរយុវជន ការធ្វើចំណាកស្រុក ឬយុវជនកាន់តែច្រើនឡើងអាចនឹងងាកចូលរឿងនយោបាយ។

ជារួមមក រដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំដោយគណបក្សភឿថៃ ត្រូវតែធ្វើឱ្យមានតុល្យភាពគ្នា រវាងការគ្រប់គ្រងការអនុវត្តជាក់ស្តែង និងអ្វីដែលជាចមណាប់អារម្មណ៍រាបស់សាធារណៈជនចំពោះកំណែទម្រង់។ ការបរាជ័យក្នុងការដោះស្រាយវិសមភាពសេដ្ឋកិច្ច ការទាមទាររបស់យុវជន ឬឥទ្ធិពលយោធាអាចបង្កឱ្យមានភាពចលាចលនយោបាយជាថ្មីក្នុងសង្វៀននយោបាយថៃ។

ទន្ទឹមនឹងនេះ MFP នៅតែជានិមិត្តសញ្ញាដ៏មានអានុភាពនៃអ្នកស្រលាញ់ប្រជាធិបតេយ្យ ដែលទំនងទទួលបានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងក្នុងពេលបោះឆ្នោតនាពេលអនាគត បើសិនជាមិនមានការគៀបសង្កត់ផ្នែកនយោបាយណាមួយមកលើបក្សនេះសារជាថ្មីទេនោះ។

២.៣.១. ផ្ទៃក្នុងគណបក្សភឿថៃ

គណៈបក្សភឿថៃ ពីដំបូងឡើយក្នុងសម័យលោកថាក់ ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា មានឈ្មោះថា ថៃរ៉ាក់ថៃ។ ក្រោយពេលបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ គណបក្សភឿថៃ បានតែងតាំងលោក សេដ្ឋាថាវីស៊ីន ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ប៉ុន្តែលោកកាន់តំណែងបានតែជាង១ឆ្នាំ [7]   ប៉ុណ្ណោះលោកក៏ត្រូវបានគេដកតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺភ្លាមៗបន្ទាប់ពីការរំលាយគណបក្ស MFP ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ថាវីស៊ីន ត្រូវបានតុលាការធម្មនុញ្ញបណ្តេញចេញពីតំណែង ដោយសារការតែងតាំងសមាជិកគណៈរដ្ឋមន្ត្រីដែលជាប់ទោសព្រហ្មទណ្ឌ។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​នេះ​ ពិតបាន​បញ្ជាក់​ពី​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​សំខាន់​របស់​តុលាការ​លើ​កិច្ចការ​នយោបាយ​របស់​ប្រទេស​ថៃ។

ក្រោយពីការដកតំណែងលោកថាវីស៊ីន កូនស្រីរបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីថាក់ស៊ីន ស៊ីណាវ៉ាត្រា គឺលោកស្រី Paetongtarn Shinawatra ត្រូវបានតែងតាំងដោយគណបក្សភឿថៃ និងបានអនុម័តដោយសភាតំណាងឱ្យធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីប្រទេសថៃ ក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ ។ គោលនយោបាយសំខាន់ៗរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី Paetongtarn  មានជាអាទ៍ គំនិតផ្តួចផ្តើមគោលនយោបាយ ផ្តោតលើការស្តារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញ រួមទាំងការស្នើសុំថវិកាចំនួន ៣.៧៨ពាន់ពាន់លានបាត (១១៥.៥ពាន់លានដុល្លារ) ក្នុងគោលបំណងជំរុញកំណើន ស្របពេលមានសម្ពាធពាណិជ្ជកម្មខាងក្រៅ ។ [8]  គេបានព្យាករណ៍កំណើនសេដ្ឋកិច្ចចន្លោះពី២.៣% ទៅ ៣.៣% សម្រាប់ឆ្នាំ ២០២៥ និងឆ្នាំ២០២៦។

សកម្មភាពនេះត្រូវបានគេមើលឃើញថា ផ្ទៃក្នងរបស់គណបក្សភឿថៃខ្លួនឯង ក៏ទំនងជាមានភាពមិនសូវស្រួលនឹងគ្នាប៉ុន្មានទេ ព្រោះការដកតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថាវីស៊ីន ហើយតែងតាំងកូនស្រីលោកថាក់ស៊ីន អាចបង្ហាញថាក្បាលម៉ាស៊ីននៅផ្ទៃក្នុងរបស់គណបក្សភឿថៃហាក់មិនសូវមានភាពស៊ីសង្វាក់គ្នាប៉ុន្មានទេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត អ្នកគាំទ្របក្សភឿថៃមួយចំនួនក៏ហាក់មិនសូវសប្បាយចិត្តនឹងគណបក្សខ្លួនប៉ុន្មានដែរ ក្រោយពេលគណបក្សមួយនេះ បានទៅចាប់ដៃជាមួយគណបក្សដែលមានឥទ្ធិពលយោធានៅពីខាងក្រោយ ក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះនោះ ព្រោះថា បក្សទាំងពីរនេះមានទំនោរផ្សេងគ្នា គឺទំនោរបែបប្រជាធីបតេយ្យនិងបែពផ្តាច់ការនិយម។ ការណ៍នេះជាការប្រឈមទស្សនគ្នាសម្បើមណាស់ក្នុងរង្វង់អ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួន។ 

៣. ករណីប៉ះទង្គិចរវាងកងទ័ពកម្ពុជានិងកងទ័ពថៃនៅតំបន់មុំបីខេត្តព្រះវិហារ

         ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃហាក់បានដើរថយក្រោយវិលទៅរកសភាពការណ៍កាលពីឆ្នាំ២០០៨វិញ ក្រោយពេលមានការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយអាវុធរវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ នៅតំបន់ព្រំដែនកាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥មក។ ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ បាញ់គ្នាពេលនោះ បានបណ្តាលឱ្យទាហានកម្ពុជាម្នាក់បាត់បង់ជីវិត។ ក្រោយមានហេតុការណ៍នេះ សំនួនវោហារជាតិនិយមជាច្រើនបានផ្ទុះឡើងពេញផ្ទៃរាជាណាចក្រទាំងពីរ ទាំងខាងភាគីកម្ពុជាក៏ដូចជានៅប្រទេសថៃ។

៣.១. សេនារីយោនៅពីខាងក្រោយការប៉ះទង្គិចនៅព្រំដែនតំបន់មុំបី

            ស្ថានការណ៍នយោបាយនៅបាងកក ហាក់ពើបប្រទះនឹងភាពជាប់គាំងសាជាថ្មី  ត្បិតបញ្ហាស្តែងឡើងដែលយើងអាចមើលឃើញដូចខាងក្រោម៖

1-ក្រោយការចូលកាន់ដំណែងរបស់លោកស្រី ផៃថងថាន លោកស្រីបានចាប់ដៃជាមួយគណបក្សដែលមាននិន្នាការស្និទ្ធនឹងយោធានិងរាជវាំង ដែលជាហេតុនាំឱ្យមានការមិនពេញចិត្តចំពោះលោកស្រីពីអ្នកគាំទ្រគណបក្សភឿថៃ។

2-រដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ដែលមាននិន្នាការមិនសូវស្របគ្នាអាចបង្កឱ្យមានផលលំបាកក្នុងអនុវត្តគោលនយោបាយ អាចនាំឱ្យរដ្ឋាភិបាលងាយប្រឈមនឹងទស្សនគ្នាជុំវិញការដឹកនាំ និងការអភិវឌ្ឍប្រទេស។

3- ចុងឆ្នាំ២០២៤ កន្លងទៅតុលាការធម្មនុញ្ញថៃបានប្រកាសរំលាយគណបក្សដែលទទួលបានអសនៈច្រើនជាងគេ គឺគណបក្សឆ្ពោះទៅមុខ (Move Forward Party, MFP) និងបានដាក់បម្រាមមិនឱ្យលោកភីថា ដែលជាប្រធានគណបក្សមិនឱ្យចូលសង្វៀននយោបាយរយៈពេល១០ឆ្នាំ។ ទង្វើនេះ នាំឱ្យអ្នកគាំទ្រគណបក្សនេះ ដែលភាគច្រើនជាអ្នកប្រជាធិបតេយ្យនិយម,ជាយុវជន និងជាអ្នករស់នៅតាមទីប្រជុំជន មិនសប្បាយចិត្តងាយនឹងចុះផ្លូវធ្វើបាតុកម្មតវា នាំឱ្យសង្គមមួយនេះ ប្រឈមនឹងអស្ថិរភាពគ្រប់ពេល។

4-ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចនៅថៃហាក់មិនទាន់បានប្រសើរឡើង ដូចអ្វីដែលលោកស្រីនាយករដ្ឋមន្ត្រីផៃថងថាន បានសន្យារកាលពីចូលកាន់តំណែង ដែលជាហេតុបើកឱ្យក្រុមប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកស្រី ផៃថងថាន ដាក់សម្ពាធ ក៏ដូចជាទម្លាក់ប្រជាប្រិយភាពរដ្ឋាភិបាល។

5-ក្រុមប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលថៃ បានដុតរោលបញ្ហាជាតិនិយម ដើម្បីដាក់បន្ទុកដល់រដ្ឋាភិបាលថៃលើបញ្ហាព្រំដែនជាមួយកម្ពុជាដោយគេបានផ្តើម ឆ្កឹះចេញពីបញ្ហា កោះគុដ, ក៏ប៉ុន្តែបញ្ហានេះត្រូវរដ្ឋាភិបាលទាំងពីរបានពន្លត់សភាពការណ៍ទាន់ពេល ម្យ៉ាងជាតំបន់កោះហាក់មិនសូវទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងប៉ុន្មានទេ,  គេបានប្តូរតាក់ទិច ដោយដុតរោលព្រំដែនគោកវិញម្តង គឺនៅតំបន់ប្រាសាទតាមាន់,តាក្របី បិតច្រកអានសេះដោយឯកតោភាគី និងទីបំផុតក៏មានហេតុការផ្ទុះអាវុធនៅតំបន់មុំបី តែម្តង។

