ហេតុអ្វីបានជាកម្ពុជាគួរពង្រឹងទំនាក់ទំនងជាមួយបារាំង?

បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ

បណ្ឌិត ភី វាសនា

លោក លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

នាយកដ្ឋានទំនាក់ទំនងសាធារណៈ និងពិធីការ

រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

១. សេចក្តីផ្តើម

ក្នុងយុគសម័យនៃការវិវត្តការទូតសាកល និងការប្រជែងឥទ្ធិពលរបស់មហាអំណាច កម្ពុជាត្រូវតែធ្វើពិពិធកម្មការទូតជាមួយនឹងដៃគូអន្តរជាតិរបស់ខ្លួន ដើម្បីជំរុញការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព ពង្រឹងអធិបតេយ្យភាពរបស់ខ្លួន និងលើកកម្ពស់ជំហររបស់ខ្លួននៅក្នុងឆាកពិភពលោក និងតំបន់។ ភាពជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រ និងជាប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏សម្បូរបែបបំផុតមួយ ដែលកម្ពុជាគួរថែរក្សានិងលើកកម្ពស់គឺទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីរបស់ខ្លួនជាមួយសាធារណរដ្ឋបារាំង។

ប្រទេសបារាំង ដែលជាក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំដ៏សំខាន់នៃសហភាពអឺរ៉ុប(EU) ជាប្រទេសស្ថាបនិកនៃក្រុមប្រទេសប្រើប្រាស់ភាសាបារាំង (Francophonie) និងជាមហាអំណាចដែលគាំទ្រយន្តការពហុភាគីនិយម ដែលអាចផ្តល់​ឱ្យកម្ពុជានូវកិច្ចសហប្រតិបត្តិនិងជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ជាច្រើន។ ទំនាក់ទំនងបារាំង-កម្ពុជា ដែលមានឫសគល់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអាណានិគម បានវិវត្តទៅជាភាពជាដៃគូនៅក្នុងវិស័យជាច្រើនដូចជា ពាណិជ្ជកម្ម ការអប់រំ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ សុខភាព វប្បធម៌ និងការទូត។ ខាងក្រោមនេះគឺជាហេតុផលដែលកម្ពុជាមានភាពចាំបាច់ក្នុងការពង្រឹងចំណងមិត្តភាពជាមួយនឹងសាធារណរដ្ឋបារាំង ស្របតាមគោលដៅរបស់ខ្លួន នៅក្នុងការធ្វើពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ច ការអភិរក្សវប្បធម៌ ការពង្រឹងឯករាជ្យភាពនិងស្វ័យភាពជាយុទ្ធសាស្ត្រ និងសមាហរណកម្មអន្តរជាតិ។

២. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ

ទំនាក់ទំនងរបស់កម្ពុជាជាមួយបារាំងមានតាំងពីពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៩ នៅពេលដែលព្រះបាទនរោត្តម បានស្វែងរកការការពារពីបារាំង ដើម្បីការពារប្រទេសកម្ពុជាពីមហិច្ឆតាឈ្លានពានទឹកដីពីសំណាក់សៀម(ថៃ) និងវៀតណាម។

តាមរយៈកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងភ្ជាប់ទំនាក់ទំនង និងស្វែងរកការគាំទ្ររបស់បារាំងមកលើប្រទេសកម្ពុជា បារាំងបានដាក់អាណាព្យាបាលមកលើប្រទេសកម្ពុជានៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៣ និងដែលក្រោយមកបានដាក់អាណានិគមនៅឆ្នាំ១៨៨៤ ដែលក្នុងដំណាក់កាលនោះ បារាំងបានក្លាយជាមហាអំណាចដែលការពារអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាពីមហិច្ឆតាកាន់កាប់ពីសំណាក់ប្រទេសជិតខាង​។ រយៈពេលប្រមាណ ៩០ឆ្នាំក្រោយមក កម្ពុជាបានទាមទារឯករាជ្យពីបារាំង និងទទួលបានឯករាជ្យជារដ្ឋអធិបតេយ្យឡើងវិញនៅឆ្នាំ២៩៥៣។ ខណៈពេលដែលការគ្រប់គ្រងអាណានិគមបានធ្វើឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចដ៏សំខាន់ របបអាណានិគមបារាំងក៏បានផ្ដល់ឱ្យកម្ពុជានូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃទម្រង់រដ្ឋទំនើប ស្ថាប័នអនុវត្តច្បាប់ និងប្រព័ន្ធអប់រំបែបទំនើបផងដែរ។

ប្រទេសបារាំងក៏បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការស្តារឡើងវិញក្រោយជម្លោះរបស់កម្ពុជាផងដែរ។ គួរកត់សម្គាល់ថា សន្និសីទអន្តរជាតិទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ ដែលបារាំងបានធ្វើជាសហប្រធានជាមួយប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ដែលពេលនោះគឺជាប្រធានអាស៊ាន បានបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលដែលមានរយៈពេលប្រមាណ៣ទស​វត្សរ៍នៅកម្ពុជា ហើយបានផ្តល់ផែនទីបង្ហាញផ្លូវសម្រាប់ការផ្សះផ្សាជាតិ ការអនុវត្តនូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការកសាងប្រទេសជាតិកម្ពុជាឡើងវិញ។ កិច្ចព្រមព្រៀងទាំងនេះ ដែលជារឿយៗត្រូវបានសាទរថាជាការរួមចំណែកផ្នែកការទូតដ៏សំខាន់បំផុតមួយរបស់បារាំងចំពោះអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយបានបង្ហាញឱ្យឃើញពីតួនាទីយូរអង្វែង ដែលបារាំងអាចដើរតួក្នុងការគាំទ្រអធិបតេយ្យភាព និងស្ថិរភាពកម្ពុជា (Chandler, 2008)។

សព្វថ្ងៃនេះ កេរ្តិ៍ដំណែលជាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងស្ថាប័នរដ្ឋបាលសាធារណៈដែលជាមរតកបន្សល់ដោយយកគម្រូតាមប្រព័ន្ធច្បាប់បារាំងនៅតែមានអត្ថិភាព ទាំងនៅក្នុងក្រមច្បាប់ ស្ថាបត្យកម្ម និងរចនាសម្ព័ន្ធសិក្សារបស់កម្ពុជា។ ការបន្តប្រើប្រាស់ភាសាបារាំងក្នុងការគ្រប់គ្រង ក្នុងវិស័យច្បាប់ និងការអប់រំ រួមជាមួយនឹងការចូលរួមយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងសហគមន៍ក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង (Francophone) បានគូសបញ្ជាក់អំពីទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ និងការទូតដ៏យូរអង្វែងនៃទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរ កម្ពុជា-បារាំង។

៣. អត្ថប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច និងការវិនិយោគ

បច្ចុប្បន្ន យើងកំពុងស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពមិនច្បាស់លាស់នៃសន្តិសុខនិងសណ្ដាប់ធ្នាប់ពិភពលោក ជាមួយនឹងអត្រាអតិផរណា អត្រាការប្រាក់ដែលកើនឡើង ខ្សែសង្វាក់ផលិតកម្មដែលជាញឹកញាប់មានការរាំងស្ទះ និងភាពមិនច្បាស់លាស់នៃនយោបាយអន្តរជាតិ។ ហេតុនេះហើយ នេះគឺជាពេលដែលសហភាពអឺរ៉ុប និងអាស៊ាន ជាពិសេសបារាំងនិងកម្ពុជា ត្រូវពង្រឹងបន្ថែមទៀតនូវទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការប្រកបដោយអត្ថន័យស្ថាបនា និងគោរពផលប្រយោជន៍គ្នាទៅវិញទៅមក។ អាស៊ាន គឺជាតំបន់មួយដែលត្រូវបានគេប្រមើលមើលថា មានដំណើរការវិវឌ្ឍល្អប្រសើរ ដោយសារអាស៊ានគឺជាមូលដ្ឋានមួយប្រកបដោយលក្ខណៈប្រកួតប្រជែង សម្រាប់ការនាំចេញក្នុងពិភពលោកទាំងមូល ហើយគេឃើញថា ក្នុងតំបន់នេះ ប្រជាជនដែលមានកម្រិតជីវភាពមធ្យម កំពុងមានការកើនឡើង ខណៈតម្រូវការនៃតំបន់នេះក៏កំពុងមានកំណើនជាបន្តបន្ទាប់ផងដែរ។ ជាងនេះទៅទៀត ប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ាន សុទ្ធសឹងជាប្រទេសមានសក្តានុពលនៅក្នុងខ្សែសង្វាក់ផលិតកម្មពិភពលោកក៏ដូចជានៅក្នុងតំបន់អាស៊ី។ ក្នុងន័យនេះ តម្រូវការថ្មីៗមានការកើនឡើងនៅអាស៊ាន ដូចជាតម្រូវការផ្នែកហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ សុខាភិបាល កសិកម្ម និងតម្រូវការសម្រាប់គ្រួសារ ដែលមានជីវភាពមធ្យម។ (Fresh News ឆ្នាំ2022)។

វិមាត្រសេដ្ឋកិច្ចនៃទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-បារាំងមានការរីកចម្រើនជាលំដាប់ ជាពិសេសក្នុងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគ។ យោងតាមទិន្នន័យពីក្រសួងបារាំងសម្រាប់អឺរ៉ុប និងកិច្ចការបរទេស (២០២៤) ពាណិជ្ជកម្មទ្វេភាគីរវាងប្រទេសទាំងពីរបានឈានដល់ប្រមាណ ១,៤៨ ប៊ីលានអឺរ៉ូ នៅក្នុងឆ្នាំ២០២៣ កើនឡើង ៨,៣% ធៀបនឹងឆ្នាំមុន។ ប្រទេសបារាំងគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មកំពូលមួយរបស់កម្ពុជា បើធៀបនឹងបណ្ដាប្រទេសជាសមាជិកអឺរ៉ុបផ្សេងទៀត ជាមួយនឹងការនាំចេញសំខាន់ៗរបស់កម្ពុជាទៅកាន់ប្រទេសបារាំង មានដូចជា វិស័យវាយនភ័ណ្ឌ ស្បែកជើង ផលិតផលកសិកម្ម និងកង់ជាដើម ខណៈដែលផលិតផលនាំចូលពីបារាំងមកកាន់កម្ពុជារួមមាន គ្រឿងម៉ាស៊ីន ឧបករណ៍វេជ្ជសាស្ត្រ និងទំនិញប្រណីតៗជាដើម។

ក្រុមហ៊ុនចម្រុះជាតិសាសន៍របស់បារាំងជាច្រើនបានបង្កើនវត្តមាននៅកម្ពុជា។ ឧទាហរណ៍ ក្រុមហ៊ុន TotalEnergies ប្រតិបត្តិការបណ្តាញចែកចាយឥន្ធនៈ ក្រុមហ៊ុន VINCI ដែល0បានចូលរួមក្នុងការអភិវឌ្ឍ     ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ រួមទាំងអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ និងសៀមរាប ហើយក្រុមហ៊ុនបារាំង Accor បានចូលរួមដំណើរការខ្សែសង្វាក់នៃសណ្ឋាគារប្រណីត និងមធ្យម ដែលគាំទ្រដល់ឧស្សាហកម្មទេសចរណ៍កម្ពុជាផងដែរ​។ ការវិនិយោគទាំងនេះមិនត្រឹមតែបង្កើតការងារប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងរួមចំណែកដល់ការផ្ទេរជំនាញ និងបច្ចេកវិទ្យាថែមទៀតផង។

លើសពីនេះ ទីភ្នាក់ងារអភិវឌ្ឍន៍បារាំង (AFD) បានប្តេជ្ញាផ្តល់មូលនិធិយ៉ាងច្រើនដល់គម្រោងអភិវឌ្ឍន៍នានាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៤ ទីភ្នាក់ងារអភិវឌ្ឍន៍បារាំង (AFD) បានផ្ដល់មូលនិធិជាង២៣៥ លានដុល្លារអាម៉េរិកលើវិស័យជាច្រើនដូចជា ការគ្រប់គ្រងធនធានទឹក ថាមពលស្អាត ភាពធន់នឹងអាកាសធាតុ និងការបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈនៅកម្ពុជា។ ឧទាហរណ៍គួរឱ្យកត់សម្គាល់រួមមាន ការពង្រីកប្រព័ន្ធប្រព្រឹត្តិកម្មទឹកស្អាតនៅរាជធានីភ្នំពេញ និងការផ្តួចផ្តើមថាមពលពន្លឺព្រះអាទិត្យនៅតាមទីជនបទដាច់ស្រយាលក្នុងខេត្តនានារបស់កម្ពុជា (AFD, 2024)។

យុទ្ធសាស្ត្រការទូតសេដ្ឋកិច្ចរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា (២០២១-២០២៣) ទទួលស្គាល់ប្រទេសបារាំងជាដៃគូសំខាន់ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើពិពិធកម្មរបស់ខ្លួន។ តាមរយៈការពង្រឹងទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ចជាមួយប្រទេសបារាំង កម្ពុជាអាចកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកហួសហេតុរបស់ខ្លួនលើទីផ្សារតូចចង្អៀត ជាពិសេសដោយសារការរំខាននៃខ្សែសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់ពិភពលោក ក៏ដូចជាការផ្លាស់ប្តូរសម្ព័ន្ធភាពនៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយផងដែរ។

៤. តម្លៃយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយ និងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ

វត្តមានយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ប្រទេសបារាំងនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលផ្អែកលើយុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក ពារាំងគឺជាដៃគូភូមិសាស្ត្រនយោបាយដ៏មានតម្លៃសម្រាប់កម្ពុជា។ ខុសប្លែកពីបណ្ដាមហាអំណាចក្នុងតំបន់ដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនិងប្រកាន់ជំហរដោយភ្ជាប់ជាមួយនឹងនយោបាយរបស់មហាអំណាច បារាំងបានជំរុញឱ្យមានសណ្តាប់ធ្នាប់អន្តរជាតិដែលផ្អែកលើច្បាប់ គោរពអធិបតេយ្យភាពរដ្ឋនីមួយៗ និងសង្កត់ធ្ងន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងគោលការណ៍ពហុភាគីនិយម។

គោលការណ៍ទាំងនេះស្របនឹងបំណងប្រាថ្នារបស់កម្ពុជានៅក្នុងការជំរុញការទូតប្រកបដោយតុល្យភាព ចំពេលមានការប្រកួតប្រជែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយរវាងសហរដ្ឋអាម៉េរិកនិងចិនកាន់តែខ្លាំង។

ការគាំទ្ររបស់ប្រទេសបារាំងអាចដើរតួនាទីជាច្រកការទូតដ៏សំខាន់សម្រាប់កម្ពុជា ឆ្ពោះទៅកាន់ទំនាក់ទំនងកាន់តែស៊ីជម្រៅជាមួយសហភាពអឺរ៉ុប។ ក្នុងនាមជាម្ចាស់ជំនួយធំទីពីរសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា នៅក្នុងចំណោមប្រទេសសមាជិកសហភាពអឺរ៉ុប បារាំងមានឥទ្ធិពលខ្លាំងនៅក្នុងការរៀបចំគោលនយោបាយការបរទេស និងសន្តិសុខរួមរបស់សហភាពអឺរ៉ុប រួមទាំងការអនុគ្រោះពាណិជ្ជកម្ម និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអភិវឌ្ឍន៍។ ការពង្រឹងទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសបារាំង អាចជួយដល់ប្រទេសកម្ពុជា ទទួលបានការយកចិត្តទុកដាក់ពីសំណាក់សហភាពអឺរ៉ុប ទៅលើវិស័យអភិបាលកិច្ច និងសិទ្ធិមនុស្ស តាមរយៈការកសាងទំនុកចិត្ត និងជំរុញកិច្ចសន្ទនាដោយស្មើមុខស្មើមាត់។

ជាងនេះទៅទៀត ជំនួបនាពេលថ្មីៗនេះរបស់សម្ដេចធិបតីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន ម៉ាណែត ជាមួយប្រធានាធិបតីបារាំង ឯកឧត្ដម Emmanuel Macron ក្នុងសន្និសីទមហាសមុទ្រឆ្នាំ២០២៥ របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានឆ្លុះបញ្ចាំងពីចក្ខុវិស័យរួមនៃការលើកកម្ពស់ទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីទៅជាភាពជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រ។ មេដឹកនាំទាំងពីរបានពិភាក្សាអំពីផែនទីបង្ហាញផ្លូវសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យដូចជា បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ សន្តិសុខដែនសមុទ្រ ការអប់រំ និងវប្បធម៌ ជាមួយនឹងគោលដៅនៃការបង្កើតភាពជាដៃគូនេះជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ២០២៦ (ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ឆ្នាំ២០២៥)។

សម្លេងរបស់ប្រទេសបារាំងនៅក្នុងវេទិកាអន្តរជាតិ រួមទាំងក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ និងក្រុមប្រទេសឧស្សាហកម្មឈានមុខទាំង៧ (G7) ក៏បានផ្តល់ឱ្យកម្ពុជានូវមូលធនការទូតដ៏មានតម្លៃ ដើម្បីលើកកម្ពស់របៀបវារៈនៃការអភិវឌ្ឍ និងការពារផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិ។

៥. កិច្ចសហប្រតិបត្តិការសន្តិសុខ និងការពារជាតិ

កិច្ចសហប្រតិបត្តិការផ្នែកសន្តិសុខរវាងសាធារណរដ្ឋបារាំង និងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទោះបីជាមិនសូវលេចធ្លោជាងទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច ឬវប្បធម៌ក៏ដោយ ប៉ុន្តែក៏បានបង្ហាញសញ្ញានៃការពង្រីកបន្ថែមផងដែរ។ រដ្ឋាភិបាលបារាំងបានគាំទ្រកម្មវិធីហ្វឹកហ្វឺនកងរក្សាសន្តិភាពដល់បុគ្គលិកយោធាកម្ពុជា ជាពិសេសនៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃបេសកកម្មរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ លើសពីនេះទៅទៀត ការហ្វឹកហ្វឺនជាភាសាបារាំងត្រូវបានផ្តល់ជូនសិក្ខាកាមដើម្បីបង្កើនសមត្ថភាពអន្តរប្រតិបត្តិការរបស់កងទ័ពកម្ពុជា នៅក្នុងបរិបទអន្តរជាតិ។

ប្រទេសបារាំងក៏បានបង្ហាញពីឆន្ទៈក្នុងការគាំទ្រដល់ការកសាងសមត្ថភាពរបស់កម្ពុជា ក្នុងផ្នែកសន្តិសុខដែនសមុទ្រ ជាពិសេសចំពោះការព្រួយបារម្ភរួមគ្នាអំពីការនេសាទខុសច្បាប់ ការជួញដូរ និងអស្ថិរភាពក្នុងតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូងផងដែរ។ ជាផ្នែកនៃរបៀបវារៈសន្តិសុខឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិករបស់បារាំង កម្ពុជាអាចទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីសមយុទ្ធកងទ័ពជើងទឹករួមគ្នា ការសន្ទនាលើវិស័យការពារជាតិ ជាមួយនិងការផ្លាស់ប្តូរទស្សនកិច្ចនៃមន្ត្រីប្រទេសទាំងពីរ ក្នុងគោលបំណងពង្រឹងវិជ្ជាជីវៈយោធារបស់ខ្លួន ស្របជាមួយនឹងផលប្រយោជន៍នៃការពង្រឹងអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា។

ទម្រង់នៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យការពារជាតិនេះ មិនមានការរំខាន និងបំពេញបន្ថែមដល់ភាពជាដៃគូយោធាជាប្រពៃណីរបស់កម្ពុជា។ វាផ្តល់នូវផ្លូវមួយដើម្បីពង្រីកជម្រើសយុទ្ធសាស្ត្រដោយមិនប៉ះពាល់ដល់ឯករាជ្យជាតិ។

៦. កិច្ចសហប្រតិបត្តិការផ្នែកវប្បធម៌ ការអប់រំ និងភាសា

ប្រទេសបារាំងបន្តដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការគាំទ្រដល់វិស័យបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ និងការរីកចម្រើនផ្នែកអប់រំរបស់កម្ពុជា។ ភាសាបារាំង ដែលធ្លាប់ជាភាសារដ្ឋបាលក្នុងសម័យអាណានិគម នៅតែជានិមិត្តសញ្ញានៃការអប់រំវរជន និងការប្រើប្រាស់ក្នុងវិស័យទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ។ សព្វថ្ងៃនេះ ប្រជាជនកម្ពុជាប្រមាណ៣% អាចប្រើប្រាស់និយាយភាសាបារាំង ហើយភាសានេះត្រូវបានបង្រៀននៅសាលារដ្ឋ សាកលវិទ្យាល័យ និងនៅវិទ្យាស្ថានបារាំងក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ សមាជិកភាពរបស់កម្ពុជានៅក្នុងក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង (OIF) បង្កើនភាពមើលឃើញខាងវប្បធម៌ និងការចូលរួមការទូត។ កម្ពុជាគ្រោងនឹងធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះរៀបចំកិច្ចប្រជុំកំពូលនៃក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង នៅឆ្នាំ២០២៦ ដែលជាព្រឹត្តិការណ៍ដ៏សំខាន់មួយ ដែលនឹងទាក់ទាញថ្នាក់ដឹកនាំ បញ្ញវន្ត និងអ្នកវិនិយោគមកពីជុំវិញពិភពលោក។

កម្មវិធីផ្លាស់ប្តូរការសិក្សាមានការរីកចម្រើនជាលំដាប់ ដោយក្នុងនោះ មានសាកលវិទ្យាល័យបារាំងមួយចំនួនបាន​ផ្តល់អាហារូបករណ៍ដល់និស្សិតកម្ពុជា និងបានសម្របសម្រួលកម្មវិធីផ្ដល់សញ្ញាបត្ររួមគ្នា។ ជាការកត់សម្គាល់ សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទនីតិសាស្រ្ត និងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច (RULE) បានសហការជាមួយស្ថាប័នបារាំង ដើម្បីផ្តល់កម្មវិធីបណ្ដុះបណ្ដាលជំនាញច្បាប់ និងធុរកិច្ចជាភាសាបារាំងដល់និស្សិត​កម្ពុជា។

បន្ថែមពីនេះ ប្រទេសបារាំងក៏បានផ្តល់ថវិកា និងជំនាញសម្រាប់គាំទ្រដល់ការអភិរក្សសម្បត្តិវប្បធម៌ខ្មែរផងដែរ។ សារមន្ទីរ Guimet នៅទីក្រុងប៉ារីស មានកន្លែងប្រមូលផ្ដុំសិល្បៈខ្មែរដ៏ធំបំផុតមួយនៅក្រៅប្រទេសកម្ពុជា ហើយប្រទេសបារាំងបានគាំទ្រលើការងារអភិរក្សនិងជួសជុលប្រាសាទអង្គរវត្ត និងតំបន់បេតិកភណ្ឌផ្សេងៗទៀត​ថែមទៀតផង។

៧. សុខភាព ការស្រាវជ្រាវ និងការផ្លាស់ប្តូរការច្នៃប្រតិដ្ឋ

បារាំងជាដៃគូដ៏យូរអង្វែងមួយរបស់កម្ពុជានៅក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យសុខាភិបាល។ វិទ្យាស្ថានប៉ាស្ទ័រកម្ពុជាដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣ នៅតែជាមជ្ឈមណ្ឌលឈានមុខគេសម្រាប់ការស្រាវ​ជ្រាវវេជ្ជសាស្ត្រ និងបានជួយរួមចំណែកដល់គោលនយោបាយសុខភាពសាធារណៈ ការបង្ការជំងឺ និងការឆ្លើយតបនឹងជំងឺរាតត្បាតនានាផងដែរ។

ជំនួយរបស់បារាំងបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លងនានាដូចជា ជំងឺរបេង ជំងឺគ្រុនចាញ់ និងមេរោគអេដស៍/ជំងឺអេដស៍។ រវាងឆ្នាំ២០២២ និងឆ្នាំ២០២៤ ប្រទេសបារាំងបានសន្យាផ្តល់ប្រាក់ចំនួន ៧លានដុល្លារសហរដ្ឋអាម៉េរិក តាមរយៈបណ្តាញទ្វេភាគី និងពហុភាគី ដើម្បីរួមចំណែកពង្រឹងប្រព័ន្ធសុខាភិបាលរបស់ប្រទេសកម្ពុជា បណ្តុះបណ្តាលបុគ្គលិកពេទ្យ និងកែលម្អសូចនាករសុខភាពមាតា និងទារក។

កិច្ចសហការស្រាវជ្រាវបានពង្រីកលើសពីវិស័យសុខាភិបាលទៅក្នុងវិស័យផ្សេងៗដូចជា វិទ្យាសាស្ត្រអាកាសធាតុ កសិកម្ម និងបច្ចេកវិទ្យាឌីជីថល។ ទីភ្នាក់ងារអភិវឌ្ឍន៍បារាំង និងសមាគមសាកលវិទ្យាល័យ នៃក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង (AUF) បានគាំទ្របណ្តាញសិក្សាដែលភ្ជាប់សាកលវិទ្យាល័យកម្ពុជាជាមួយមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវបារាំង និងសកលផងដែរ។

៨. បញ្ហាប្រឈម និងការពិចារណាយ៉ាងសំខាន់

ខណៈពេលដែលទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-បារាំង រក្សាការសន្យា វាមិនមែនដោយគ្មានបញ្ហាប្រឈមនោះទេ។ ការថយចុះនៃនិន្នាការសិក្សានិងប្រើប្រាស់ភាសាបារាំងនៅកម្ពុជា គឺជាបញ្ហាដ៏សំខាន់មួយ ដោយសារភាសាអង់គ្លេសបានបន្តគ្របដណ្ដប់លើការអប់រំ និងអាជីវកម្មជាសកល។ ការរក្សាចំណាប់អារម្មណ៍លើភាសាបារាំងក្នុងចំណោមយុវជនកម្ពុជា ទាមទារការលើកទឹកចិត្តផ្នែកគោលនយោបាយ អាហារូបករណ៍ និងទំនើបកម្មនៃកម្មវិធីសិក្សា។

ជាទូទៅ ប្រទេសបារាំង និងសហភាពអឺរ៉ុប បានលើកឡើងពីការព្រួយបារម្ភអំពីការអនុវត្តនូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីភាពសារព័ត៌មាន និងកំណត់ត្រាសិទ្ធិមនុស្សរបស់កម្ពុជា។ បញ្ហាទាំងនេះ ប្រសិនបើមិនត្រូវបានកំណត់ដោយការគោរពនិងផ្ដល់តម្លៃឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមក ជាមួយនឹងការសន្ទនាដោយបើកចំហទេ នោះអាចនឹងរារាំងដល់ការជំរុញពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការទ្វេភាគី។