6-ក្រុមប្រឆាំង ឬក្រុមនយោបាយថៃលេងសេនារីយោនេះ ជាតាក់ទិចបង្វែស្ថានការណ៍ (Distract Tactics) ចេញពីវិបត្តនយោបាយផ្ទៃក្នុងប្រទេសខ្លួនមកតំបន់ព្រំដែន ព្រោះគេដឹងថា ទំនាក់ទំនងនៃថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជានឹងថៃស្និទ្ធមួតខ្លាំងទាំងលើទិដ្ឋភាពជាតិនិងគ្រួសារ។

ជារួមមក ក្រុមប្រឆាំងឬក្រុមអ្នកនៅពីក្រោយយុទ្ធសាស្ត្រនេះ គេមានភាពចំណេញច្រើនលើសេនារីយោមួយនេះ ក្នុងនោះ៖ 

ទី១. បង្វែរស្ថានការណ៍ដែលកំពុងតានតឹងខ្លាំងរវាងអ្នកនយោបាយផ្ទៃក្នុងឱ្យងាកមកចាប់អារម្មណ៍រឿងព្រំដែន ដើម្បីទុលពេលជជែកទ្វារក្រោយ ឬមានការសម្របសម្រួលខាងនយោបាយ។

ទី២.  បង្វែរចំណាប់អារម្មណ៍របស់សាធាណជនថៃ កុំផ្តោតលើរឿងនយោបាយខ្លាំងពេក កុំនាំគ្នាបាតុកម្មឬតវាប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល ដំណាក់កាលនេះ គឺដំណាក់កាលឯកភាពជាតិនិងការឯកភាពទឹកដី។

ទី៣. យុទ្ធសាស្រ្តនេះ ថៃហាក់ចំណេញច្រើនជាង បើឈ្នះបានដីបន្ថែម, ឈ្នះទឹកចិត្តប្រជាជានថៃ,  ហើយបើចរចារមិនព្រមជាមួយកម្ពុជា ទឹកដីនៅដដែល, កំហុសគឺ  រដ្ឋាភិបាលថៃធ្វើឱ្យថៃបាក់មុខលើឆាកតំបន់និងនយោបាយការទូត, ឯអាយុជីវិតទាហាននិងប្រជាជន គឺជាតួរចំណាយសម្រាប់យុទ្ធសាស្ត្រនេះ។ 

ទី៤.  ករណីបញ្ហាជម្លោះនេះ មិនបានដូចអ្វីគេចង់បាន នោះគេនឹងដាក់បន្ទុកឱ្យខ្លាំងលើរដ្ឋាភិបាលថៃ ដុតកំហឹងសាធារណជនឱ្យពុះកញ្ជ្រោលឡើង គឺបន្ថែមសាំងលើកំហឹងយុវជនដែលគាំទ្រគណបក្ស MFP ដែលខឹងនឹងការរំលាយគណបក្ស ខឹងនឹងស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចបច្ចុប្បន្នមិនល្អប្រសើរ ពេលវេលាអំណោយផល គេនឹងចុះផ្លូវធ្វើបាតុកម្ម ដើម្បីទម្លាក់លោកស្រី ផៃថងថាន ពេលនោះ  រដ្ឋាភិបាលលោកស្រីនឹងប្រើប្រាស់កងកម្លាំង ដើម្បី        បង្ក្រាបភាពវឹកវរនិងស្ថេរភាពសង្គម  ហើយបើស្ថានការណ៍ទំជោរខ្លាំង កងទ័ពនឹងចេញមក ដើម្បីគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍ ដាក់ប្រទេសក្នុងគ្រាមានអាសន្ន នឹងអាចឈានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី ដែលទិដ្ឋភាពនេះ ធ្លាប់កើតមានច្រើនដងរួចមកហើយនៅក្នុងសង្គមថៃ គឺប្រជាធិបតេយ្យមិនអាចាក់ឫសបានល្អប៉ុន្មានទេ ព្រោះឥទ្វិពលយោធានិងរាជវាំងនៅតែមានតួរនាទីខ្លាំងក្នុងនយោបាយថៃ។

ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងស្ថានការណ៍ព្រំដែន កម្ពុជាបានបញ្ជូនកងទ័ព និងបានបង្កើតឱ្យមានចលនាមូលនិធិគាំទ្រដល់កងទ័ពសមរភូមិជួរមុខថែមទៀត។ លើសពីនេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ថែមទាំងបង្ហាញជំហរប្តឹងបញ្ហាជម្លោះព្រំដែន ទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ផងដែរ [9]  គឺកម្ពុជារៀបសេនារីយោដូចគ្នាទៅនឹងព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ២០០៨ ជុំវិញវិវាទតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ។

            ទន្ទឹមនឹងនេះ យើងក៏ត្រូវដឹងពីរដ្ឋាភិបាលថៃយ៉ាងដូច្នោះដែរ គឺថា ថៃបានទទួលស្គាល់ ICJ និង ICC តែរដ្ឋាភិបាលថៃមិនទាន់បានផ្តល់បច្ចាប័នលើករណីនោះទេ មានន័យថាថៃទទួលស្គាល់យោត្ថាធិការ ICJ ដោយអន្លើៗ ឬដោយករណីប៉ុណ្ណោះ ហើយក៏មិនមានស្ថាប័នណា អាចចាប់បង្ខំថៃឱ្យអនុវត្តបាននោះដែរ។ ត្រង់នេះយើងអាចមើលឃើញថា ថៃហាក់បានត្រៀមខ្លួនរួចហើយ គឺថាបញ្ហាព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាង និងផ្ទៃក្នុងរដ្ឋាភិបាលខ្លួនរដ្ឋប្រហារញឹកញាប់ ថៃក៏មិនដើរនយោបាយចូលជ្រោះដោយខ្លួនឯងនោះដែរ។

ជាការពិត ប្រទេសថៃជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) គឺជាស្ថាប័នតុលាការដ៏សំខាន់របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ថៃ​ទទួល​ស្គាល់​តុលាការ​យុត្តិធម៌​អន្តរជាតិ (ICJ) ជា​ស្ថាប័ន​ស្រប​ច្បាប់​សម្រាប់​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​រវាង​រដ្ឋ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រទេសថៃមិនបានទទួលយកយុត្តាធិការជាកំហិតរបស់ ICJ ដែលមានន័យថា ខ្លួនជ្រើសរើសតាមករណីនីមួយៗប៉ុណ្ណោះ ហើយថាតើត្រូវចូលរួមដែរឬយ៉ាងណា។ [10]

ចំពោះ ករណី ICC  ប្រទេសថៃបានចុះហត្ថលេខាលើលក្ខន្តិកៈទីក្រុងរ៉ូម(សន្ធិសញ្ញាដែលបង្កើតICC) ក្នុងឆ្នាំ ២០០០។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ថៃមិនដែលបានផ្តល់សច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញានេះទេ មានន័យថា ប្រទេសថៃមិនមែនជាសមាជិកពេញសិទ្ធិរបស់ ICCឡើយ  និងមិនមានក្របខ័ណ្ឌស្របច្បាប់ដោយយុត្តាធិការរបស់ខ្លួននៅដែរ។[11]  ប្រទេសថៃមិនព្រមក្រោមហេតុផលនានាដូចជា ការ​ព្រួយ​បារម្ភ​អំពី​អធិបតេយ្យភាព​ជាតិ, ការលាតត្រដាងផ្នែកច្បាប់ និងនយោបាយដែលមានសក្តានុពលរបស់មេដឹកនាំថៃ ឬឥស្សរជនយោធាក្នុងអំឡុងពេលនៃចលាចលផ្ទៃក្នុង, បញ្ហានេះ ក៏បាននាំឱ្យមានការជជែកដេញដោលគ្នាក្នុងស្រុកអំពីថាតើ ICC នឹងជ្រៀតជ្រែកប្រព័ន្ធតុលាការរបស់ប្រទេសថៃ ឬបញ្ហាទាក់ទងនឹងការបះបោរនៅភាគខាងត្បូង និងការបង្ក្រាបនយោបាយនៅថៃដែរឬយ៉ាងណា។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

         ដោយផ្អែកលើទិដ្ឋភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ និងស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃបច្ចុប្បន្ន គឺស្ថិតនៅក្នុងភាពផុយស្រួយព្រោះថា អំណាចយោធា និងរាជវាំងនៅបន្តមានឥទ្ធិពលក្នុងនយោបាយថៃ សម្ព័ន្ធភាពរវាងយោធា និងបក្សប្រជាធិបតេយ្យហាក់នឹងមិនអាចនៅយូរឡើយ ដ្បិតមានទស្សននយោបាយប្រឈមគ្នា, ម្យ៉ាងវិញទៀត ការបន្តឱ្យអ្នកប្រជាធិបតេយ្យនិយមនៅកាន់អំណាចយូរ ជាការបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ឥទ្វិពលយោធា នៅពេលអនាគត ដែលជាអំណាចប្រមូលផ្តុំ ក្នុងនយោបាយថៃជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយនោះ។

ជាមួយគ្នានេះ ប្រទេសក្បែរខាងថៃ ពិសេសកម្ពុជាគួរគប្បីស្វែងយល់ឱ្យបានច្បាស់ពីស្ថានការណផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ តើត្រូវឆ្លើយតបបែបណា ចំពោះសភាពការវិវត្តថ្មីៗតាមបណ្តោយព្រំដែន បើមិនអញ្ជឹងទេ យើងនឹងក្លាយទៅជា កូនអុកនៃនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃជាក់ជាមិនខានឡើយ។

សំនួរពិចារណា

1- តើលោកអ្នកយល់ថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានឹងមានភាពចំណេញ-ខាត អ្វីខ្លះលើទិដ្ឋភាពនយោបាយ? ទិដ្ឋភាពពាណិជ្ជកម្មនិងការទូត?

2- ក្នុងករណីវិវាទព្រំដែនកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ តើលោកអ្នកយល់ថា ចិននឹងរក្សាជំហរយ៉ាងណាគាំទ្រកម្ពុជា ? ផ្តល់ជំនួយយោធារ ? ឬជួយសេដ្ឋកិច្ច ? បើជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្មវាងចិននិងថៃ ហាក់ធំជាងជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្មចិននិងកម្ពុជា? តើចិននិងរើសមួយណា ?  តើចិនពិតជាចត្រូវការកម្ពុជា ខ្លាំងទេនៅក្នុងអាស៊ាន ? បើចិននៅមានសន្លឹកអាត់ច្រើន ដូចជាភូមា និងឡាវជាដើម ? ល្មមអាចមានទំងន់ក្នុងទិដ្ឋភាពអាស៊ានលើបញ្ហាកុងសង់ស៊ីសនៅអាស៊ានឬទេ?

3- ប្រសិនបើ កម្ពុជារអិលជ្រុលចូលដល់ចលនាពហិការទំនិញថៃ តើវាជាគ្រោះថ្នាក់ឬទេសម្រាប់កម្ពុជា ?  ព្រោះកម្ពុជា ជាប្រទេសអ្នកហូបមិនមែនប្រទេសអ្នផលិត តែពលរដ្ឋកម្ពុជាបានទៅធ្វើការនៅថៃក៏មានចំនួនច្រើនដែរ, ករណីនេះក៏ធ្លាប់មានហើយ កាលពីថ្ងៃទី៣០ កក្កដា ២០១៤ ដែលរដ្ឋាភិបាលលោក ប្រាយុទ្ធចាន់អូចា បញ្ជូនពលករកម្ពុជាខុសច្បាប់មកកម្ពុជាវិញ។ បើពិតជាមានចលនាពហិការមិនប្រើទំនិញថៃ តើកម្ពុជានឹងនាំចូលទំនិញពីខាងណាមកបំពេញតម្រូវការខ្លួន? វៀតណាម?ចិន? ...

4- នៅលើឆាកអន្តរជាតិ តើអំណាចទន់ឬ Soft power របស់ថៃនិងកម្ពុជាមួយណាមានទំងន់ជាង ? ហើយថាតើប្រទេសណាមានមិត្តភ័ក្រអន្តរជាតិច្រើនជាង ?

5- តើកម្ពុជាគួរកំដរថៃលេងសេនារីយោនេះ ដើម្បីហេតុផលនយោបាយ ឬទេ ? ហើយគួរធ្វើយ៉ាងណា ? ហេតុអ្វី? 

ឯកសារពិគ្រោះ

1-  Fresh News. (2025, May 28). ក្រសួងការពារជាតិកម្ពុជា ចេញសេចក្តីប្រកាសអំពីហេតុការណ៍ប៉ះទង្គិចខ្លីរវាងកងទ័ពកម្ពុជា-ថៃ នៅព្រំដែនតំបន់មុំបី... Available at: https://shorturl.at/pSeFX. Accessed on June 1, 2025, at 11:00 a.m.

2-  Wongcha-Um, P., & Johnson, K. (2020, December 18). Timeline: Thailand's coups, kings and protests. Reuters. Available at: https://shorturl.at/gB1KI. Accessed on June 4, 2025, at 12:00 p.m.

3-  Chambers, P. (2024, January 2). Defective democracy defines Thailand’s political future. Naresuan University. Available at: https://shorturl.at/8eCtx. Accessed on June 4, 2025, at 12:00 p.m.

4-  Petty, M. (2023, July 13). Explainer: How will Thailand’s parliament choose the next PM? Reuters. Available at: https://short-link.me/-xm5. Accessed on June 4, 2025, at 1:00 p.m.

5-   ANFREL. (2025, August 15). 2023 Thai General Election: Democracy at a crossroads. Available at: https://anfrel.org/2023-thai-general-election-democracy-at-a-crossroads/. Accessed on June 3, 2025, at 3:00 p.m.

6-  CNA. (2024, August 15). Srettha Thavisin’s dramatic rise and fall in Thai politics. Available at: https://shorturl.at/OsXgK. Accessed on June 3, 2025, at 5:00 p.m.

7-  Reuters. (2025, May 28). Thai PM presents $115 billion budget to parliament to support lacklustre economy. Available at: https://shorturl.at/JsKhC. Accessed on June 3, 2025, at 5:30 p.m.

8-  ស្រីពេជ្រ, អ. (2025, June 3). ប្រមុខការទូតថៃ៖ ការប្តឹងរឿងជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃទៅតុលាការ ICJ នឹងមិនរំខានដល់កិច្ចចរចាទ្វេភាគី. RFI. Available at: https://short-link.me/13BtZ. Accessed on June 4, 2025, at 1:30 p.m.

9-  The Nation. (2025, June 4). Thailand rejects ICJ jurisdiction, reaffirms national sovereignty: Phumtham. Available at: https://www.nationthailand.com/news/politics/40050805. Accessed on June 4, 2025, at 1:50 p.m.

10-  Kittichaisaree, K. (2023, July 26). Thailand and the International Criminal Court. Bangkok Post. Available at: https://short-link.me/-xpi. Accessed on June 4, 2025, at 1:50 p.m.

  ថ្ងៃសុក្រ, 13 មិថុនា 2025 ម៉ោង 10:16 AM

បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ ថៃបិទច្រកព្រំដែនជាឯកតោភាគី គឺជានយោបាយកំរោល និងពង្រីកអរិភាពជាមួយប្រទេសជិតខាង

ខុសប្លែកពីមេដឹកនាំកម្ពុជា ដែលប្រកាន់យកឥរិយាបថនយោបាយគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍ក្នុងតំបន់ ដោយបង្រួមបញ្ហានៅតំបន់តានតឹង និងកាត់បន្ថយកការប្រឈមឱ្យ​មានកម្រិតទាប ក្រុមយោធាថៃ ដែលទទួលបានសិទ្ធិនៅក្នុងការសម្រេចចិត្តគ្រប់គ្រងច្រកព្រំដែនពីរដ្ឋាភិបាលថៃ បានអនុវត្តនូវនយោបាយកំរោល ចាស់គំរឹល និងការពង្រីកអរិភាពជាមួយប្រទេសជិតខាង តាមរយៈការប្រកាសបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀង រួមនឹងប្តូរម៉ោងពេលបិទបើកច្រកអន្តរជាតិជាមួយនឹងប្រទេសកម្ពុជា។ ចំណុច​នេះបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីចេតនាបង្កភាពតានតឹងជាមួយប្រទេសជិតខាងផង និងកង្វះ​យុទ្ធសាស្ត្រនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងផងដែរ ព្រោះការបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀងទាំងនេះ ក៏បានបានបង្កផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់ជីវភាពរបស់ប្រជាជនថៃផងដែរ។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានបានបន្ថែមទៀតថា ជានិច្ចកាល រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាតែងតែព្យាយាមបង្រួមបញ្ហានៅក្នុងតំបន់ ដើម្បីបញ្ចៀសការរីករាលដាលជម្លោះទៅកាន់តំបន់ផ្សេងៗ ក៏ដូចជាទៅលើវិស័យនានាផងដែរ ខណៈដែលថៃតែងតែប្រើប្រាស់ឥរិយាបថដៃភ្លើងជើងមាន់។