លើសពីនេះ ការបង្កើនការពឹងផ្អែកលើសេដ្ឋកិច្ច និងសន្តិសុខរបស់កម្ពុជាលើប្រទេសចិន អាចបង្កើតការយល់ឃើញអំពីអតុល្យភាព។ គោលនយោបាយការបរទេសដែលបានកែតម្រូវឡើងវិញ ដែលរួមបញ្ចូលការចូលរួមកាន់តែច្រើនជាមួយប្រទេសបារាំង អាចជួយកម្ពុជាឱ្យមានតុល្យភាពទំនាក់ទំនងខាងក្រៅ និងការពារបាននូវឯករាជ្យភាពនិងស្វ័យភាពរបស់ខ្លួន។

៩. អនុសាសន៍គោលនយោបាយ

ភាគីទាំងពីរ កម្ពុជានិងបារាំង គួរតែបង្កើនទំនាក់ទំនងការទូត ដែលជាផែនទីបង្ហាញផ្លូវសម្រាប់ភាពជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រនៅឆ្នាំ២០២៦ ដោយសង្កត់ធ្ងន់លើផលប្រយោជន៍រួមក្នុងការអភិវឌ្ឍលើគ្រប់វិស័យ ដូចជា វប្បធម៌ សេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ ការអប់រំ និងការខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីទប់ស្កាត់ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។

បន្ថែមពីនេះ ភាគីទាំងពីរក៏គួរតែពង្រឹងការអប់រំភាសាបារាំង តាមរយៈការពង្រីកការបណ្តុះបណ្តាលគ្រូភាសាបារាំង អាហារូបករណ៍ និងកម្មវិធីផ្លាស់ប្តូរភាសាបារាំង ដើម្បីរក្សាទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ ព្រមទាំងជំរុញកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច ដោយផ្ដោតលើការជំរុញការវិនិយោគលើបច្ចេកវិទ្យាបៃតង ការផ្លាស់ប្តូរឌីជីថល កសិឧស្សាហកម្ម និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដោយបង្កើតបរិយាកាសវិនិយោគអំណោយផលសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនបារាំង។

ជាមួយគ្នានេះ កម្ពុជា-បារាំង ក៏គួរតែពង្រីកកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសន្តិសុខ ដោយផ្ដោតសំខាន់ទៅលើការពង្រឹងសន្តិសុខដែនសមុទ្រ និងកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលរក្សាសន្តិភាពឱ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅ ស្របតាមយុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិករបស់បារាំង។ ការពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការវប្បធម៌ និងបេតិកភណ្ឌ ក៏គួរតែត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់ផងដែរ ដោយត្រូវបង្កើនមូលនិធិសម្រាប់ការអភិរក្សវប្បធម៌ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការសារមន្ទីរ និងការផ្លាស់ប្តូរឧស្សាហកម្មច្នៃប្រតិដ្ឋជាដើម។

ជាងនេះទៅទៀត ការពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យសុខាភិបាល និងការស្រាវជ្រាវរួមគ្នា ក៏នឹងរួមចំណែកដល់ការពង្រីកទំនាក់ទំនងកាន់តែប្រសើររវាងកម្ពុជានិងបារាំងផងដែរ។ ត្រង់ចំណុចនេះ ភាគីទាំងពីរគួរតែបន្តពង្រីកការស្រាវជ្រាវរួមគ្នាលើជំងឺដែលកំពុងកើតមាន វិភាគ វាយតម្លៃ និងចូលរួមជំរុញវិស័យសុខភាពសាធារណៈ ការការពារបរិស្ថាននិងជីវចម្រុៈ និងកសាងឱ្យបាននូវធន់នឹងអាកាសធាតុសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។

បន្ថែមពីលើនេះ ការផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់លើជនអន្តោប្រវេសសន៍កម្ពុជា ដែលទៅតាំងទីលំនៅនិងរស់នៅក្នុងប្រទេសបារាំង ក៏ជាប្រធានបទមួយគួរត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ផងដែរ ដើម្បីចូលរួមជំរុញកសាងសហគមន៍រួម កម្ពុជា-បារាំង ដែលនឹងក្លាយទៅជាជាស្ពានសម្រាប់ការពង្រីកចំណេះដឹងអំពីគ្នាទៅវិញទៅមក ការជំរុញការវិនិយោគ និងជាផ្នែកមួយនៃការអនុវត្តការទូតវប្បធម៌ផងដែរ។

១០. សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

ទំនាក់ទំនងរវាងកម្ពុជានិងបារាំង ដែលជាទំនាក់ទំនងមានលក្ខណៈជាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងពោរពេញទៅដោយគុណតម្លៃរួមគ្នា និងផ្ដល់នូវផលប្រយោជន៍ឱ្យគូភាគីទៅវិញទៅមក ជាទំនាក់ទំនងប្រកបដោយសក្តានុពលដ៏ធំធេងដែលមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន។ តាមរយៈការពង្រឹងទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីជាមួយបារាំង កម្ពុជាអាចបើកទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មី ដើម្បីទទួលបាននូវឱកាសថ្មីៗក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច វិស័យពាណិជ្ជកម្ម វិស័យ​អប់រំ បច្ចេកវិទ្យា និងវប្បធម៌ជាដើម ខណៈពង្រឹងជំហរការទូតរបស់កម្ពុជានៅក្នុងតំបន់ និងនៅលើឆាកអន្តរជាតិ គឺជាបច្ច័យដ៏សំខាន់ ដើម្បីធានានូវវឌ្ឍនភាពសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមកម្ពុជា នៅក្នុងសម័យសាកលភាវូបនីយកម្ម និងក្នុងដំណាក់កាលមិនច្បាស់លាស់នៃសន្តិសុខ និងសណ្ដាប់ធ្នាប់អន្តរជាតិ។

ក្នុងពេលដែលកម្ពុជា កំពុងខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីទទួលបាននូវកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងការអភិវឌ្ឍជាមួយបណ្ដាប្រទេសជាដៃគូនានា នាដំណាក់កាលវិវត្តិថ្មីនៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយពិភពលោក បារាំងគឺជាដៃគូដ៏ល្អមួយ ដែលអាចផ្ដល់នូវស្ថិរភាពនៃទំនាក់ទំនង និងជាច្រកការទូតដ៏សំខាន់សម្រាប់កម្ពុជា នៅក្នុងការចូលរួមកាន់តែទូលំទូលាយជាមួយពិភពលោក ក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង (Francophone) និងជាមួយសហភាពអឺរ៉ុប។ កិច្ចប្រជុំកំពូលក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង នាឆ្នាំ២០២៦ខាងមុខនេះ និងការសន្ទនាជាយុទ្ធសាស្រ្តដែលកំពុងបន្តផ្តល់សម្ទុះ និងក្របខ័ណ្ឌដើម្បីលើកកម្ពស់ភាពជាដៃគូនេះទៅក្នុងកម្រិតថ្មីមួយ ដែលជាឫសគល់នៃការគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក ការអភិវឌ្ឍរួមគ្នា និងចក្ខុវិស័យជាយុទ្ធសាស្ត្ររយៈពេលវែង៕

References

1. General Foreign Policy & France-Cambodia Relations

• Ministry for Europe and Foreign Affairs (France). (2024). France and Cambodia – Bilateral Relations Overview. Retrieved from: https://www.diplomatie.gouv.fr
• OECD (2022). France’s Development Co-operation Profile. Retrieved from: https://www.oecd.org/development/

2. Historical Context

• Chandler, D. (2008). A History of Cambodia. 4th ed., Westview Press.
• Osborne, M. (1994). Sihanouk: Prince of Light, Prince of Darkness. University of Hawaii Press.
• Paris Peace Agreements (1991). Full Text available at: https://peaceaccords.nd.edu/accord/paris-agreements

3. Economic and Investment Benefits

• French Ministry for Europe and Foreign Affairs. (2024). Economic Relations between France and Cambodia. https://www.diplomatie.gouv.fr
• Agence Française de Développement (AFD). (2024). Projects in Cambodia. https://www.afd.fr/en
• European Commission. (2023). European Union Trade in Goods with Cambodia. Retrieved from: https://trade.ec.europa.eu

4. Political and Geopolitical Strategic Value

• French Ministry of the Armed Forces. (2023). France's Indo-Pacific Strategy. Retrieved from: https://www.defense.gouv.fr
• Phnom Penh Post. (2025, March). Hun Manet Meets Macron to Deepen Cambodia-France Ties. [Print or online article – URL if available]
• European Union External Action Service. (2022). EU Strategic Partnership with ASEAN and Cambodia. https://www.eeas.europa.eu

5. Security and Defense Cooperation

• French Embassy in Cambodia. (2023). Defense Cooperation and Peacekeeping Training. Retrieved from: https://kh.ambafrance.org
• SIPRI. (2022). French Military Engagements in Southeast Asia. https://www.sipri.org

6. Cultural, Educational, and Linguistic Collaboration

• Organisation Internationale de la Francophonie (OIF). (2024). Cambodia and the Francophone World. Retrieved from: https://www.francophonie.org
• French Institute of Cambodia. (2024). Promoting French Culture and Language. https://institutfrancais-cambodge.com
• Royal University of Law and Economics (RULE). (2023). Partnerships with French Universities. https://www.rule.edu.kh

7. Health, Research, and Innovation Exchange

• Institut Pasteur du Cambodge. (2023). Annual Report. Retrieved from: https://www.pasteur-kh.org
• French Development Agency (AFD). (2024). Support for Health and Research in Cambodia. https://www.afd.fr/en
• AUF – Agence Universitaire de la Francophonie. (2024). Cambodia Research and Innovation Partnerships. https://www.auf.org

8. Challenges and Considerations

• Human Rights Watch. (2023). Cambodia Country Report. https://www.hrw.org
• Reporters Without Borders (RSF). (2024). Cambodia: Press Freedom Index. https://rsf.org
• Cambodian Ministry of Foreign Affairs and International Cooperation (MFAIC). (2023). Economic Diplomacy Strategy 2021–2023. https://www.mfaic.gov.kh

9. Policy Recommendations & Strategic Roadmap

• Francophonie Summit 2026 Preparation Committee. (2024). Strategic Vision for Cambodia’s Role. [Internal gov’t document or briefing; cite when available]

Cambodia Development Resource Institute (CDRI). (2022). Diversification Strategies and Diplomacy. https://cdri.org.kh

  ថ្ងៃសុក្រ, 20 មិថុនា 2025 ម៉ោង 04:17 PM

បណ្ឌិត ខែក វីរៈ : តើនយោបាយគ្រួសារថាក់ស៊ីនចាញ់បារមីកម្ពុជាឬ?

លោកថាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា គឺជាអ្នកនយោបាយដ៏មានឥទ្ធិពលម្នាក់នៅក្នុងប្រទេសថៃលោកបានចូលកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃកាលពីឆ្នាំ២០០១ ក្រោយពីទទួលបានសំលេងគាំទ្រយ៉ាងច្រើន។ក្នុងរយៈពេល៤ឆ្នាំនៃអាណត្តិរបស់ខ្លួនលោកថាក់ស៊ីនបាននាំសង្គមថៃឱ្យរីកត្រដែតឡើងក្នុងឆាកអន្តរជាតិ និងបន្តទទួលបានការសាទរពីពលរដ្ឋថៃពេញប្រទេស។ ភស្តុតាងមួយដែលមិនអាចប្រកែកបានគឺលោកបានជាប់ឆ្នោត២អាណត្តិជាប់គ្នាតែម្តងពោលគឺនៅឆ្នាំ២០០១ដល់២០០៤ហើយជាប់ឆ្នោតបន្តដឹកនាំប្រទេសថៃក្នុងអាណត្តិបន្ទាប់ដោយទទួលលទ្ធផលយ៉ាងភ្លូកទឹកភ្លូកដីនៅអាណត្តិទី២នៅឆ្នាំ២០០៥។ គេមើលឃើញថាក្នុងសង្គមថៃលោកថាក់ស៊ីនជានាយករដ្ឋមន្ត្រីដែលជាប់ឆ្នោតទី១ ដែលបានកាន់តំណែងពេញអាណត្តិ៤ឆ្នាំ ព្រោះថាកន្លងមកនៅប្រទេសថៃនាយករដ្ខមន្ត្រីភាគច្រើនដែលឡើងកាន់តំណែងដោយរដ្ឋប្រហារ។ 

ក្នុងនោះកាសែតដេលីលីនិងវិទ្យុបានរាយការណ៍ថា ស៊ូវ៉ាណាន់ បាននិយាយក្នុងបទសម្ភាសមិនជាក់លាក់មួយថា «ប្រសិនបើអ្នកឧបត្ថម្ភ ឬអ្នកផ្សព្វផ្សាយណាមួយអញ្ជើញខ្ញុំមកលេងឬសម្តែងនៅកម្ពុជា ប្រជាជនកម្ពុជាត្រូវតែយល់ព្រមប្រគល់ប្រាសាទអង្គរមកខ្ញុំវិញ»⁽2)។នេះជាដើមចមដែលនាំឱ្យស្ថានភាពនៃទំនាក់ទំនងកម្ពុជាថៃនាពេលនោះមានភាពតានតឹងខ្លាំងដែលហាក់ជារបត់ថ្មីមួយក្នុងរង្វង់ទំនាក់ទំនងកម្ពុជាថៃ។ កំហឹងជាតិនិយមបានផ្ទុះឡើងខ្លាំងនៅកម្ពុជា ដោយរាប់តាំងពីមហាជនទូទៅរហូតរហូតដល់កម្រិតថ្នាក់ដឹកនាំ។ សម្តេច ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជាបានមានប្រសាសន៍ជាតិនិយមធ្ងន់ៗតបទៅនឹងពាក្យសម្តីរបស់នាងផ្កាយព្រឹកវិញថា«តម្លៃខ្លួនរបស់នាងមិនបានស្មើនឹងស្មៅមួយទងនៅអង្គរវត្តផង....⁽[3]) »។ កំហឹងជាតិនិយមកាន់តែពុះកញ្ជ្រោលឡើងៗពិសេសក្រោយពេលមានព័ត៌មានចចាមអារាមមកថាស្ថានទូខ្មែរនៅក្រុងបាំងកកត្រូវបានដុតបំផ្លាញ^([4])។

ដំណឹងនេះបានរុញកំហឹងនេះបានជំរុញឱ្យមហាជននៅភ្នំពេញផ្ទុះកំហឹងឡើងខ្លាំង ហើយក៏ឈានដល់កុប្បមកម្មបំផ្លិចបំផ្លាញ​អាជីវកម្ម​ថៃមួយចំនួនទៀតរួមទាំង Royal Phnom Penh Hotel និង​ដុត​ស្ថានទូត​ថៃប្រចាំទីក្រុងភ្នំពេញថែមទៀតផងនាថ្ងៃទី២៩ ខែមករា ឆ្នាំ២០០៣។ ក្រោយហេតុការណ៍នោះបានបណ្តាលឱ្យទំនាក់ទំនងប្រទេសទាំងពីរហាក់ដើរដល់ផ្លូវទល់ច្រក ដោយទំនាក់ទំនងការទូតកម្ពុជា-ថៃឈានដល់ភាពតានតឹងបំផុត ទំនាក់ទំនងការទូតត្រូវបានផ្អាកនៅថ្ងៃទី៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៣ ។ ទាំងផ្លូវចរាចរណ៍ អាកាសចរណ៍ ​ទេសចរណ៍និង​ពាណិជ្ជកម្ម​នានាត្រូវបានបាន​បញ្ឈប់ ហើយអាជ្ញាធរថៃបានប្រាប់ពលរដ្ឋ​ថៃ​ត្រូវ​បាន​ណែនាំ​ឲ្យ​ចៀសវាង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​កម្ពុជា ទន្ទឹមនឹងនេះអាជ្ញាធរ​កម្ពុជា​បាន​រឹត​បន្តឹង​ការ​ចូល​របស់​ថៃ​ក្នុង​តំបន់​មួយ​ចំនួន​ដូច​ជា​ខេត្ត​សៀមរាបនិង​បន្ទាយ​មាន​ជ័យផងដែរ។ ថៃបានបណ្តេញទូតខ្មែរប្រចាំបាំងកកហើយជាការឆ្លើយតបមកវិញកម្ពុជាក៏បានបណ្តេញទូតថៃប្រចាំទីក្រុងភ្នំពេញដូចគ្នាដែរ ^([5])។  ក្រៅពីសកម្មភាព ការទូត និងពាណិជ្ជកម្ម ភាគីថៃក៏បានបញ្ជូននាវាចម្បាំងមួយគ្រឿងនិងនាវាល្បាតបួនគ្រឿងមកគៀកនិងដែនទឹកកម្ពុជាហើយភាគីថៃបានដាក់ពង្រាយកងកម្លាំងរបស់ខ្លួននៅតាមច្រកព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ កងកម្លាំងថៃដែលបានដាក់ពង្រាយនៅតាមច្រកព្រំដែនគឺមកពីក្រុម (Thai-110 Special forces) ដូចនេះភាគីកម្ពុជាបានប្រកាសបិទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ ការបិទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ បានធ្វើឱ្យផលិតផលថៃជាង ១ពាន់មុខមិនអាចចូលមកកម្ពុជាបាននោះទេ ដូចនេះការជួញដូរមុខទំនិញរវាងកម្ពុជា-ថៃ បានរាំងស្ទះកកកុញពេញច្រកព្រំដែន ។ សេនារីយោនយោបាយជាតិនិយមនេះ ហាក់ត្រូវបានពលរដ្ឋប្រទេសទាំងសងខាងគាំទ្រជំហររដ្ឋាភិបាលរៀងៗខ្លួន និងស្របតាមសភាពការណ៍នេះ គេសង្កេតឃើញថា ជាយុទ្ធសាស្ត្ររបស់អ្នកនយោបាយកំពូលប្រទេសទាំងពីរដើម្បីទាញចំណេញខាងទិដ្ឋភាពនយោបាយរៀងៗខ្លួន ។ 

 ក្នុងឆ្នាំ២០០៣កម្ពុជានឹងនាមានការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិមួយនៅខែកក្កដា វាស្របពេលដែលនយោបាយផ្ទៃក្នុងកម្ពុជានាពេលនោះហាក់មានភាពមិនសូវរលូនប៉ុន្មានដែរ រវាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានិងគណបក្សហ្វុនស៊ិនប៉ិច ^([6])។  ការណ៍នេះនាំឱ្យគេយល់ថាសេនារីយោជាតិនិយមក៏ជាការទាក់ទាញចំណេញខាងទិដ្ឋភាពនយោបាយខ្លះផងដែរ។ ចំពោះប្រទេសថៃវិញ ក្នុងឆ្នាំ២០០៣ជាពេលដែលលោកថាក់ស៊ីនដឹកនាំប្រទេសថៃបានពាក់កណ្តាលអាណត្តិ (២០០១-២០០៥) ព្រោះនៅសង្គមថៃអាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺមានតែ៤ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។ ការណ៍នេះដើម្បីទាញយកប្រជាប្រិយភាពសម្រាប់ការបោះឆ្នោតនៅអាណត្តិបន្ទាប់លោកថាក់ស៊ីនបានប្រើគោលនយោបាយទាក់ទាញយ៉ាងច្រើនដែលយើងអាចមើលឃើញដូចខាងក្រោម៖

ទី១. បរិយាកាសនយោបាយនិងនិន្នាការសង្គមថៃនៅឆ្នាំ២០០៣

គេមើឃើញថា លោកថាក់ស៊ីន ស៊ីណាវ៉ាត្រាបានទាក់ទាញអ្នកគាំទ្រដើម្បីរក្សាអំណាចខ្លួនដោយអនុវត្តគោលនយោបាយប្រជានិយមដែលមានដូចជា គោលនយោបាយថែទាំសុខភាពសកល៣០បាត,មូលនិធិអភិវឌ្ឍន៍ភូមិ,បន្ធូរបន្ថយបំណុលសម្រាប់កសិករ។ គោលនយោបាយទាំងនេះទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនពីសហគមន៍ជនបទនិងបានពង្រឹងមូលដ្ឋានអំណាចរបស់លោកថាក់ស៊ីន។ គោលនយោបាយដឹកនាំភាពជាបុរសខ្លាំងលោកថាក់ស៊ីនបានសង្កត់ធ្ងន់ទៅលើអភិបាលកិច្ចកណ្តាលនិង  «ការគ្រប់គ្រងតាមទម្រង់បែបជានាយកកប្រតិបត្តិជារបៀបក្រុមហ៊ុន(CEO)^([7])។ ទន្ទឹមនឹងមានការសាទរលោក ក៏មានដែរការតិះទៀតដោយអ្នករិះគន់បានចោទប្រកាន់គាត់ពីទំនោរផ្តាច់ការនិងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការត្រួតពិនិត្យនិងតុល្យភាពនៃការដឹកនាំ។   ជាមួយគ្នានេះលោកថាក់ស៊ីនក៏បានបង្រ្កាបប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនិងក្រុមប្រឆាំងនឹងគណបក្សក៏ដូចជារួបលោកផ្ទាល់។ចំណុចនេះក៏ត្រូវបានគេកត់សម្គាល់ និងមានការព្រួយបារម្ភកាន់តែខ្លាំងឡើងលើការចាប់ពិរុទ្ធប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។ រីឯសំឡេងឯករាជ្យប្រឈមមុខនឹងសម្ពាធកើនឡើងខណៈដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកថាក់ស៊ីនត្រូវបានចោទប្រកាន់ថាបានប្រើប្រាស់ថវិកាផ្សាយពាណិជ្ជកម្មនិងឧបករណ៍និយតកម្មដើម្បីបំបិទមាត់អ្នករិះគន់។

ទី២. សង្គ្រាមគ្រឿងញៀន

សង្គ្រាមគ្រឿងញៀនរបស់លោកថាក់ស៊ីនហាក់បានបង្ហាញពីទិដ្ឋភាពដ៏ចម្រូងចម្រាសបំផុតមួយនៃគោលនយោបាយក្នុងស្រុករបស់ថាក់ស៊ីនក្នុងឆ្នាំ ២០០៣ផងដែរ។ យុទ្ធនាការប្រឆាំងគ្រឿងញៀនដ៏ខ្លាំងក្លារបស់គាត់ដែលបានចាប់ផ្តើមនៅក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៣ ក្នុងនោះមនុស្សជាង២,៨០០នាក់ត្រូវបានរាយការណ៍ថាបានសម្លាប់ក្នុងរយៈពេលបីខែដំបូងដែលជាការសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ^([8])។ ប្រឈមនឹងការរិះគន់រដ្ឋាភិបាលបានអះអាងថា អ្នកទាំងនេះភាគច្រើនជាអ្នកជួញដូរគ្រឿងញៀនដែលត្រូវបានសម្លាប់នៅក្នុងការបាញ់ប្រហារក៏ដោយក៏ក្រុមសិទ្ធិមនុស្សនិងអ្នកសង្កេតការណ៍អន្តរជាតិបានចង្អុលបង្ហាញពីការរំលោភបំពានយ៉ាងទូលំទូលាយនិងកង្វះដំណើរការត្រឹមត្រូវឬប្រើឡេសនេះដើម្បីកំតេចអ្នកប្រឆាំងនឹងលោក។យុទ្ធនាការ​ដំបូង​ទទួល​បាន​ការ​គាំទ្រ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ពី​សាធារណជនប៉ុន្តែ​ការ​រិះគន់​អន្តរជាតិ​កាន់​តែ​ខ្លាំងជា​ពិសេស​ពី​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ និង​អង្គការ​លើកលែង​ទោស​អន្តរជាតិ។

ទី៣. ជាតិនិយមថៃ និងកុប្បកម្មកម្ពុជា

ក្រោយ​កុប្បកម្ម​នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​២០០៣ ចលនាជាតិ​និយមនៅថៃ​បាន​កើន​ឡើង​ក្នុង​ប្រទេស​ថៃ។គេមើលឃើញថាលោកថាក់ស៊ីនបាន​ប្រើ​ឧប្បត្តិហេតុ​នេះ​ដើម្បី​បញ្ចាំង​រូបភាព​អ្នក​ការពារដោយ​ទាមទារ​ការ​សុំទោសនិង​សំណងពីខាងកម្ពុជាដើម្បីកេងចំណេញលើទិដ្ឋភាពនយោបាយនិងជាតិនិយម។ ម្យ៉ាងវិញទៀតកុបកម្ម​ក៏​បាន​ជួយ​បង្វែរ​ពី​ភាព​ចលាចល​ក្នុង​ស្រុក​ដែល​កំពុង​កើន​ឡើង​ជុំវិញ​សេរីភាព​សារព័ត៌មាន និង​ការ​រំលោភ​បំពាន​របស់​ពលរដ្ឋថៃផងដែរ។

ជារួមមកការកាន់តំណែងរបស់លោកថាក់ស៊ីនមិនបានយូរឡើយដោយលោកត្រូវបានយោធាធ្វើរដ្ឋប្រហារផ្តួលរំលំរូបលោកនៅឆ្នាំ២០០៦ក្រោមរូបភាពអស្ថេរភាពក្នុងថៃ ព្រោះម្យ៉ាងទៀតប្រជាប្រិយភាពរបស់លោកជាការបារម្ភមួយជាការគំរាមកំហែងដល់អំណាចយោធានិងរាជវាំងថៃទន្ទឹមនឹងនេះក៏មានគេមើលឃើញថាក្រោយពីការប្រមាថដល់បុព្វបុរសខ្មែរនៅប្រាសាទអង្គរវត្តដែលជាកន្លែងសក្តិសិទ្ធិនិងជានិមិតរូបរបស់កម្ពុជាមិនអាចមើលស្រាលឬលេងសើចបាននោះឡើយ។ 

២.   លោកស្រីយីងឡាក់ស៊ីណាវ៉ាត្រា និងជម្លោះប្រាសាទព្រះវិហារ (២០១១-២០១៤)

ក្រោយពេលលោកថាក់ស៊ីន ត្រូវបានគេបណ្តេញចេញពីតំណែងឥទ្ធិពលរបស់លោកថាក់ស៊ីនបានវិលមកវិញសាជាថ្មី គ្រាន់តែលើកនេះជាសាច់ឈាមរបស់គាត់វិញម្តង គឺប្អូនស្រីរបស់លោកថាក់ស៊ីន គឺលោកស្រី យីងឡាក់ ស៊ីណាវ៉ាត្រា។ ជាការពិតណាស់ ការ​ឡើង​កាន់​តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​របស់​លោកស្រី យីងឡាក់ ស៊ីណាវ៉ាត្រាស្រប​ពេល​សភាពការនៅទល់ដែនកម្ពុជា-ថៃមាន​ការ​ប្រែប្រួល​ខ្លាំង​បំផុត​ជុំវិញជម្លោះ​ប្រាសាទ​ព្រះវិហារ។កាលពីសម័យបងប្រុសរបស់លោកស្រីក៏មានបញ្ហាជាតិនិយមជាមួយកម្ពុជាដែរ គឺជុំវិញប្រាសាទអង្គរវត្ត ប៉ុន្តែនៅក្នុងសម័យរបស់លោកស្រីយីងឡាក់ស៊ីណាវ៉ាត្រាគឺមានបញ្ហាជុំវិញប្រាសាទព្រហវិហារវិញម្តង។  ដ្បិតតែតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) បានសម្រេចនៅឆ្នាំ១៩៦២ថាប្រាសាទព្រះវិហារជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រទេសកម្ពុជាក៏ដោយក៏ជម្លោះជុំវិញទឹកដីនៅតែកើតមានដដែល។