បើតាមលោកបណ្ឌិត ការផ្ទុះភាពតានតឹងនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ផ្ដើមឡើងពីការវាយប្រហារដោយកម្រោលពីសំណាក់កងទ័ពថៃ មកលើមូលដ្ឋានយោធារបស់កម្ពុជា ដែលបណ្ដាលឱ្យយោធិនកម្ពុជាម្នាក់បានពលីជីវិត។ ឆ្លើយតបនឹង​ហេតុការណ៍នេះ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានតវ៉ាតាមផ្លូវទូត និងប្រើប្រាស់យន្តការច្បាប់អន្តរជាតិ នៅក្នុងការតទល់នឹងភាគីថៃ ព្រមទាំងបានពង្រឹងការប្រុងជើងការនៅក្នុងតំបន់ដែលមានភាពតានតឹងផ្ទាល់ ដើម្បីគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍ និងបង្ការហេតុការណ៍ជាយថាហេតុណាមួយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ភាគីថៃ បែរជាបានព្យាយាមពង្រីកលទ្ធភាពនៃការប្រឈមនៅតាម​បណ្ដោយព្រំដែន ដែលនេះគឺជានយោបាយហួសសម័យកាលរបស់ថៃ និងជានយោបាយ​បង្កផលប៉ះពាល់ដល់ទំនាក់ទំនងទ្វេភាគី និងស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រជាជនថៃនៅតាមព្រំដែនទៅវិញ។ លោកបណ្ឌិតបានបន្ថែមទៀតថា នយោបាយនេះមិនមានផលចំណេញទាល់តែសោះ​សម្រាប់ភាគីថៃ ហើយការបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀងដែលជាច្រកចេញចូលប្រចាំថ្ងៃរវាងប្រជាជននៃប្រទេសទាំងពីរ មិនមែនជាច្រកអន្តរជាតិ ដែលមានការដោះដូរទំនិញជាផ្លូវការ​នោះឡើយ ដូច្នេះការបិទច្រកព្រំដែននេះ គឺជាការបង្កការលំបាកដល់ប្រជាជននៃប្រទេសទាំង​ពីរ ដែលក្នុងករណីចាំបាច់ គេត្រូវវៀងទៅប្រើប្រាស់ច្រកអន្តរជាតិជំនួសវិញ។ ការបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀងទ្វេភាគីខាងលើ បានបង្កផលប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជននៃប្រទេសទាំងពីរ ខណៈ​ច្រកទាំងនេះមិនមែនបម្រើផលប្រយោជន៍សម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជានោះទេ តែគឺជាច្រកដែលជាឆ្នាំងបាយសម្រាប់ប្រជាជនថៃ នាំទំនិញចូលមកកម្ពុជាផងដែរ។ ការជ្រើសរើស​បិទច្រកព្រំដែននេះ បានបង្ហាញថា ភាគីថៃ មិនមានចេតនានៅក្នុងការបន្ធូរបន្ថយភាពតាន​តឹងឡើយ ព្រោះនៅម្ខាង ភាគីថៃបង្ហាញថាខ្លួនមានបំណងបន្តយន្តការចរចាទ្វេភាគីដើម្បីសម្រួលស្ថានការណ៍ ថែរក្សាសន្តិភាព និងរក្សាទំនាក់ទំនងល្អ ប៉ុន្តែនៅម្ខាងទៀត ថៃបែរជា​បានបង្ហាញនូវឥរិយាបថគឃ្លើន បែបចៅហ្វាយនាយ ដែលនេះជារឿងហួសសម័យកាលទៅហើយ។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២១ នៃសករាជ​សាកលភាវូបនីយកម្ម ប្រទេសនី​មួយៗ សុទ្ធសឹងតែមានសិទ្ធិស្មើគ្នា និងត្រូវធ្វើទំនាក់ទំនងនៅក្នុងភាពស្មើមុខស្មើមាត់ មិនមែនសម្អាងលើទំហំសេដ្ឋកិច្ចឬយោធា ដាក់សម្ពាធទៅលើប្រទេសដទៃទៀតនោះឡើយ។ លើសពីនេះ កម្ពុជានិងថៃ សុទ្ធសឹងជាសមាជិកសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិ និងជារដ្ឋអធិបតេយ្យដូចគ្នា មិនអាចបង្ហាញឥរិយាបថជាចៅហ្វាយនាយនោះទេ ដូច្នេះប្រទេសថៃគួរតែប្រកាន់យកឥរិយា​បថ​គោរពនិងផ្ដល់តម្លៃដល់គូភាគី និងត្រូវមានភាពឆ្លាតវៃជាងនេះបន្ថែមទៀត នៅក្នុងការធ្វើទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ ដោយភ្ជាប់មកនូវចេតនាកសាងទំនាក់ទំនងល្អជាមួយប្រទេសជិតខាងគ្នា ចៀសវាងនូវការបង្ហាញភាពច្រឡោងខាមឥតច្បាប់ធ្លាប់យ៉ាងដូច្នោះ។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ក៏បានគូសបញ្ជាក់ផងដែរថា ភាគីថៃហាក់យល់ឃើញដោយ​ខុសឆ្គងថា ការបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀង អាចគម្រាមកំហែងដល់កម្ពុជាថា ខ្លួនអាចបិទដង្ហើមសេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្ពុជា ប៉ុន្តែធាតុពិតជាក់ស្ដែង មិនដូច្នោះទេ ព្រោះទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច​មានចរន្តទ្វេទិសទៅវិញទៅមក ហើយនៅក្នុងការដោះដូរទំនិញរវាងប្រទេសទាំងពីរ កម្ពុជានាំចូលទំនិញពីថៃ ច្រើនជាងថៃនាំចូលទំនិញពីកម្ពុជាថែមទៅទៀត ដូច្នេះហើយ អ្នកដែលខាតធ្ងន់ធ្ងរជាងគេគឺប្រទេសថៃទៅវិញទេ។ លើសពីនេះ កម្ពុជាក៏មានទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម និងការដោះដូរទំនិញជាមួយនឹងបណ្ដាប្រទេសជាដៃគូជាច្រើនផ្សេងទៀតផងដែរ ពោលពុំមែនតែជាមួយប្រទេសថៃនោះទេ។

ជាអនុសាសន៍របស់លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា នៅតែមានភាពចាំ​បាច់នៅក្នុងការប្រកាន់ជំហររក្សាលទ្ធភាពប្រើប្រាស់នូវគ្រប់សេនារីយ៉ូទាំងអស់ ទាំងយន្តការ​ច្បាប់អន្តរជាតិ (ការដាក់សំណុំរឿងទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ) ទាំងការចរចាទ្វេភាគីនៅក្នុងលទ្ធភាពនិងទិដ្ឋភាពទាំងឡាយណា ដែល​ភាគីទាំងពីរអាចបន្តធ្វើការងារជាមួយគ្នាបាន និងសេនារីយ៉ូពង្រឹងសមត្ថភាពការពារជាតិនិងការត្រៀមលក្ខណៈឆ្លើយតប​ខាងយោធាចំពោះការឈ្លានពានណាមួយ ដើម្បីការពារអធិបតេយ្យភាព បូរណភាពទឹកដី និងភាពស្របច្បាប់នៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន។

ក្នុងជម្រើសរយៈពេលវែង កម្ពុជាត្រូវពង្រឹងសមត្ថភាពផលិត ជំរុញការគាំទ្រទីផ្សារក្នុងស្រុក និងអភិវឌ្ឍតាមបណ្ដោយព្រំដែន៕

RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

  ថ្ងៃអង្គារ, 10 មិថុនា 2025 ម៉ោង 10:03 AM

និស្សិតថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បំពេញទស្សនកិច្ចសិក្សានៅក្រុមហ៊ុន សៃលុន ខេមបូឌា

នៅព្រឹកថ្ងៃអាទិត្យ ទី៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ក្រោមការសម្របសម្រួលដោយវិទ្យាស្ថានសិក្សាចិន នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និស្សិតថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា សរុបចំនួន ១២នាក់ បានបំពេញទស្សនកិច្ចសិក្សានៅរោងចក្រផលិតកង់ឡាន ក្រុមហ៊ុន សៃលុន ខេមបូឌា ដោយមានការសហការពីលោក តាំង ម៉េងគង់ ប្រធានផ្នែកលក់ នៃក្រុមហ៊ុន សៃលុនគ្រុប និងតំណាងចែកចាយផ្តាច់មុខនៅកម្ពុជា។

តាមរយៈលោក តាំង ម៉េងគង់ បានឱ្យដឹងថា រោង ចក្រ Sailun Cambodia មានទំហំដីសរុបប្រមាណ ១២០ ហិកតា និងផលិតសំបកកង់ TBR បានចំនួន ២២ លានកង់ក្នុងមួយឆ្នាំ និងផលិតសំបកកង់ឡានសម្រាប់រថយន្តធន់ធ្ងន់ PCR បាន ១,៦៥ លានកង់ឡាន សម្រាប់ទិន្នន័យឆ្នាំ២០២៤ ដែលនាំចេញច្រើនបំផុតទៅអាមេរិកខាងត្បូង។ រោងចក្រ សៃលុនគ្រុប មានកម្លាំងពលកម្មសរុបប្រមាណ ៤ ០០០ នាក់ និងមានសហរោងច្រកសម្រាប់បំពេញច្រវាក់ផលិតកម្ម និងជា ពិសេសមានជំនាញក្នុងការផលិតម៉ាស៊ីនផលិតកង់ឡាន ក៏ឈានដល់ការផលិតកង់ឡាន ដែលជាប់ចំណត់ ថ្នាក់ទី១០ លើពិភពលោក។ តាមការគ្រោងទុក របស់រោងចក្របានឱ្យដឹងថា ចុងឆ្នាំ ២០២៥ បានបន្ថែមរោង ចក្រផលិតសំបកកង់ឡាន OTR គ្រឿងបច្ចេកទេស សម្រាប់ការផលិត សំបកកង់ឡានបន្ថែមទៀតដើម្បី បំពេញតម្រូវការទីផ្សារកសិកម្មក្នុងស្រុក និងការនាំចេញទៅបណ្តាប្រទេសទាំង ១៨០។

ក្រុមនិស្សិតនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាបានធ្វើដំណើរទស្សនកិច្ចពិនិត្យនិងស្វែងយល់អំពីដំណើរការច្រវាក់ផលិតកម្មដំណាក់កាលនីមួយៗ ក្នុងគោលបំណងសិក្សាអំពីដំណើរការផលិតសំបកកង់ឡាន តាមប្រភេទ ដើម្បីលើកកម្ពស់វិស័យឧស្សាហកម្ម នៅកម្ពុជានិយាយជារួម និងសិក្សាបច្ចេកទេសរហូតដល់ដំណាកកាលដឹកជញ្ជូននិយាយដោយឡែក។

ក្រោយពីបានទស្សនាតាមដំណាក់កាលផលិតទាំងបីរោងចក្ររួចមក ភាគីទាំងពីរ គ្រោងនឹងរៀបចំកម្មវិធីរួមគ្នាបន្តទៀតនាឆ្នាំក្រោយ ដើម្បីចូលរួមផ្សព្វផ្សាយ ក៏ដូចជាផ្តល់ឱកាសដល់សិស្ស-និស្សិត និងចូលរួម ចំណែកដល់វិស័យឧស្សាហកម្ម និងជម្រុញសេដ្ឋកិច្ចការនាំចេញរបស់កម្ពុជា។ វិទ្យាស្ថានសិក្សាចិន និងសហការ ជាមួយរោងចក្រសៃលុនគ្រុប ដើម្បីបង្កើតការយល់ដឹងបន្ថែមអំពីវិស័យឧស្សាហកម្មផលិតកង់ឡាន៕

RAC Media

  ថ្ងៃចន្ទ, 09 មិថុនា 2025 ម៉ោង 04:19 PM

A New Chapter in Cambodia–France Relations

Dr. Seun Sam

From June 9 to 13, 2025, Cambodian Prime Minister Hun Manet will embark on a historic official visit to France, marking his first state-level engagement with the French Republic since assuming office in August 2023. The visit, undertaken at the invitation of French President Emmanuel Macron and United Nations Secretary-General António Guterres, carries profound symbolic and strategic weight. It reflects not only Cambodia’s enduring gratitude to France but also the potential for a reinvigorated partnership between the two nations in an era of global uncertainty and regional transformation.