ក្នុងពេលចូលកាន់តំណែងរបស់លោកស្រីយីងឡាក់ ចលនាជាតិនិយមនិងផ្ទៃក្នុងថៃនៅតែបន្តមានភាពរំជើបរំជួលហើយ បញ្ហាជាតិនិយមក៏នៅតែជាប្រធានបទក្តៅសម្រាប់អ្នកនយោបាយថៃប្រើដដែលគឺក្នុងចេតនាដើម្បីបង្វែស្ថានការណ៍ផ្ទៃក្នុងខ្លួន,និងដើម្បីទាញចំណាប់អារម្មណ៍ពីពលរដ្ឋឱ្យងាកមករួមចំណែកជាមួយរដ្ឋាភិបាលខ្លួនក្នុងការការពារទឹកដី។ពេលនោះក្នុងឆ្នាំ២០១១ តុលាការយុតតិធម៌អន្តរជាតិ(ICJ)បានយល់ព្រមបកស្រាយឡើងវិញនូវសេចក្តីសម្រេចដើមដែលបង្កឱ្យមានភាពតានតឹងផ្នែកយោធាជាថ្មីនៅតាមព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងថៃ។ មិនខុសពីលើកមុនដែរគឺថៃរងភាពអាម៉ាសសារជាថ្មីម្តងទៀតលើឆាកអន្តរជាតិចំពោះបញ្ហាព្រះសាទព្រះវិហារ។ ស្ថានភាពនោះជាហេតុនាំលោកស្រីយីងឡាក់បានប្រឈមមុខនឹងការរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធរបស់លោកស្រីជាមួយនឹងកម្ពុជា។ ដោយក្រុមប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកស្រីយីងឡាក់ចោទថា អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីថាក់ស៊ីន ដែលនៅពេលនោះត្រូវបានកាត់ទោសនិងរស់នៅនិរទេសត្រូវបានកម្ពុជាតែងតាំងជាទីប្រឹក្សាសេដ្ឋកិច្ចពិសេសរបស់កម្ពុជា។ សកម្មភាពនេះនាំឱ្យផ្ទៃក្នុងថៃមានភាពចម្រូងចម្រាសដែលនាំឱ្យមានការចោទប្រកាន់ថាលោកស្រីយីងឡាក់កំពុងបំពានអធិបតេយ្យភាពជាតិ ដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួននិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់បងប្រុសលោកស្រី។ 

ម្យ៉ាងវិញទៀត រដ្ឋបាល​របស់​លោកស្រី​ត្រូវ​បាន​គេ​ចោទ​ប្រកាន់​ថា​ខ្សោយ​ក្នុងការដឹកនាំពិសេសចំពោះ​ការ​ការពារ​ទឹកដី^([9])។ ភាពតានតឹងទាំងនេះត្រូវបានពង្រីកនៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយថៃដោយផ្តល់នូវការនិទានរឿងជាតិនិយមដែលបានធ្វើឱ្យខូចដល់ភាពស្របច្បាប់របស់លោកស្រីយីងឡាក់ស៊ីណាវ៉ាត្រា។ នៅទីបំផុតទៅរដ្ឋាភិបាលោក្សរីយីងឡាក់ក៏មានវាសនាដូចគ្នានឹងបងប្រុសរបស់គាត់ដែរ។ លទ្ធផលចុងក្រោយ គឺត្រូវបានយោធាធ្វើរដ្ឋប្រហារដែលដឹកនាំដោយលោកប្រាយុទ្ធច័ន្ធអូចានៅឆ្នាំ២០១៤។ ដូច្នេះបញ្ហាជាតិនិយមនៅថៃជារឿងផ្ទៃក្នុងនៅនយោបាយរបស់ខ្លួនហើយការទាញកម្ពុជាឱ្យចូលក្នុងវិបត្តខ្លួនតាមរយៈជម្លោះព្រំដែននិងប្រាសាទបុរាណកម្ពុជាគឺជាទ្វេរគ្រោះខ្លួនឯង ចុងក្រោយគឺរដ្ឋាភិបាលថៃខ្លួនឯង ត្រូវបានជាអ្នកទទួលផលអវិជ្ជមានដោយត្រូវគេធ្វើរសដ្ឋប្រហារ។  

៣.     រដ្ឋាភិបាលលោកស្រីផៃថោងថាន (កូនស្រីលោកថាក់ស៊ីន) និងភាពតានតឹងព្រំដែនឆ្នាំកម្ពុជា-ថៃ ២០២៥

គិតត្រឹមពាក់កណ្តាលឆ្នាំ ២០២៥ អ្នកស្រី Paetongtarn Shinawatra ដែលជាកូនស្រីរបស់លោកថាក់ស៊ីននិងជាមេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ននៃគណបក្សភឿថៃ ប្រឈមមុខនឹងស្ថានភាពថ្មីលើសំណុំរឿងចាស់ជុំវិញបញ្ហាព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ ឧបទ្ទវហេតុ​នៃការ​បាញ់​ប្រហារ​កាលពីថ្ងៃទី២៨ខែឧសភាឆ្នាំ២០២៥ត្រូវ​បាន​គេ​រាយការណ៍​នៅ​ជិត​តំបន់​ប្រទាញប្រទង់នៅតាម​ព្រំដែន​តាម​ជួរ​ភ្នំ​ដងរែកដែល​ជំរុញ​ឱ្យមាន​ការ​ព្រួយ​បារម្ភ​នៃ​ជម្លោះ​បន្ត​ទៀត។ 

ស្ថានភាពនេះ ក៏ជាសញ្ញាណនៃការបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង ព្រោះថារដ្ឋាភិបាលចម្រុះថៃហាក់ដល់ផ្លូវបំបែករវាងគណបក្សភឿថៃរបស់លោកស្រីផែថោងថាននិងក្រុមយោធា។ ពិសេសការលូកដៃចូលជ្រៅរបស់លោកថាក់ស៊ីននៅក្នុងនយោបាយថៃក៏ជាហេតុផលមួយនៅក្រោយបញ្ហានេះដែរ។ 

ជាមួយគ្នានេះដែរ អ្នកនយោបាយជាតិនយមថៃបានទាញបញ្ហាផ្ទៃក្នុងខ្លួនមកជំពាក់ជំពិនជាមួយកម្ពុជាដោយរំលេចឱ្យឃើញពីចេតនាមិនល្អរបស់ខ្លួនជុំវិញអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជានៅតំបន់មុំបី,ប្រាសាទតាមាន់តូច,ប្រាសាទតាមាន់ធំនិងប្រាសាទតាក្របី។ ជាសេនារីយោដដែលៗរបស់ថៃ ពេលនេះក៏ដូចគ្នាទៅនឹងកាលពីការដឹកនាំរបស់លោកថាក់ស៊ីន និងលោកស្រីយីងឡាក់អញ្ចឹងដែរ។ 

ជាការឆ្លើយតបរបស់កម្ពុជាពីជំហររបស់ខ្លួនកម្ពុជាបានចេញសេនារីយោចំនួន៣គឺទី១.បញ្ជូនកងទ័ពនិងគ្រឿងយុទ្ធោបករណ៍ជាច្រើនទៅកាន់តំបន់ជម្លោះនិងតាមខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន,ទី២.នយោបាយការទូតកម្ពុជាបានកោះប្រជុំវត្តមានអង្គទូតទាំង២៧ដែលមានវត្តមាននៅកម្ពុជាដើម្បីពន្យល់ពីស្ថានការណ៍នៅព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ^([10]) ហើយកម្ពុជារក្សាជំហរការជយបប្រជុំរបស់ក្រុមការងារកិច្ចការព្រំដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរ ^([11]) និងទី៣.កម្ពុជាបានប្តឹងករណីនេះទៅកាន់តុការលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ^([12])។ ក្រៅពីនេះកម្ពុជាក៏មានផងដែរការប្រកាសពហិការឈប់ប្រើទំនិញថៃ, បិទការនាំចូលបន្ថែនិងផ្លែឈើរបស់ថៃនិងបានរឹតបន្តឹងតាមច្រកព្រំដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរថែមទៀតផង។ជំហររបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានពេលនេះត្រូវបានការសាទរពីប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាពេញផ្ទៃប្រទស។ 

នៅចំពោះមុខស្ថានការណ៍ដ៏តានតឹងនៅពេលនេះយើងរង់ចាំមើលបន្តទៀតថាតើនោយបាយជាតិនិយមដែលថៃកំពុងអនុវត្តនាពេលនេះ នឹងប្រប្រួលទៅជាយ៉ាងណាក្នុងពេលអនាគតដ៏ខ្លីខាងមុខនេះ?តើពលរដ្ឋថៃនិងអ្នកនយោបាយជ្រុលនិយមរបស់ថៃនឹងរុញសភាពការណ៍ទៅជាអ្វីថ្មីទៀតតើពួកគេបន្តជំរុញឱ្យមានការប៉ះទង្គិចដោយយោធាសារជាថ្មីទៀតឬរុញសភាពការណ៍ដើម្បីធ្វើរដ្ឋប្រហារទំលាក់លោកស្រីផែថោងថាន? 

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

ជារួមមក ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៣ដល់២០២៥នេះ អ្នកនយោបាយជាតិនិយមជ្រុលរបស់ថៃតែងប្រើប្រាស់សេនារីយោជាតិនិយមដើម្បីបង្វែរស្ថានការណ៍នយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួន មកលើបញ្ហាព្រំដែនរវាងកម្ពុជានឹងថៃ ដើម្បីជាចេតនាដុតរោលជាតិនិយមផង,និងដើម្បីដាក់បន្ទុកទំលាក់កំហុសមកលើរដ្ឋាភិបាលថៃខ្លួនឯងផងដើម្បីបន្តសេនារីយោបន្ទាប់គឺប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធាក្នុងការផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់ ហើយភាគច្រើនគឺនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់គ្រួសារត្រកូលថាក់ស៊ីន ដែលមានដូចជា សម័យថាក់ស៊ីន ស៊ីណាវ៉ាត្រា, បន្តដោយយីងឡាក់ស៊ីណាវ៉ាត្រា ហើយបច្ចុប្បន្ននេះកូនស្រីលោកថាក់ស៊ីមគឺលោកស្រី ផែថោងថាន់ ក៏មានបញ្ហាជម្លោះព្រំដែនជាមួយកម្ពុជាផងដែរគិតត្រឹមថ្ងៃទី១៧ មិថុនា ២០២៥។ 

តាមរយៈបទពិសោធនាពេលកន្លងមកគឺជំហររាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក្រោមការដឹកនាំរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា តែងប្រើប្រាស់នយោបាយដែលមានភាពចាស់ទុំច្រើនជាងប្រទេសថៃ ដោយប្រើទាំងវិធីសាស្ត្ររឹងនិងទន់ មានន័យថាកម្ពុជាប្រើនយោបាយការទូត,យន្តការច្បាប់អន្តរជាតិ,និងកម្លាំងយោធាដើម្បីរក្សាការពារនូវអធិបតេយ្យភាពរបស់ខ្លួនទល់នឹងជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជាថៃហើយកម្ពុជាតែងទទួលបាននូវការគាំទ្រពីប្រជាពលរដ្ឋខ្លួននិងលើឆាកអន្តរជាតិ ។ 

យើងឃើញថាអ្នកដែលប៉ុនប៉ងចង់បានប្រាសាទកម្ពុជាតែងទទួលផលកម្មមកលើខ្លួនឯងជានិច្ច, ចុះនៅពេលខាងមុខនេះវិញតើជោគវាសនានៃរដ្ឋាភិបាលកូនស្រីលោកថាក់ស៊ីននឹងទៅជាយ៉ាងណានៅចំពោះចំណាត់ការតបតររបស់កម្ពុជាជុំវិញបញ្ហាព្រំដែនជាមួយកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ២០២៥នេះ? តើលោកអ្នកអានយល់ថាបារមីបុព្វបុរសខ្មែរនៅតែមានឬទេដែលកំពុងតាមថែរក្សារាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា,ថែរក្សាទឹកដីកម្ពុជានិងប្រជាជនកម្ពុជាឬទេ?  យើងតាមដានការវិវត្តថ្មីៗបន្តទៅទៀត... !!!!

ឯកសារពិគ្រោះ

1-   Aglionby, John. “Thais Cut Links with Cambodia after Riots.” The Guardian, January 31, 2003. https://www.theguardian.com/world/2003/jan/31/cambodia. Accessed June 17, 2025.

2-   DAWN. “Cambodians Attack Thai Embassy.” DAWN, January 30, 2003.https://www.dawn.com/news/79958/cambodians-attack-thai-embassy. Accessed June 17, 2025.

3-   Human Rights Watch. Thailand’s “War on Drugs.” New York: Human Rights Watch, 2004.https://www.hrw.org/report/2004/06/07/thailands-war-drugs. Accessed June 17, 2025.

4-   Hughes, Caroline. “Cambodia and Thailand: Diplomacy, Nationalism and the Border Conflict.” Contemporary Southeast Asia 25, no. 3 (2003): 460–478.

5-   LinkedIn. “13 Years Have Passed: My Escape From Phnom Penh.” By Daniel Malloy. LinkedIn, December 14, 2016.https://www.linkedin.com/pulse/13-years-have-passed-my-escape-from-phnom-penh-pavin-chachavalpongpun. Accessed June 17, 2025.

6-   McCargo, Duncan. “Toxic Thaksin? Thailand’s Troublesome Ex-Premier.” Representation 47, no. 3 (2011): 295–306.

7-   Paddock, Richard C. “Rumor of Thai Actress’ Words Salted a Wound.” Los Angeles Times, February 3, 2003.https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2003-feb-03-fg-cambo3-story.html. Accessed June 17, 2025.

8-   Pathmanand, Ukrist. “The Thai-Cambodian Temple Dispute: The Domestic Politics of Border Demarcation.” Asian Survey 51, no. 6 (2011): 1019–1042.

9-   The diplomat. “The Actress, the Temple, and the Alleged Remark That Brought Two Nations to the Brink of War.” The Independent, January 31, 2003.https://www.independent.co.uk/news/world/asia/the-actress-the-temple-and-the-alleged-remark-that-brought-two-nations-to-the-brink-of-war-5352428.html. Accessed June 16, 2025.

10- Sam Uddom. “ជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ៖ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបង្កើតគណៈកម្មការរៀបចំបណ្តឹងដើម្បីប្តឹងថៃទៅ ICJ.” RFI Khmer, June 11, 2025. https://www.rfi.fr/km/20250611-ជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ-រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាប្តឹងថៃ-ICJ. Accessed June 17, 2025.

11- Sim Chansamnang. “ប្រមុខការទូតកម្ពុជាជួបជាមួយអង្គទូតបរទេសចំនួន ២៧ ដើម្បីពន្យល់ពីស្ថានការណ៍ជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ.” RFI Khmer, June 17, 2025.https://www.rfi.fr/km/20250617-ប្រមុខការទូតកម្ពុជាជួបជាមួយអង្គទូតបរទេសចំនួន២៧-ដើម្បីពន្យល់ពីស្ថានការណ៍ជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ. Accessed June 17, 2025.

12- អង្គភាពប្រតិកម្មរហ័ស. “សមាជរដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភា គាំទ្រចំណាត់ការរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាលើបញ្ហាព្រំដែន ជាមួយព្រះរាជាណាចក្រថៃក្រោយហេតុការណ៍វាយប្រហារប្រដាប់អាវុធនៅតំបន់មុំបីក្នុងទឹកដីកម្ពុជា.” Office of the Council of Ministers (Cambodia), June 3, 2025.https://pressocm.gov.kh/archives/111004. Accessed June 17, 2025.

  ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍, 19 មិថុនា 2025 ម៉ោង 09:22 AM

បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានគិតគូរយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ និងអាយុជីវិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ

ស្របពេលដែលទំនាស់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ កាន់តែតានតឹងខ្លាំងឡើងៗដែលចុងក្រោយនេះវិវត្តដល់ការបិទព្រំដែន និងការនាំចេញនាំចូល ភាពមិនច្បាស់លាស់នៃការប្រឈមគ្នាតាមព្រំដែន ព្រមទាំងមានការរើសអើងជាបន្តបន្ទាប់ពីសំណាក់ក្រុមជ្រុលនិយមមួយចំនួននៃប្រទេសថៃ មកលើពលរដ្ឋក៏ដូចជាពលករកម្ពុជា​ ដែលកំពុងស្នាក់នៅក្នុងប្រទេសថៃ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានបញ្ជាទៅដល់ក្រសួងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធ និងអាជ្ញានៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ត្រៀមលក្ខណៈទុកជាមុនដើម្បីសម្របសម្រួលនិងទទួលយកពលករដែលធ្វើមាតុភូមិនិវត្តពីប្រទេសថៃ ការធ្វើដំណើរពីតំបន់ព្រំដែនទៅកាន់ស្រុកកំណើត ព្រមទាំងការផ្សព្វ​ផ្សាយ​ផ្ដល់ព័ត៌មាននិងការសម្របសម្រួលស្វែងរកឱកាសការងារនៅក្នុងស្រុកជាដើម។ ទាំងអស់នេះគឺជាការយកចិត្តទុកដាក់ប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវ និងបានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការគិតគូរអំពីសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ និងអាយុជីវិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ពីសំណាក់រាជរដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា នីតិកាលទី៧ នៃរដ្ឋសភា។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ អ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គម និងនយោបាយ បានគូសបញ្ជាក់ថា ដូចដែលរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានប្រកាសថា ក្នុងករណីដែលពលករកម្ពុជាបំពេញការងារនៅប្រទេសថៃទទួលរងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ និងប្រមាថមាក់ងាយដោយសារតែបញ្ហាទំនាស់ព្រំដែននាពេលចុងក្រោយនេះ ពលរដ្ឋកម្ពុជាទាំងអស់​អាចវិលត្រឡប់មកកាន់មាតុភូមិវិញ ទាំងក្នុងរូបភាពវិលត្រឡប់មករស់នៅមួយរយៈពេលខ្លី ឬស្វែងរកឱកាសការងារនៅក្នុងស្រុកជាច្រើន ដែលកំពុងមានតម្រូវការកម្លាំងពលកម្មក្នុងស្រុក ទៅតាមស្ថានការណ៍តម្រូវជាក់ស្ដែង ជាមួយនឹងការសម្របសម្រួលពីក្រសួង​ស្ថាប័ន និងអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធ។ លោកបណ្ឌិត បានលើកឡើងថា ពលករឬពលរដ្ឋខ្មែរដែលប្រឈមនឹងការរងការប្រមាថពីពលរដ្ឋឬថៅកែថៃមួយចំនួន ឬក្រុមអ្នកជាតិនិយមជ្រុលរបស់ថៃមួយចំនួនតូច គួរតែពិចារណាអំពីការវិល​ត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ តាមការអំពាវនាវរបស់ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ព្រោះ​ក្រសួងស្ថាប័ន អាជ្ញាមានសមត្ថកិច្ច និងមន្ត្រីគ្រប់លំដាប់ថ្នាក់នៃប្រទេសកម្ពុជា បានត្រៀម​លក្ខណៈរួចជាស្រេចហើយ នៅក្នុងការទទួលស្វាគមន៍ និងសម្របសម្រួលជូនបងប្អូនប្រជា​ពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានលើកឡើងថា ចំពោះការចាកចេញរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរពីប្រទេសថៃមកកាន់មាតុភូមិកំណើត រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក្រោមការដឹកនាំរបស់សម្ដេចធិបតី ច្បាស់ជាបានថ្លឹងថ្លែងអំពីផលវិបាកជាវិជ្ជមាន និងអវិជ្ជមាន ព្រមទាំងបានត្រៀមលក្ខណៈទុកជាមុនជាមួយនឹងផែនការដែលមានលក្ខណៈបុរេសកម្ម ពិសេសការវាយតម្លៃទៅលើ​ផលជះសេដ្ឋកិច្ចដែលនឹងកើតមានឡើងពីស្ថានការណ៍វិលត្រឡប់របស់ប្រជាពលករខ្មែរ​នៅប្រទេសថៃ មុននឹងប្រកាសនិងអំពាវនាវដល់អ្នកដែលជួបប្រទះបញ្ហាប្រឈមក្នុងប្រទេសថៃ អាចពិចារណានិងសម្រេចចិត្តវិលមករស់នៅ និងបំពេញការងារក្នុងប្រទេសកំណើតវិញបាន​។ លោក​បណ្ឌិត បានបន្ថែមទៀតថា ការប្រកាសដោយទំនុកចិត្ត និងស្មារតីទទួលខុសត្រូវខ្ពស់របស់ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គឺជាការបង្ហាញពីសមត្ថភាពនៅក្នុងការគ្រប់គ្រង​ស្ថានការណ៍ និងថាមភាពរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលនីតិកាលទី៧នៃរដ្ឋសភា ប្រឈមនឹងការដាក់សម្ពាធ គម្រាមកំហែង ឬការប្រមាថប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរពីសំណាក់ប្រទេសជិតខាង ទាំងក្នុងទិដ្ឋភាពនយោបាយ យោធា សកម្មភាពអសីលធម៌ឬការរើសអើងជាតិសាសន៍ជ្រុលនិយមជាដើម​។

បើតាមលោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ការប្រកាសរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានាពេលនេះ គឺជាការថ្លឹងថ្លែងទាំងយុទ្ធសាស្ត្រជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាង និងជាការគិតគូរយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ សុវត្ថិភាព និងអាយុជីវិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅឯបរទេសផង និងជាការគិតគូរគ្រប់ជ្រុងជ្រោយចំពោះ​ផលលំបាករបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលបំពេញការងារនៅក្រៅប្រទេសផង តាមរយៈដាក់ចេញនូវវិធានការគាំទ្រដល់ការវិលត្រឡប់ដោយសុវត្ថិភាពនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែន ការរៀបចំមធ្យោបាយធ្វើដំណើរទៅកាន់ស្រុកកំណើត និងការកាត់បន្ថយផលលំបាកខាងហិរញ្ញវត្ថុរបស់ប្រជាពលករខ្មែរ ដែលមួយចំនួនបានជំពាក់គ្រឹះស្ថានហិរញ្ញវត្ថុ តាមរយៈការសម្របសម្រួលជាមួយនឹងគ្រឹះស្ថានហិរញ្ញវត្ថុដើម្បីបន្ធូរបន្ថយលក្ខខណ្ឌ និងរយៈពេលនៃការបង់សងជាដើម។ បន្ថែមពីលើនេះ ការប្រកាសផ្ដល់ឱកាស​ការងារនៅតាមតំបន់ឧស្សាហកម្ម និងតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសជាដើម គឺជាការផ្ដល់ជម្រើសបន្ថែមទៀត សម្រាប់ប្រជាពលករខ្មែរ នៅក្នុងការសម្រេចចិត្តវិលត្រឡប់ទៅបំពេញការងារនៅបរទេសនៅពេលស្ថានការណ៍ធូរស្រាលវិញ ឬជ្រើសរើសបំពេញការងារនៅក្នុងស្រុកដែលមានទាំងការគាំពារសង្គម និងលក្ខខណ្ឌអំណោយផលផ្សេងៗទៀត ខណៈតម្រូវ​ការកម្លាំងពលកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បាននិងកំពុងកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានមានប្រសាសន៍លើកឡើងថា នៅពេលនេះ ប្រជាពលករ​ចំណាក​ស្រុកទាំងអស់ មានជម្រើសកាន់តែប្រសើរឡើង ទាំងការចាប់យកមុខរបរថ្មីនៅក្នុងស្រុកដែលផ្ដល់នូវលក្ខខណ្ឌការងារជាច្រើន អត្ថប្រយោជន៍ដែលគាំទ្រដោយច្បាប់ការងារកម្ពុជា លក្ខខណ្ឌសុវត្ថិភាព និងការធ្វើដំណើរទៅមកកាន់តែប្រសើរ។ លោកបណ្ឌិត បានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានីតិកាលទី៧នៃរដ្ឋសភា ពិតជាបានវាយតម្លៃគ្រប់ជ្រុងជ្រោយចំពោះការវិវត្តស្ថានការណ៍ជាក់ស្ដែង ទាំងនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែន ទាំងនៅក្នុងប្រទេស និងតម្រូវការកម្លាំងពលកម្មនៅក្នុងស្រុកដែលមានការកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់៕

RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

  ថ្ងៃអង្គារ, 17 មិថុនា 2025 ម៉ោង 01:11 PM

បណ្ឌិត ខែក វីរៈ : តើអ៊ីស្រាអែលកំពុងដកពុកមាត់ខ្លាឬដកពុកមាត់ឆ្មា ?

ស្វែងយល់ពីហេតុផលនៅពីក្រោយខ្នងដែលអ៊ីស្រាអែលបាញ់មីស៊ីលចូលទឹកដីអ៊ីរ៉ង់(១៣ មិថុនា ២០២៥)

ការវិវត្តថ្មីនៅតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ហាក់កាន់តែក្តៅគគុកនិងពុះកញ្ជ្រោលខ្លាំងជាងពេលណាណាទាំងអស់  ដ្បិតនៅថ្ងៃទី១៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥នេះ អ៊ីស្រាអែលបានបាញ់ដោយប្រើមីស៊ីលចម្ងាយឆ្ងាយចូលជ្រៅដល់ទឹកដីអ៊ីរ៉ង់ក្នុងគោលបំណងគំទិចចោលទាំងស្រុងនូវទីតាំងផលិតអាវុធនុក្លេអ៊ែរនិងអាវុធមីស៊ីលរយៈចំងាយឆ្ងាយរបស់អ៊ីរ៉ង់ ព្រមទាំងក្នុងចេតនាសម្លាប់មេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់និងអ្នកទទួលខុសត្រូវសំខាន់ៗរបស់អ៊ឺរ៉ង់ថែមទៀតផង ^[1] ។ ទន្ទឹមនឹងនោះ ដែនអាកាសលើប្រទេសទាំងពីរត្រូវបានបិទយ៉ាងឆាប់រហ័ស ហើយអ៊ីស្រាអែលខ្លួនឯងក៏បានប្រកាសដាក់ប្រទេសក្នុងភាពអាសន្នដែរព្រោះអ៊ឺស្រាអែលមានការភ័យខ្លាចចំពោះកាំជ្រួចសងសឹកឬយន្តហោះគ្មានមនុស្សបើករបស់អឺរ៉ង់វាយបកមកលើប្រទេសខ្លួនវិញ។       

ជាការឆ្លើយតបមកវិញភ្លាមៗ «សេចក្តីប្រកាសសង្គ្រាម » និងបណ្តឹងឧទ្ធរណ៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអ៊ីរ៉ង់ លោក Abbas Araghchi បានថ្កោលទោសជាផ្លូវការចំពោះការវាយប្រហារនេះថាជា« ការរំលោភយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរលើអធិបតេយ្យភាពរបស់អ៊ីរ៉ង់ … អំពើឈ្លានពាន និងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម »  ហើយបានដាក់សំណើជាបន្ទាន់មួយទៅកាន់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ ដោយអះអាងថា អ៊ីរ៉ង់នឹងអនុវត្តសិទ្ធិការពារស្វ័យការពាររបស់ខ្លួនតាមមាត្រា៥១ នៃធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ ^[2]។

បន្ទាប់មក អ៊ីរ៉ង់បានបាញ់បង្ហោះយន្តហោះគ្មានមនុស្សបើកជាង១០០ គ្រឿងទៅកាន់ទឹកដីអ៊ីស្រាអែលក៏ប៉ុន្តែត្រូវប្រព័ន្ធការពារដែនអាកាសអ៊ីស្រាអែលស្ទាក់ចាប់មុនចូលទៅក្នុងដែនអាកាសអ៊ីស្រាអែល ^[3] ។ ទីក្រុងតេអេរ៉ង់បានពណ៌នាការវាយលុករបស់អ៊ីស្រាអែលដំបូងថាជាការប្រកាសសង្រ្គាមហើយមេដឹកនាំកំពូលអ៊ឺរ៉ង់ គឺលោកAyatollah Khamenei បានព្រមានអំពី «ការដាក់ទណ្ឌកម្មនិងសងសឹកយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ»។

នៅចំពោះប្រតិកម្មការទូតនិងប្រតិកម្មយោធារបស់អ៊ឺរ៉ង់តទល់នឹងការបាញ់ប្រហាររបស់អ៊ីស្រាអែលនេះសហគមន៍អន្តរជាតិនិងអ្នកតាមដាននានាហាក់មានការភ្ញាក់ផ្អើល និងចាប់អារម្មណ៍ជាខ្លាំងចំពោះព្រឹត្តិការណ៍ដ៏កក្រើកមួយនេះ។ គេនាំគ្នាដាក់ជាចម្ងល់ថា តើអ៊ីស្រាអែលកំពុងដកពុកមាត់ខ្លាឬដកពុកមាត់ឆ្មា ?