A Visit of Symbolic Depth and Strategic Significance

France and Cambodia share deep-rooted historical, cultural, and diplomatic ties dating back to the mid-19th century. While these relations have evolved significantly through the colonial, post-independence, and post-conflict periods, France has consistently played a vital role in Cambodia’s survival, sovereignty, and reconstruction. The upcoming visit signals Phnom Penh’s intention to preserve and strengthen this invaluable partnership in the 21st century.

Prime Minister Hun Manet’s visit takes place at a time when Cambodia seeks to diversify its diplomatic outreach, balancing relations with traditional partners such as China and ASEAN with broader engagement with the European Union, the United States, Japan, and France. It is not merely a ceremonial journey; it is a strategic reaffirmation of Cambodia’s commitment to multilateralism, cultural diplomacy, and global cooperation.

Honoring France’s Role in Safeguarding Cambodian Sovereignty

On behalf of the Cambodian people, I wish to express our deep appreciation to the government and people of France. Historically, France has stood as a guardian of Cambodia’s territorial integrity and international recognition, especially during critical moments when the kingdom’s very existence was under threat.

Following Cambodia’s independence from French Indochina in 1953, France remained an indispensable supporter of King Norodom Sihanouk’s policy of neutrality during the Cold War. Later, during the 1980s and early 1990s, France played a pivotal role in internationalizing the Cambodian peace process. The 1991 Paris Peace Agreements, which France co-chaired, laid the foundation for Cambodia’s national reconciliation and reconstruction under the auspices of the United Nations.

Had it not been for France’s moral and diplomatic intervention during those times, Cambodia might not have re-emerged as a recognized sovereign state. In this sense, France did not just support Cambodia — it helped to keep Cambodia alive on the world map.

This legacy must be remembered, honored, and built upon by today’s generation of Cambodian leaders and citizens. The current visit is an opportune moment to reaffirm this gratitude and to forge forward-looking cooperation across multiple domains.

A Blueprint for Comprehensive Partnership

Prime Minister Hun Manet’s itinerary in France is expected to include high-level bilateral meetings with President Macron, business forums with French investors, cultural diplomacy events, and potential exchanges with the Cambodian diaspora. Moreover, as a guest of the UN Secretary-General, Hun Manet will also engage in discussions that go beyond bilateral relations, including regional peace, climate change, and global governance reforms.

One of the key areas of interest is economic cooperation. France remains one of the most influential economies in the European Union and a major player in the Indo-Pacific strategy. Cambodia hopes to attract more French investments in key sectors such as renewable energy, green infrastructure, education, health, and tourism. In return, Cambodian exports — particularly agricultural products, garments, and handicrafts — could gain greater access to the European market, creating jobs and prosperity at home.

Additionally, cultural cooperation will remain a central pillar of Cambodia–France relations. The French language, educational institutions, and architectural heritage in Phnom Penh are lasting testaments to France’s influence in Cambodia. The role of institutions like the French Institute and the École française d'Extrême-Orient (EFEO) remains crucial in preserving and promoting Khmer culture and civilization. Prime Minister Hun Manet’s visit provides an excellent opportunity to expand programs in education, language training, and cultural exchange.

A Shared Vision for Peace, Multilateralism, and Human Development

France and Cambodia also share a commitment to multilateral diplomacy, peacebuilding, and the promotion of sustainable development. Both countries are members of La Francophonie and have long supported international frameworks that promote peace, human rights, and economic justice.

As global tensions rise — from the war in Ukraine to escalating rivalries in the Indo-Pacific — Cambodia sees France not only as a friend but also as a global partner that can help bridge the East and the West. Prime Minister Hun Manet’s government, which represents a younger and more technocratic generation of leadership, has repeatedly emphasized the importance of neutrality, independence, and regional peace — values that align closely with France’s own foreign policy objectives.

During his time in France, Hun Manet is expected to advocate for greater support in areas such as climate resilience, disaster risk reduction, and human capital development. These are shared priorities under both France’s development cooperation strategy and Cambodia’s national development goals.

A Relationship to be Preserved Forever

The relationship between Cambodia and France must not be seen merely through the lens of history or diplomacy, but as a dynamic and evolving partnership with shared values and mutual respect. France is not just an old friend of Cambodia — it is a foundation upon which modern Cambodia was rebuilt.

As a Cambodian citizen, I strongly believe that our country must continue to honor, value, and nurture our ties with France. Political transitions, economic trends, and global realignments may come and go, but the bonds between our nations must remain unshaken.

We are now in a position to shape the next chapter of this relationship — one that is inclusive, modern, and deeply rooted in mutual understanding. This means opening more opportunities for Cambodian students to study in France, increasing people-to-people exchanges, strengthening civil society cooperation, and supporting joint innovation in science, technology, and culture.

All in all, Prime Minister Hun Manet’s visit to France from June 9 to 13, 2025, is a landmark occasion. It is a gesture of respect to the past and a statement of intent for the future. It offers a platform to renew and deepen Cambodia–France cooperation across a spectrum of political, economic, and cultural domains. At a time when the world is facing complex challenges — from geopolitical instability to environmental crises — the friendship between Cambodia and France stands as a beacon of what nations can achieve when they uphold shared principles and mutual respect.

Let this visit remind us that diplomacy is not only about negotiation; it is also about gratitude, trust, and vision. And for Cambodia, France will always be more than just a partner — it is a true friend, a historical ally, and a bridge to the world.

Vive l'amitié entre le Cambodge et la France!

Long live the friendship between Cambodia and France!

Dr. Seun Sam, A Policy Analyst at the Royal Academy of Cambodia. 

  ថ្ងៃចន្ទ, 09 មិថុនា 2025 ម៉ោង 08:37 AM

The Enduring Ripples of Disputed Borders: A Lesson from Thailand and Cambodia

By Mr. Sar Vichana

The recent flare-up along the Thailand-Cambodia border, culminating in the tragic death of a Cambodian soldier, serves as a stark reminder that unresolved historical grievances can simmer for decades, occasionally boiling over into renewed tension and conflict. While the two nations share deep cultural ties and are both integral members of ASEAN, the ongoing dispute over undemarcated areas, particularly around ancient temples like Preah Vihear, offers critical lessons for regional stability and international diplomacy.

At the heart of the ongoing friction lies a century-old disagreement over border demarcation, stemming from colonial-era mapping. Despite rulings by the International Court of Justice (ICJ) in 1962 and 2013 affirming Cambodian sovereignty over the Preah Vihear temple itself and surrounding land, pockets of dispute remain, fueled by differing interpretations of historical maps and nationalistic sentiments on both sides. This complex legacy underscores a fundamental truth: legal pronouncements alone, however authoritative, are not always sufficient to extinguish deeply entrenched nationalistic fervor.

Divergent Stances and Escalating Tensions

The current flashpoint, particularly around the Mum Bei (Emerald Triangle) area, highlights the starkly different positions of Phnom Penh and Bangkok. Cambodia has firmly rejected Thailand's request to withdraw its troops from the Mum Bei area, asserting it falls within Cambodian sovereign territory where troops have been permanently stationed. Phnom Penh has also declared its intention to take the dispute over four specific areas – Mum Bei, Ta Moan Thom Temple, Ta Moan Toch Temple, and Ta Krabei Temple – to the ICJ for a definitive resolution. Cambodian Prime Minister Hun Manet has publicly stated Cambodia's commitment to resolving the issue through international law and peaceful means.

Conversely, Thailand maintains its stance of not recognizing the compulsory jurisdiction of the ICJ in border disputes with Cambodia since 1960. The Thai Ministry of Defence, while acknowledging Cambodia's right to pursue action via international legal channels, reiterated that Thailand is under no obligation to comply. Deputy Prime Minister and Defence Minister Phumtham Wechayachai has emphasized that the border issue should be handled through existing bilateral mechanisms, such as the Joint Boundary Committee (JBC). While both sides have agreed to continue dialogue through these established committees, the fundamental disagreement over the ICJ's role remains a significant hurdle. The Thai military has also stated its readiness for a "high-level operation" in case of any violation of its sovereignty, a warning that underscores the fragility of the situation.

This divergence in approach was publicly manifested when a group of approximately 200 Thai protesters, identifying themselves as the "Students and People Network for Reforming Thailand," gathered outside the Cambodian Embassy in Bangkok. The protest, though reportedly peaceful and quickly dispersed by Thai police, underscored the strong nationalist sentiment within Thailand demanding respect for what they perceive as their country's sovereignty and rejecting Cambodian "encroachment" on Thai territory. Cambodian officials, including the ambassador to Thailand, confirmed the safety of embassy staff while rejecting the protesters' accusations.

Diplomacy and the ASEAN Role

Amidst these rising tensions, there have been crucial diplomatic interventions. The Thai Ministry of Defence has confirmed ongoing progress in discussions with their Cambodian counterparts, with both sides agreeing to ease tensions, maintain open lines of communication, and avoid armed confrontation. This commitment to dialogue through bilateral mechanisms like the GBC/JBC/RBC is a positive step, even as the ICJ debate continues.

Significantly, the current Chairman of ASEAN, Malaysian Prime Minister Anwar Ibrahim, has actively engaged with both Cambodian and Thai Prime Ministers, Paetongtarn Shinawatra and Hun Manet respectively, to mediate the ongoing border dispute. This direct intervention by the ASEAN Chair highlights the regional bloc's concern for stability among its members. While the "ASEAN Way" of non-interference has often limited decisive action in bilateral disputes, Malaysia's proactive role as Chair underscores the growing recognition within ASEAN that unresolved internal conflicts can undermine regional peace and integration. This external pressure and diplomatic engagement from a respected regional leader offer a vital avenue for de-escalation and finding common ground.

Lessons for a Volatile Region

Ultimately, the enduring border dispute between Thailand and Cambodia serves as a powerful reminder for all nations that peace and security are not static achievements, but rather require continuous commitment to dialogue, legal clarity, and mutual respect. Leaving historical grievances unresolved, even if seemingly dormant, carries the risk of future conflict. The distinct positions of Thailand and Cambodia, the rise of nationalist sentiment, the crucial role of bilateral talks versus international legal avenues, and the mediating efforts of ASEAN all offer invaluable lessons.

As Cambodia's Senate President Hun Sen recently warned, without recourse to a definitive resolution via the ICJ, this border dispute risks becoming a perpetual conflict "like Gaza," where Israel and Palestine are locked in an endless cycle of unresolved disputes and violence. This stark comparison underscores the profound urgency of the situation and the potential for prolonged instability if a clear, internationally recognized legal framework is not embraced. The path forward for Thailand and Cambodia, and indeed for any nations with lingering border issues, must involve a renewed dedication to comprehensive demarcation, robust bilateral engagement, and a willingness to leverage international legal frameworks as a tool for resolution, not just a source of grievance. Only then can the focus shift from territorial disputes to the shared prosperity and harmonious coexistence that the region so desperately needs.

  ថ្ងៃអាទិត្យ, 08 មិថុនា 2025 ម៉ោង 06:00 PM

A Modern Nation Should Respect International Laws

By Dr. Seun Sam, Policy analyst of RAC

In the 21st century, the legitimacy and stability of the global order rest firmly on the foundation of international law. From the United Nations Charter to various international treaties and adjudicating institutions, global norms serve as essential tools for resolving conflicts peacefully and promoting cooperation among states. Among these institutions, the International Court of Justice (ICJ) stands as the principal judicial organ of the United Nations, tasked with settling legal disputes submitted by states and offering advisory opinions on legal questions. The ICJ plays a vital role in shaping a rules-based world order. Respect for its decisions is not optional; it is a reflection of a nation’s maturity, commitment to peace, and integration into the modern global community.

Cambodia is a case in point. Despite being a relatively small nation with limited geopolitical influence, Cambodia has consistently demonstrated its respect for international institutions and their decisions, including those rendered by the ICJ. The most prominent example is the Preah Vihear Temple case, a territorial dispute with Thailand that has tested both countries' commitment to international norms.

Cambodia and the ICJ: A Model of Compliance

The dispute over the ownership of the Preah Vihear Temple, a 9th-century Khmer sanctuary situated near the Cambodia-Thailand border, dates back to the colonial era. In 1962, after a lengthy legal battle, the ICJ ruled in favor of Cambodia, affirming that the temple is located on Cambodian territory. This decision was based on a 1907 map drawn by French colonial authorities and later recognized by Thailand.

Despite internal wounds from a devastating civil war and the horrors of the Khmer Rouge regime, Cambodia respected the ICJ’s decision without hesitation. The Kingdom did not have the political, military, or economic power to enforce the ruling unilaterally, nor did it attempt to challenge or discredit the court. Instead, Cambodia presented itself as a responsible member of the international community, committed to peaceful dispute resolution and adherence to legal norms.

This respect for the ICJ ruling reflected Cambodia's strategic vision for long-term peace and development. It understood that its future lay not in confrontation, but in cooperation with international institutions and neighboring countries. Cambodia’s approach has helped improve its international image and served as a lesson in diplomacy and legal integrity.

Thailand’s Rejection and Criticism of the ICJ

In contrast, Thailand’s response to the ICJ ruling has been marked by resistance, skepticism, and at times outright rejection. While Thailand initially accepted the 1962 ruling publicly, successive governments and nationalist factions have repeatedly contested the ICJ’s findings. Some Thai leaders and media outlets have gone so far as to accuse the ICJ of being a biased or corrupt international organization, undermining the court’s legitimacy in the eyes of their citizens.

This dismissive attitude came into sharper focus during the 2011–2013 hearings at the ICJ, when Cambodia requested the Court to interpret the 1962 ruling following renewed military clashes in the area. Cambodia argued that Thailand had violated the ICJ's decision by stationing troops near the temple. In 2013, the ICJ unanimously clarified that the area surrounding the temple—known as the promontory—also belongs to Cambodia and ordered Thai troops to withdraw.

Once again, Thailand was reluctant to comply fully and questioned the legal authority of the court. Instead of embracing the rule of law and setting a regional example, Thailand adopted a position that undermined international norms and inflamed nationalist sentiment at home.

The Importance of Upholding International Law

International laws are not made to favor one country over another; they are designed to maintain global peace, equality, and stability. Disputes are inevitable between neighboring countries, especially those with complex historical and territorial entanglements. However, the true test of a nation’s maturity lies in how it chooses to resolve those disputes—whether through confrontation or through the legitimate mechanisms of international law.

The ICJ, like all international organizations, is not perfect. However, it remains the highest and most respected legal forum available to states. Rejecting its authority on the grounds of nationalism or convenience not only damages the international legal system but also sends a dangerous message that might makes right.

If every country were to reject rulings that do not favor them, the world would descend into legal chaos. Wars would become more likely, and international relations would devolve into a zero-sum game of power rather than peaceful cooperation. Therefore, modern nations have a moral and legal obligation to uphold the rule of law—even when it is inconvenient or contrary to their immediate interests.

A Call for Thailand to Reconsider

As a fellow ASEAN member and an influential player in Southeast Asia, Thailand’s actions set an important precedent. If Thailand continues to challenge the legitimacy of the ICJ and portrays it as a corrupt or biased institution, it risks damaging not only regional stability but also its own standing in the global community.

Thailand is a country with a rich cultural heritage and a modern economy. It has the capacity to be a leader in the region—not just economically or militarily, but morally and diplomatically. However, to achieve this, it must show respect for international rulings and refrain from inciting nationalism at the expense of peace. Compliance with the ICJ’s decisions would demonstrate Thailand’s commitment to international justice and to being a modern, responsible nation.

Conclusion

Cambodia’s conduct in the Preah Vihear case offers a powerful example of how a nation, regardless of its size or power, can rise above short-term national sentiment and commit to the greater good of international peace. Its unwavering respect for the ICJ reflects its desire to be a modern, law-abiding member of the global community.

Thailand, on the other hand, still has the opportunity to correct its course. By embracing the ICJ ruling and working with Cambodia in the spirit of friendship and legal cooperation, Thailand can contribute to a more stable and prosperous Southeast Asia.

In an age where international cooperation is more necessary than ever—from climate change to security to trade—respecting international law is not a weakness; it is a strength. It is the cornerstone of a modern nation. Countries that disregard this principle isolate themselves not only from their neighbors but from the shared values of peace and justice that bind the global community together.

RAC Media

  ថ្ងៃអាទិត្យ, 08 មិថុនា 2025 ម៉ោង 05:58 PM

ឯកឧត្តមបណ្ឌិត យង់ ពៅ អញ្ជើញប្រគល់កូនឈើដល់រដ្ឋបាលឃុំអណ្ដូងពោធិ៍ ប្រគេនកូនឈើដល់វត្តហេមវន្តព្រះនិព្វាន និងដាំកូនឈើ នៅបឹងទំនប់ជីវភាព

(ខេត្តកំពង់ធំ)៖ នាព្រឹកថ្ងៃអាទិត្យ ១៣ កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំម្សាញ់ សប្ដស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៥៦៩ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ឯកឧត្តមបណ្ឌិត យង់ ពៅ អនុប្រធានទី១ ក្រុមការងាររាជរដ្ឋាភិបាលចុះមូលដ្ឋានឃុំអណ្ដូងពោធិ៍ ស្រុកតាំងគោក ខេត្តកំពង់ធំ តំណាងដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ប្រធានក្រុមការងាររាជរដ្ឋាភិបាលចុះមូលដ្ឋានឃុំអណ្ដូងពោធិ៍ បានអញ្ជើញប្រគល់ ប្រគេន និងដាំកូនឈើផ្សេងៗ រួមមានកូនក្ងោក ៥០ដើម, ឥន្ធនេល ៦៥ដើម, រាជព្រឹក្ស (លឿងរាជ) ៥០ដើម, រំដួល ៥០ដើម និង កូនព្រីង ៣០០ដើមរបស់ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ដល់រដ្ឋបាលឃុំអណ្ដូងពោធិ៍ និងដាំកូនឈើ នៅបឹងទំនប់ជីវភាព ស្ថិតនៅក្នុងភូមិជីវភាព ឃុំអណ្ដូងពោធិ៍។

ថ្លែងក្នុងឱកាសប្រគល់កូនឈើដល់រដ្ឋបាលឃុំអណ្ដូងពោធិ៍ ប្រគេនកូនឈើដល់វត្តហេមវន្តព្រះនិព្វាន និងដាំកូនឈើ នៅបឹងទំនប់ជីវភាព នាព្រឹកនេះ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានមានប្រសាសន៍ថា ការប្រគល់និងដាំកូនឈើនាព្រឹកនេះ ធ្វើឡើងនៅដើមរដូវវស្សា ដើម្បីចាប់ផ្ដើមដាំដុះឱ្យទាន់រដូវវស្សា ក្នុងគោលបំណងជំរុញបង្កើនសោភ័ណភាព និងរួមចំណែកដល់ការថែរក្សាបរិស្ថាន នៅក្នុងមូលដ្ឋានឃុំអណ្ដូងពោធិ៍ ស្រុកតាំងគោក ខេត្តកំពង់ធំ ពិសេសនៅក្នុងបរិវេណមាត់បឹងទំនប់ជីវភាព ដើម្បីជំរុញទីនេះក្លាយទៅជាតំបន់រមណីយដ្ឋាន និងទីតាំងទេសចរណ៍ដ៏ទាក់ទាញមួយ។