ក្នុងន័យនេះដើម្បីមានមូលដ្ឋានក្នុងវាយតម្លៃសភាពការណ៍និងជាជំនួយស្មារតីមួយជ្រុងជូនដល់អ្នកអាន,ខ្ញុំសូមទាញអារម្មណ៍មកមើលទិដ្ឋភាពចំនួន៥ជាមុនសិនគឺ៖

            ទី១. ទិដ្ឋភាពនៃប្រវត្តិទំនាក់ទំនងអ៊ីរ៉ង់និងអ៊ីស្រាអែល,

            ទី២. ទិដ្ឋភាពទិដ្ឋភាពនៃ ជម្លោះរវាងអ៊ីស្រាអែលនិងអ៊ីរ៉ង់,

            ទី៣. ទិដ្ឋភាពកម្លាំងយោធារវាងប្រទេសអ៊ីរ៉ងនិងអ៊ីស្រាអែល,  

            ទី៤. វិបត្តិផ្ទៃក្នុងអ៊ីស្រាអែល,និង

            ទី៥. បច្ចុប្បន្នភាពនៃវិបត្តិភូមិសាស្ត្រនយោបាយបច្ចុប្បន្ននៅមជ្ឈិមបូព៌ាឯ ចំណុច ទី៦. សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

១. ទិដ្ឋភាពនៃប្រវត្តិទំនាក់ទំនងអ៊ីរ៉ង់និងអ៊ីស្រាអែល

នៅមុនឆ្នាំ១៩៧៩ប្រទេសក្បែរខាងគ្នាទាំងពីរគឺអ៊ីស្រាអែលនិងអ៊ីរ៉ង់បានរក្សាទំនាក់ទំនងយ៉ាងល្អក្នុងនាមជាដែគូយុទ្ធសាស្ត្រដែលកាលនោះអ៊ីរ៉ង់នៅក្រោមរបបគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះចៅ Shah បានធ្វើឱ្យអ៊ីរ៉ង់មានទំនាក់ទំនងមិត្តភាពជាមួយអ៊ីស្រាអែលយ៉ាងល្អូកល្អឿននឹងគ្នា។ ពេលនោះដែរអ៊ីរ៉ង់ គឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសមូស្លីមតែពីរប៉ុណ្ណោះដែលរក្សាទំនាក់ទំនងក្រៅផ្លូវការជាមួយអ៊ីស្រាអែលដោយចូលរួមក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច,យោធានិងចារកម្ម  ប៉ុន្តែទំនាក់ទំនងនេះចាប់ផ្តើមមានភាពល្អកករនឹងគ្នាវិញក្រោយបដិវត្តអ៊ិស្លាមក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩ ដោយអ៊ីរ៉ង់បានប្តូររបបគ្រប់គ្រងមកជា សាធារណរដ្ឋអ៊ិស្លាមក្រោមការដឹកនាំរបស់ប្រមុខដឹកនាំសាសនាគឺលោក Ayatollah Khomeini ^[4] និងបានប្រកាសជារដ្ឋអ៊ីស្រាអែលថាជារដ្ឋមិនស្របច្បាប់ព្រមទាំងបានចាត់ទុកអ៊ឺស្រាអែលជាសត្រូវរបស់សាសនាអ៊ិស្លាមទៀតផង។ មានហេតុផលមួយចំនួនដែលនាំឱ្យប្រទេសទាំងពីរនេះ ដើរដល់ផ្លូវបំបែកនៃចំណងមេត្រីភាពនិងបានចាត់ទុកគ្នាជាសត្រូវរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។ មានកត្តាមួយចំនួនដែលបានជំរុញឱ្យប្រទេសទាំងពីរនៅឆ្ងាយពីគ្នានិងមិនអាចត្រូវគ្នា ដែលក្នុងនោះរួមមាន៖

ទី១. កត្តាមនោគមន៍វិជ្ជានយោបាយ : ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើអ៊ីរ៉ង់​បាន​ប្រកាសថា​អ៊ីស្រាអែល​ជា​សត្រូវ​បន្ទាប់​ពី​បដិវត្តន៍​អ៊ិស្លាម​ឆ្នាំ១៩៧៩ ក្រោម​ការ​រួម​បញ្ចូល​គ្នា​នៃ​ហេតុផល​មនោគមន៍វិជ្ជា សាសនា នយោបាយ និង​យុទ្ធសាស្ត្រ។ បន្ទាប់ពីការផ្តួលរំលំ Shah រួចមក លោក Ayatollah Ruhollah Khomeini បានបង្កើតសាធារណរដ្ឋអ៊ិស្លាមមួយដោយដើរតាមមនោគមន៍វិជ្ជា អ៊ីស្លាម Shi’a ។

មនោគមន៍វិជ្ជានេះ បានចាត់ទុកអ៊ីស្រាអែល​ជា«របប​ស៊ីយ៉ូនីស» ដែលមានន័យថាជារដ្ឋខុសច្បាប់ព្រោះបាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​អ៊ិស្លាម(ប៉ាឡេស្ទីន)។ជារឿយៗ សាធារណរដ្ឋអ៊ិស្លាមបានប្រកាន់ភ្ជាប់នូវពាក្យស្លោកថា «កំចាត់អាមេរិក,កំទិចអ៊ីស្រាអែល»^[5]។ ម្យ៉ាងវិញទៀតលោក Khomeini បានចាត់ទុកអ៊ីស្រាអែលថា ជាផ្នែកមួយនៃពួកចក្រពត្តិនិយមលោកខាងលិច ស្របតាមសហរដ្ឋអាមេរិក អាណានិគមនិយម និងការគៀបសង្កត់លើប្រជាជនម៉ូស្លីម។

កត្តាទី២.ការប្រឆាំងចក្រពត្តិនិយមនិងអត្តសញ្ញាណ(និមិត្តរូបនៃ)ការតស៊ូ : អ៊ីរ៉ង់​បានចាត់ទុក​ខ្លួន​ឯង​ថា​ជា​មេដឹកនាំបង្គោលក្នុងចលនាប្រឆាំង​នឹង​ឥទ្ធិពល​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិកនិង​អ៊ីស្រាអែល​នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ អ៊ីរ៉ង់ថែមទាំងបានប្តេជ្ញានិងគាំទ្រដល់ចលនាការរំដោះប៉ាឡេស្ទីន ពោលគឺក្រោយពេលទស្សនកិច្ចរបស់លោកយ៉ាសាអារ៉ាហ្វាតដែលជាមេដឹកនាំចលនារំដោះប៉ាលីស្ទីនបានទស្សនកិច្ចនៅអ៊ីរ៉ង់ ហើយមេដឹកនាំអ៊ីរ៉ង់បានកំណត់ជំហរនេះជាមូលដ្ឋានចំបងមួយក្នុងគោលនយោបាយការបរទេសរបស់អ៊ីរ៉ង់ផងដែរ ទន្ទឹមនឹងនេះអ៊ីរ៉ង់ថែមទាំងបានតាំងខ្លួនឯងជាអ្នកការពារមូស្លីមជាសកលព្រមទាំងការប្រឆាំងអ៊ីស្រាអែលទៀតផង។

កត្តាទី៣. ការប្រកួតប្រជែងថ្នាក់តំបន់ : អ៊ីស្រាអែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តយ៉ាងជិតស្និទជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកនិងបណ្តា​រដ្ឋ​អារ៉ាប់ដែលប្រកាន់យក​និកាយ​ស៊ុននី ជាក់ស្តែងមានប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអូឌីត តំណាង​ឱ្យប្លុក​អំណាច​គូប្រជែងរបស់ខ្លួន^[6]។ដើម្បីទប់ទល់នឹងស្ថានភាពនេះអ៊ីរ៉ង់បានពង្រីកឥទ្ធិពលតាមរយៈក្រុមស៊ីឈ្នួលសង្គ្រាម(ប្រូកស៊ី,Proxyដែលមានដូចជាពួកឧទ្ទាមហេសបូឡា,ហាម៉ាសនិងកងជីវពលមួយចំនួនទៀត)ក្នុងការប្រជែងអនុត្តរភាពរវាងអាមេរិកនិងអ៊ីស្រាអែលនៅក្នុងប្រទេសលីបង់, ស៊ីរី, អ៊ីរ៉ាក់ និងឈូងសមុទ្រជាច្រកសំខាន់ៗក្នុងការដឹកនាំប្រេងដូចជា ឈូងសមុទ្រអរម៉ូសនិងនៅសមុទ្រក្រហមជាដើម។

កត្តាទី៤. ការបដិសេធនៃដំណើរការសន្តិភាព  :  ត្រង់ចំណុចនេះ គឺអ៊ីរ៉ង់បានបដិសេធដំណោះស្រាយរដ្ឋពីរនិងការធ្វើឱ្យមានទំនាក់ទំនងល្អប្រសើរជាមួយអ៊ីស្រាអែល ព្រមទាំងបានអំពាវនាវឱ្យមានការរំដោះប៉ាឡេស្ទីនពេញលេញប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែល។ អ៊ីរ៉ង់ ក៏បានបដិសេដលើកិច្ចព្រមព្រៀងអេហ្ស៊ីប (Egypt’s Camp David Accords,ECDA),  និងកិច្ចព្រមព្រៀង អាប្រាហាម រវាងអារ៉ាប់រួម-អ៊ីស្រាអែល ( UAE-Israel normalization , Abraham Accorrds) ព្រោះអ៊ីរ៉ង់យល់ឃើញថា ទាំងនោះជាការក្បត់នៃការរួបរួមមូស្លីម។

កត្តាទី៥. ប្តូរជំហរគោលនយោបាយការបរទេសរបស់ព្រះចៅ Shah : នៅក្នុងសម័យកាលគ្រប់គ្រងរបស់ Shah (មុនឆ្នាំ១៩៧៩) អ៊ីរ៉ង់មានទំនាក់ទំនងយោធា និងស៊ើបការណ៍សម្ងាត់ជាមួយអ៊ីស្រាអែល។ប៉ុន្តែអ្វីៗមានការប្រែប្រួល បដិវត្តន៍ថ្មីមានគោលបំណងលុបបំបាត់ទំនាក់ទំនងទាំងនោះ ដើម្បីដើរចេញពីលោកខាងលិច និងដាក់ឈ្មោះអ៊ីរ៉ង់ឡើងវិញថាជា «រដ្ឋ បដិវត្តន៍ អ៊ិស្លាម» ^[7] ប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែល និងអាមេរិក។

សរុបសេចក្តីមក អ៊ីរ៉ង់នឹងអ៊ឺស្រាអែលក្លាយជាសត្រូវនឹងគ្នាដោយសារកត្តាមនោគមន៍វិជ្ជានយោបាយនិងសាសនា, កត្តាបដិវត្តន៍ប្រឆាំង, កត្តាប្រឆាំងនឹងសម្ព័ន្ធមិត្តចក្រពត្តិនិយមរបស់លោកខាងលិច,កត្តាការប្រកួតប្រជែងឥទ្ធិពលនយោបាយក្នុងតំបន់, និងកត្តាជំហររួបរួមបង្កើតរដ្ឋប៉ាលីស្ទីនជាដើម។

២. ទិដ្ឋភាពជម្លោះរវាងអ៊ីរ៉ង់និងអ៊ីស្រាអែល

របួសនៃទំនាក់ទំនងប្រទេសទាំងពីរបន្តមានភាពល្អក់កករនឹងគ្នាកាន់តែខ្លាំងឡើងៗពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃហើយបានឈានដល់ការបាញ់ប្រហារកាលពីថ្ងៃទី១៣ មិថុនា ឆ្នាំ២០២៥នេះ ក្រោមធាតុផ្សំនានាមានដូចខាងក្រោម៖