អញ្ជើញចូលរួមក្នុងពិធីនាឱកាសនេះ រួមមាន៖

- លោក យ៉ង់ វិសាល អភិបាលរងស្រុកតាំងគោក

- ក្រុមការងារភូមិគុហ៍បារែង មាន ៣នាក់គឺ ឯកឧត្ដម ផុន កសិកា​ លោក សាន ចេង និង កញ្ញា តាកេត ស័កដា

- ក្រុមការងារភូមិបែកចាន មាន ៣នាក់គឺ លោកជំទាវបណ្ឌិតសភាចារ្យ ចេក សុថា កញ្ញា កេក សុគន្ធា និងលោកស្រី លន ណារ៉ា

- ក្រុមការងារភូមិអណ្ដូងពោធិ៍ ៥នាក់គឺ លោក ប៊ុត សុម៉េត លោក ហេង វីរិទ្ធិ លោកស្រី សំរិទ្ធ ទេពី លោកបណ្ឌិត ភី វាសនា និង លោក លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

- ក្រុមការងារភូមិគ្រើលគឺ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិត មាឃ បូរ៉ា

- ក្រុមការងារភូមិជីវភាពគឺ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិត សន ពៅ

- លោក ប៉ែន សុខា ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាឃុំ និងក្រុមការងារភូមិឃុំ៕

RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

  ថ្ងៃអាទិត្យ, 08 មិថុនា 2025 ម៉ោង 01:04 PM

Why can’t two neighbouring Buddhist Kingdoms co-exist peacefully?

By Kin Phea, PhD

Director General of the International Relations Institute of Cambodia

Cambodia and Thailand are predominantly Buddhist neighbouring kingdoms that share deep historical, cultural, and religious ties. Their land border, stretching over 800 kilometres, was originally defined by the Franco-Siamese treaties of 1904 and 1907.

Despite these shared affinities, tensions have frequently arisen, particularly over claims to cultural heritage, traditions, and religious sites, including temples. Disputes over territory and border demarcation have been among the most sensitive and inflammatory issues, often fuelling ultranationalist sentiments in Thailand for generations.

The most contentious areas include the Preah Vihear Temple and its surrounding vicinity, over which Cambodia secured legal victories at the International Court of Justice (ICJ) in both 1962 and 2013. Other disputed sites include Ta Moan Thom Temple, Ta Moan Tauch Temple, Ta Krabey Temple and Mom Bei.

The recent incident initiated by the Thai side on 28 May 2025 in Mom Bei, Preah Vihear province, deep within Cambodian territory, where a Cambodian soldier was shot dead by Thai soldiers, has stirred Thai society with claims that Cambodian forces violated Thai sovereignty. It has also emboldened Thai military elements, known for staging coups d’état, to push for a full-scale war with Cambodia.

In 2000, Cambodia and Thailand signed a Memorandum of Understanding (MOU) on the survey and demarcation of the land boundary between the two countries. Under this MOU, a Joint Border Commission (JBC) was established. The land boundary survey and demarcation have been jointly conducted in accordance with the Franco-Siamese Convention of 13 February 1904; the Franco-Siamese Treaty of 23 March 1907; the Protocol concerning boundary delimitation annexed to the 1907 Treaty; and the maps resulting from the work of the Commissions of Delimitation of the Boundary between Indo-China and Siam, established under the 1904 Convention and the 1907 Treaty. Other relevant documents relating to the implementation of the 1904 Convention and the 1907 Treaty between Siam and France are also taken into account.

However, the 2000 MOU has proven ineffective in resolving the issue, leading to frequent accusations and several armed conflicts. A key root cause of the conflicts is the use of different sets of maps. Cambodia, along with the ICJ, relies on maps established under the 1904 Convention and the 1907 Treaty. In contrast, Thailand unilaterally produces and uses its own maps to assert territorial claims.

In addition, border issues with Cambodia have often been strategically used by Thailand during periods of domestic political instability or when the military has sought to assert or consolidate power through a coup. A notable example occurred in 2008, when Thai forces entered Cambodia’s Preah Vihear Temple area and its surroundings, despite the ICJ’s 1962 ruling that the temple belongs to Cambodia. The armed conflict persisted for several years. More recently, the border clash last month at Mom Bei in Cambodia appears to be another instance of Thai military provocation, potentially aimed at justifying or facilitating a new coup.

With the 2000 MOU having reached its limits in resolving longstanding border disputes, the Royal Government of Cambodia decided on 2 June 2025 to refer the dispute over four sensitive areas - Mom Bei, Ta Moan Thom Temple, Ta Moan Tauch Temple, and Ta Krabei Temple - to the ICJ. These areas have remained unresolved for years and continue to pose risks of heightened tensions if left unaddressed. The decision was unanimously endorsed by the First Joint Congress of Cambodia’s National Assembly and Senate, and the strongest support of all Cambodian people at home and abroad and all political groupings.

As the larger country in terms of economic and military capacity, Thailand has consistently favoured bilateral negotiations, an approach that tends to serve its strategic interests. In contrast, Cambodia remains committed to utilising all available mechanisms deemed necessary, particularly turning to the ICJ when bilateral efforts are exhausted.

Thailand has exerted both military and economic pressure on Cambodia, including the deployment of additional troops and military equipment along the border. Furthermore, it unilaterally closed several border checkpoints on 7 June 2025, a recurring tactic used as an economic lever, given Thailand’s stronger economic position.

Such unilateral closures, employed repeatedly over time, reflect a zero-sum approach that carries significant economic risks for both countries and undermines efforts toward long-term stability and cooperation.

If Thailand is genuinely committed to resolving the border issue peacefully, it should cooperate with Cambodia in pursuing impartial, rules-based mechanisms, such as referring the matter to the ICJ, once bilateral negotiations have been exhausted. As a smaller country in terms of geography, population, economy, and military strength, Cambodia has neither the capacity nor the intention to provoke conflict or invade any of its neighbours. The Kingdom seeks peaceful co-existence, regional cooperation, and friendly relations as essential foundations for national development and shared prosperity.

Historically, Cambodia was a great empire long before the emergence of Thailand as a state. Much of what is now Thai territory was once part of the ancient Khmer Empire. Thailand began to assert its independence from Khmer influence in the 13th century, eventually evolving into a distinct state thereafter.

Therefore, the people of Cambodia and Thailand should recognise that our two nations share a long history, along with deep cultural and traditional affinities. At the same time, it is important to understand that our territorial boundary is a legacy of the colonial era. In the aftermath of World War II and with the achievement of independence, both countries must adhere to the international legal principle of uti possidetis juris, which affirms that colonial-era borders, as defined by the Franco-Siamese treaties, must be respected. Failing to do so risks perpetuating an endless cycle of conflict.

To the Thai military, political leaders, and people: history should not be distorted for future generations. It is essential to acknowledge historical realities and educate the public to respect the sovereignty, territorial integrity, dignity, and cultural identity of neighbouring countries. Only through mutual respect and a commitment to a culture of peace and harmonious co-existence can our two Buddhist kingdoms truly live side by side in peace.

  ថ្ងៃសៅរ៍, 07 មិថុនា 2025 ម៉ោង 09:33 PM

បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ កម្ពុជាត្រូវប្រើយន្តការ ICJ ដើម្បីការពារអធិបតេយ្យភាពជាតិ និងបញ្ចប់ចេតនាទុច្ចរឹតដែលថៃតែងតែប្រើផែនទីឯកតោភាគីដើម្បីឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជា

ជាថ្មីម្ដងទៀត នៅក្នុងសមាជលើកទីមួយរវាងរដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភា ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានបង្ហាញឆន្ទៈយ៉ាងច្បាស់លាស់ នៅក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែនជាមួយនឹងប្រទេសថៃ នៅត្រង់ចំណុចប្រាសាទតាមាន់តូច ប្រាសាទតាមាន់ធំ ប្រាសាទតាក្របី និងតំបន់មុំ៣ ដោយកម្ពុជាបបួលភាគីថៃទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ហើយក្នុងករណីដែលថៃមិនព្រមតាមការបបួលនេះទេ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា នឹងប្ដឹងឱ្យតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិកាត់សេចក្ដីលើសំណុំអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា នៅត្រង់ចំណុចទាំង៤ខាងលើនេះ។ ក្រោយការប្រកាសរបស់ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាខាងលើនេះ រដ្ឋាភិបាលថៃ បានចេញសេច​ក្ដីថ្លែងការណ៍ថា ខ្លួនចង់ចរចារកដំណោះស្រាយព្រំដែនជាមួយកម្ពុជាជាលក្ខណៈទ្វេភាគី ដោយប្រើយន្តការ គណៈកម្មការព្រំដែនចម្រុះ (JBC) និងគណៈកម្មការព្រំដែនទូទៅ (GBC)។ ការប្រកាសនេះ បានបង្ហាញថា រដ្ឋាភិបាលថៃបានគេចវេសមិនចង់យកសំណុំរឿង​ព្រំដែនជាមួយកម្ពុជា ទៅជំនុំជម្រះក្ដីនៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិនោះឡើយ ព្រោះថៃ​មិន​សង្ឃឹមលើការប្រើប្រាស់ផែនទីដែលគូសជាឯកតោភាគីនោះ ធ្វើជាមូលដ្ឋានដើម្បីយក​ឈ្នះ​កម្ពុជា ដែលមានសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម និងផែនទីព្រំដែនអន្តរជាតិនោះឡើយ។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ បានគូសបញ្ជាក់ថា រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា មានគោលការណ៍យ៉ាងជាក់លាក់ នៅក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែនជាមួយនឹងប្រទេសថៃ ដោយបានត្រៀមឯកសារផ្លូវច្បាប់យ៉ាងរឹងមាំ ប្រឆាំងនឹងអំពើឈ្លានពានរបស់ថៃមកលើប្រទេសកម្ពុជា។

លោកបណ្ឌិត បានលើកឡើងថា ទោះបីជារាជរដ្ឋាភិបាលថៃ បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ដែលមានខ្លឹមសារយ៉ាងដូចម្ដេចក្ដី ក៏អ្នកនយោបាយនៅតែចិញ្ចឹមចិត្តរំលោភលើបូរណភាពដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជាថ្មីម្ដងហើយម្ដងទៀត ពិសេសទឹកដីកម្ពុជាដែលស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយជួរភ្នំដងរែក ដែលរួមមានប្រាសាទតាមាន់តូច ប្រាសាទតាមាន់ធំ ប្រាសាទតាក្របី រហូតដល់តំបន់មុំបីនេះថែមទៀតផង។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានអះអាងថា អ្នកនយោបាយថៃ មិនធ្លាប់បានបោះបង់មហិច្ឆតានយោបាយរបស់ខ្លួននៅក្នុង​ការរំលោភបំពាន និងទន្ទ្រានកាន់កាប់ទឹកដីប្រទេសកម្ពុជានោះទេ ហើយចុងក្រោយនេះ កងទ័ពថៃ ថែមទាំងបានលើកឡើងទាំងគឃ្លើនផងដែរថា ខ្លួនមិនប្រើប្រាស់ផែនទីបារាំង-សៀមនោះទេ ពោលគេអះអាងថាព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ត្រូវប្រើប្រាស់ផែនទីដែលខ្លួនគូសជាឯកតោភាគី។ លោកបណ្ឌិត បានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងទង្វើរំលោភបំពានទាំងគឃ្លើននេះ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានជម្រើសតែមួយគត់ ដើម្បីថែរក្សានិងការពារអធិបតេយ្យភាពរបស់ខ្លួនប្រឆាំងនឹងការឈ្លានពាន គឺការប្រើប្រាស់យន្តការតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ព្រោះបើកម្ពុជាមិនធ្វើដូច្នេះទេ នោះថៃនឹងកាន់តែបានចិត្តហើយ ព្យាយាម​បំភ្លៃបង្កើតព្រំដែនតាមការស្រមើលស្រមៃ និងបន្តរំលោភបំពានលើទឹកដីកម្ពុជាបន្តទៀត។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានបន្តថា កម្ពុជាត្រូវប្រើយន្តការតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ដើម្បីការពារអធិបតេយ្យភាពជាតិផង និងបញ្ចប់ចេតនាទុច្ចរឹតដែលថៃតែងតែប្រើផែនទីឯកតោភាគីដើម្បីឈ្លានពានកម្ពុជាផង ព្រោះកម្ពុជាបានខិតខំព្យាយាមសម្របសម្រួលទាំងផ្នែក​ការទូត និងយន្តការទ្វេភាគីដែលមានដូចជា គណៈកម្មការព្រំដែនចម្រុះ (JBC) និងគណៈកម្មការព្រំដែនទូទៅ (GBC) រួចហើយ ប៉ុន្តែជានិច្ចកាល ភាគីថៃតែងតែបានបំពាន និងរំលោភលើស្មារតីនៃយន្តការដែលខ្លួនបានចូលរួមនេះ។ ដូច្នេះ កម្ពុជាមានសិទ្ធិពេញលេញនៅក្នុងការថែរក្សាដែនអធិបតេយ្យភាពរបស់ខ្លួន តាមច្បាប់អន្តរជាតិ ព្រោះមានតែយន្តការច្បាប់អន្តរជាតិទេ ដែលអាចដោះស្រាយបញ្ចប់ដោយសន្តិវិធីបាន ហើយមានតែយន្តការតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចនាំមកនូវដំណោះស្រាយត្រឹមត្រូវ និងស្របទៅតាមលក្ខខណ្ឌគតិយុត្តិជាអន្តរជាតិបាន។ គេមិនអាចយកច្បាប់នៃប្រទេសមួយ ឬផែនទីដែលគូសជាឯកតោភាគីដោយប្រទេសមួយ ដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមរវាងរដ្ឋនិងរដ្ឋបាននោះឡើយ។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោកបណ្ឌិត បានចោទជាសំណួរថា បើគេអាចប្រើប្រាស់​ផែនទីឯកតោភាគីបាន នោះតើកម្ពុជាអាចគូសផែនទីសម័យមហានគរឡើងវិញ ដោយវាតទីទឹកដីប្រទេសកម្ពុជាទៅដល់ ឬហួសទីក្រុងបាងកកបានដែរឬយ៉ាងណា? បើធ្វើបានដូច្នេះ​មែននោះ នឹងបង្កទៅជាបញ្ហាអនាធិបេតយ្យ និងគ្មានសណ្ដាប់ធ្នាប់ពាសពេញពិភពលោកជាក់ជាមិនខានឡើយ។ លោកបណ្ឌិតបានបញ្ជាក់ថា ករណីព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងថៃ ត្រូវតែ​អនុលោមទៅតាមគោលការណ៍ច្បាប់អន្តរជាតិ គឺព្រំដែនបន្សល់ដោយប្រទេសដាក់អាណានិគម ដើម្បីបញ្ចៀសឱ្យបាននូវសង្គ្រាមរវាងរដ្ឋនិងរដ្ឋ និងធានាបាននូវសន្តិភាពនិងស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់និងពិភពលោក។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា ការរៀបចំប្ដឹងករណីទំនាស់ព្រំដែន​រវាងកម្ពុជានិងថៃ ទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ គឺជាជម្រើសដ៏ចាំបាច់ និងចៀសមិនបាន ដើម្បីបង្ហាញថា កម្ពុជាមានជំហរដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធី គោរពដល់តម្លៃនីតិអន្តរជាតិ និងបញ្ចប់នូវចេតនាទុច្ចរឹតដែលថៃតែងតែប្រើផែនទីឯកតោភាគីដើម្បីឈ្លានពានទឹកដីកម្ពុជាម្ដងហើយម្ដងទៀតឥតឈប់ឈរនេះ។ លោកបណ្ឌិត បានលើកឡើងថា រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាត្រូវតែបន្តជំហរបា្រកដនិយម និងជាក់លាក់ចំពោះករណីអធិបតេយ្យភាពជាតិ ដោយមិនត្រូវមានជំនឿទៅលើឆន្ទៈអ្នកនយោបាយថៃ ឬដើរតាមរបៀបវារៈនយោបាយការទូតរបស់រដ្ឋាភិបាលថៃ ដើម្បីចង់លួងលោមឱ្យកម្ពុជាបន្តដោះស្រាយជាទ្វេភាគី ហើយថៃខ្លួន​ឯងមិនមានចេតនាបញ្ចប់បញ្ហាព្រំដែនដូច្នេះឡើយ។ លោកបណ្ឌិត បានអះអាងថា រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនត្រូវមានជំហរដកថយ ពីការប្រើប្រាស់យន្តការតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិនោះទេ ព្រោះបើពុំនោះសោត ភាគីថៃ ពិសេសក្រុមយោធាថៃនឹងកាន់តែបានចិត្ត ហើយបន្តចេតនាទុច្ចរឹត ដោយប្រើប្រាស់ផែនទីឯកតោភាគីដើម្បីរំលោភបំពាន់ទឹកដីប្រទេសកម្ពុជាជាបន្តទៅទៀត។

បន្ថែមពីលើនេះ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ក៏បានលើកឡើងនូវសំណូមពរដល់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ត្រូវបន្តពង្រឹងសមត្ថភាពឆ្លើយតប និងបន្តធ្វើទំនើបយោធាកម្ពុជាបន្ថែមទៀត ដើម្បីធានាបាននូវអធិបតេយ្យភាព និងបូរណភាពដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងមិនត្រូវបណ្ដោយឱ្យកងទ័ពថៃ មានឱកាសនៅក្នុងការរំលោភបំពានទឹកដីកម្ពុជាដូចជាហេតុការណ៍ ថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ នោះទេ។ លោកបណ្ឌិតបានចាត់ទុកថា ហេតុការណ៍នេះគឺជាការប្រមាថដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជាយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីសំណាក់កងទ័ពថៃ។

ទោះជាយ៉ាងណា លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានមានប្រសាសន៍ថា ប្រទេសជិតខាងទាំងពីរ កម្ពុជា-ថៃ ត្រូវតែសម្រេចចិត្តជ្រើសយកជម្រើសបន្តកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងដំណើរការជាប្រក្រតីនៃទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរ នៅក្នុងវិស័យដទៃទៀត ដើម្បីផលប្រយោជន៍ទៅវិញទៅមក ដោយបញ្ចៀសឱ្យបានការរីករាលដាលការប្រឈមទៅកាន់ទំនាក់ទំនងនិងកិច្ចសហប្រតិបត្តិលើវិស័យផ្សេងៗទៀត។ លោកបណ្ឌិតបានបន្ថែមថា បញ្ហាប្រឈមខាងព្រំដែនដែលត្រូវដោះស្រាយដោយប្រើប្រាស់យន្តការច្បាប់អន្តរជាតិ ដើម្បីបញ្ចប់ការប្រឈមដ៏រ៉ាំរ៉ៃនេះ។ ចំណែកឯវិស័យដទៃផ្សេងទៀតដែលមានដូចជា វិស័យសេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និងការវិនិយោគជាដើម ស្របទៅតាមយន្តការនិងសេនារីយ៉ូផ្សេង​ៗដែលមានស្រាប់ ដើម្បីបន្តធ្វើប្រក្រតីភាពនៃទំនាក់ទំនងនៅក្នុងភាពជារដ្ឋជិតខាង​ដែលមានទំនងទំនាក់និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការនឹងគ្នាជាចាំបាច់៕

RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

  ថ្ងៃពុធ, 04 មិថុនា 2025 ម៉ោង 01:53 PM