ធាតុផ្សំទី១. សមត្ថភាពនុយក្លេអ៊ែររបស់អ៊ីរ៉ង់ : ក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយនេះ អ៊ីរ៉ងបានធ្វើទំនើបកម្មសមត្ថភាព និងបានបង្កើនសារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមរហូតដល់៩០%។ ការណ៍នេះ បានធ្វើឱ្យអ៊ីស្រាអែលមានកង្វល់ជាខ្លាំង និងត្រូវធ្វើអ្វីម្យ៉ាង​ដើម្បី​រារាំងសកម្មភាពរបស់​អ៊ីរ៉ង់​មិន​ឱ្យ​ឆ្លង​ផុត​កម្រិត​នៃ​ការ​ផលិត​សព្វាវុធ ដែល​ជាហានិភ័យខ្ពស់សម្រាប់ខ្លួនស្របពេលលការចរចាការទូត​បាន​បរាជ័យ​ក្នុង​ការ​បញ្ឈប់មហ្ឆិតារបស់អ៊ីរ៉ង់ក្នុងការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ ភាព​ជាប់គាំងលើវិបត្តិការទូត​ហើយការ​ចរចា​នុយក្លេអ៊ែរ​អ៊ីរ៉ង់នៅប្រទេស​អូម៉ង់​បាន​បរាជ័យផងនោះ​, បានជំរុញឱ្យមានការឡើងកំដៅនិងការបង្កើនស្ថានភាពយោធាកាន់តែផុលផុសឡើង។

ធាតុផ្សំទី២. ការគំរាមកំហែងអនុត្តរភាពក្នុងតំបន់ : ស្របពេលដែលសម្ព័ន្ធភាពកំពុងកើនឡើងខ្លាំងរវាង អ៊ីរ៉ង់ជាមួយរុស្ស៊ី ចិន និងសកម្មភាពទើបប្រយុទ្ធគ្នាក្នុងតំបន់ (ហេសបូឡាហ៍ ហ៊ូទី កងជីវពលនៅអ៊ីរ៉ាក់ និងស៊ីរី) ។ ទង្វើនេះ ហាក់ត្រូវបានគេមើលឃើញថា វាជាការកើនឡើងនូវទម្ងន់ប្រឆាំងនឹងឥទ្ធិពលអាមេរិក-អ៊ីស្រាអែល-ឈូងសមុទ្រដែលជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រនាវាចរណ៍ដ៏សំខាន់ក្នុងការដឹកប្រេងទាំងក្នុងតំបន់និងពិភពលោក។

ធាតុផ្សំទី៣. សំនួនវោហាសាស្ត្រអរិភាពនិងការផ្តួលរលំ : កន្លងមកអ៊ីរ៉ង់បាន​ប្រកាសប្តេជ្ញា​សងសឹក​ជា​សាធារណៈ​ចំពោះ​ការ​សម្លាប់ ឧត្តមសេនីយ៍ Qassem Soleimani ឬ​អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ​នុយក្លេអ៊ែររបស់ខ្លួនពីសំណាក់យន្តហោះគ្មានមនុស្សបើករបស់អាម៉េរិក ដែលបានបាញ់សម្លាប់លោក Qassem Soleimaniនៅលើទឹកដីអ៊ឺរ៉ាក់កាលពីឆ្នាំ២០២០។ ទីក្រុងតេអេរ៉ង់ក៏បានគំរាមកំហែងដល់មូលដ្ឋានទ័ពអាមេរិកនៅអ៊ីរ៉ាក់ ស៊ីរី និងបារ៉ែន ដោយបញ្ជាក់ថាការសងសឹកដែលជិតមកដល់ ^[8]។

កត្តាទាំងអស់នេះហើយ ដែលនាំឱ្យប្រទេសទាំងពីរនេះ ឈានដល់ការបាញ់មីស៊ីលរយៈចំងាយឆ្ងាយដាក់គ្នា ហើយប្រហែលមិនយូរទេអ៊ីរ៉ង់ច្បាស់ជានឹងមិនឱ្យអ៊ីស្រាអែលរួចខ្លួនឡើយ ដ្បិតអី អ៊ីរ៉ងនៅមានកូនអុកបង្កភាពឈឺក្បាលដល់អ៊ីស្រាអែល ក៏ដូចជាអាម៉េរិក រួមមានពួកឧទ្ទាមហ៊ូទី និងហេសប៊ូឡា នៅលីបង់ដែលជារឿយៗពួកនេះបានបាញ់នាវាដឹកទំនិញ, នាវាដឹកប្រេងអ៊ីស្រាអែលនៅសមុទ្រក្រហម , ពួកហាម៉ាសនៅ Gaza និងចលនាកងទ័ពនៅស៊ីរី អ៊ីរ៉ាក់ជាដើម។ ម្យ៉ាង អ៊ីរ៉ង់ក៏អាចនឹងបាញ់ចូលទឹកដីអ៊សីស្រាអែលវិញ ដើម្បីជាឧត្តមភាព និងជាបងធំនៅក្នុងតំបន់ទៀតផង។

៣. សមត្ថភាពយោធាប្រទេសអ៊ីរ៉ង់និងអ៊ីស្រាអែល

         អ៊ីរ៉ង់និងអ៊ីស្រាអែលគឺជាប្រទេឧស្សាហ៍កម្មអាវុធដូចគ្នា ពួកគេពិតជាមានសមត្ថភាពខ្ពស់ក្នុងការផលិតអាវុធ ប្រកបដោយអានុភាពខ្លាំងខ្លា និងបច្ចេកទេសខ្ពស់ ទៀតផង។ ខាងក្រោមនេះ ជាតារាងទិន្នន័យមួយចំនួនអំពីយុទ្ធោបករណ៍ប្រទេសទាំងពីរ។

៣.១. ចំនួនកងទ័ព^[9]

         ៣.២. ទ័ពអាកាស ^[10]

         ៣.៣. សមត្ថភាពកាំជ្រួច និងរ៉ុក្កែត ^[11]

         ៣.៤. សមត្ថភាពនុយក្លេអ៊ែរ ^[12]

         ៣. ៥.សមត្ថភាពសាយប៊ើ និងប្រូកស៊ី ^[13]

សរុបមក ប្រទេសទាំងពីរនេះ ពិតជាសម្ថភាព និងមានលទ្ធភាពអាចប្រយុទ្ធតាតាំងនឹងគ្នាបានគ្រប់ទិដ្ឋភាព។

៤.ស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងប្រទេសអ៊ីស្រាអែល

សង្គមអ៊ីស្រាអែលក៏បានញាំញីនូវបិត្តនយោបាយនិងសង្គមផងដែរដោយបានកើតមានឡើងជាច្រើនករណីដែលក្នុងនោះមានជាអាទ៍៖

ទី១. ការរុះរើប្រព័ន្ធតុលាការ និងការប៉ះទង្គិចរដ្ឋធម្មនុញ្ញ : ការប៉ុនប៉ងរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការទប់ស្កាត់អំណាចរបស់តុលាការកំពូល ជាពិសេសការត្រួតពិនិត្យប្រព័ន្ធតុលាការនិងការជ្រើសរើសចៅក្រមបានបង្កឱ្យមានការតវ៉ាទ្រង់ទ្រាយធំ។ មនុស្សរាប់ម៉ឺននាក់បានដង្ហែរក្បួនរៀងរាល់សប្តាហ៍ ដោយព្រមានអំពីវិបត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងការលុបបំបាត់ការត្រួតពិនិត្យ និងតុល្យភាពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។

ទី២. សង្រ្គាម Gaza និងការតវ៉ាកិច្ចព្រមព្រៀងចំណាប់ខ្មាំង ចាប់តាំងពីខែតុលា ឆ្នាំ២០២៣មក សង្គមអ៊ីស្រាអែលបានបែកបាក់គ្នាយ៉ាងខ្លាំងពិសេសជុំវិញយុទ្ធនាការGaza។គ្រួសារ​ចំណាប់ខ្មាំងនិង​ពលរដ្ឋ​ប្រឆាំង​សង្គ្រាម​បាន​ដឹកនាំ​បាតុកម្ម​ជា​បន្តបន្ទាប់ ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​បទ​ឈប់​បាញ់និង​ដោះដូរ​អ្នកទោស។

ទី៣. រឿងអាស្រូវពុករលួយ Qatargate  : រលកនៃវិវរណៈដែលគេស្គាល់ថាជា "កាតាហ្គេត" បានជាប់ពាក់ព័ន្ធរង្វង់ខាងក្នុងរបស់លោកនេតាន់យ៉ាហ៊ូ ចំពោះការចោទប្រកាន់ថាបានសហការជាមួយកាតាដែលការណ៍នេះ ជាការគំរាមកំហែងដល់សន្តិសុខអ៊ីស្រាអែល។ រឿងអាស្រូវនេះបានជំរុញឱ្យមានការស៊ើបអង្កេត ការទាមទារឱ្យលាលែងពីតំណែង និងបង្កើនសម្ពាធលើនាយករដ្ឋមន្ត្រី។

ទី៤. ការបែកបាក់សម្ព័ន្ធភាពនយោបាយ : ភាពតានតឹងជ្រុលរវាង-គ្រិស្តអូស្សូដក់និងសម្ព័ន្ធរបស់លោកប្រធានាធិបតី Netanyahu លើសេចក្តីព្រាងយោធាសម្រាប់ជនជាតិយូដាជ្រុលនិយមបានលេចជារូបរាងកាន់តែខ្លាំងឡើងៗ ភាពចម្រូងចម្រាស់នេះកើតមានតាំងពីពេលមុនបោះឆ្នោត ប៉ុន្តែបញ្ហានេះនៅតែជាគ្រាប់បែកកំណត់ពេលវេលាសម្រាប់ស្ថិរភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលលោកNetanyah។

ទី៥. ការកាត់ក្តីពុករលួយ : លោក Netanyahu ក៏ជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងសំណុំរឿងពុករលួយដែលអូសបន្លាយពេលយូរលើបទចោទការស៊ីសំណូក ការក្លែងបន្លំ ការរំលោភលើទំនុកចិត្តជាដើម ដែលធ្វើឱ្យខូចដល់ភាពស្របច្បាប់របស់គាត់ថែមទៀត។ការកាត់ក្តីរបស់គាត់នៅតែបន្តពន្យារពេល ការណ៍នេះ នាំឱ្យមហាជនព្រួយបារម្ភថាវាជាឧបាយកលនយោបាយរបស់គាត់ ដើម្បីស្វែងរកការការពារគាត់ពីការកាត់ទោស។

ជារួមមក បញ្ហាផ្ទៃក្នុងអ៊ីស្រាអែលបានញាំញីដោយសារ​ស្ថាប័នប្រជាធិបតេយ្យព្រោះ ភាពតានតឹងលើកំណែទម្រង់អភ័យឯកសិទ្ធិតុលាការ គំរាមកំហែងដល់នីតិរដ្ឋ, កំហឹងមហាជន ការតវ៉ាដែលកំពុងបន្ត ទាំងការប្រឆាំងសង្គ្រាមនិងការគាំទ្រចំណាប់ខ្មាំងបង្ហាញពីការបាក់បែកសង្គម, រឿងអាស្រូវនយោបាយដែលការចោទប្រកាន់«Qatargate»បញ្ឆេះការចោទប្រកាន់ពីអំពើពុករលួយ និងការជ្រៀតជ្រែកពីបរទេស, ការបែកបាក់សម្ព័ន្ធភាពនយោបាយ ក្រោមរូបភាព ជម្លោះលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ Haredim ប្រឈមនឹងការដួលរលំរដ្ឋាភិបាល។

៥. បច្ចុប្បន្នភាពនៃវិបត្តិភូមិសាស្ត្រនយោបាយបច្ចុប្បន្ននៅមជ្ឈិមបូព៌ា

តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាជាជង្រុកនៃប្រេងនិងឧស្មន័របស់ពិភពលោកមិនត្រឹមប៉ុណ្ណោះទីតាំងភូមិសាស្ត្រតំបន់នេះក៏ជាទីតាំងអំណោយផលមួយ ដ្បិតជាកន្លែងដែលត្រូវដឹកទំនិញឆ្លងកាត់ទៅមកពីទ្វីបអាស៊ីទៅកាន់អឺរ៉ុប។បន្ថែមពិលើនេះទៀតមជ្ឈិមបូព៌ាជាចំណុចពិសេសមួយដែលបានចងភ្ជាប់ទ្វីប៣គឺ អឺរ៉ុប, អាស៊ី និងទ្វីបអាហ្វ្រិកភាគខាងជើង។សក្តានុពលនៃធនធានធម្មជាតិនិងទីតាំងភូមិសាស្ត្រដ៏ល្អនេះហើយដែលជាដើមចមនាំឱ្យតំបន់មួយនេះហាក់ត្រូវបានមហាអំណាចពីខាងក្រៅហែកចែកជាជម្រៀកៗ,មិនត្រឹមប៉ុណ្ណោះប្រទេសក្នុងតំបន់នេះទៀតសោតក៏មានជម្លោះគ្នាឯងផងដែរ រាប់ទាំងជម្លោះបញ្ហាព្រំដែន,បញ្ហានិកាយសាសនានិងទំនោរនយោបាយជាដើម ។  យើងអាចសង្ខេបនៃវិបត្តក្នុងតំបន់មានដូចខាងក្រោម៖

ទី១. អ៊ីរ៉ង់ទល់នឹងអ៊ីស្រាអែលដែលផ្តោតលើនុយក្លេអ៊ែរ សង្គ្រាមប្រូកស៊ី និងការគ្រប់គ្រងលើប្រទេសស៊ីរី អ៊ីរ៉ាក់ និងលីបង់។

ទី២.សង្រ្គាម Gazaនិងវិបត្តិប៉ាឡេស្ទីន អរិភាព​ដែល​កំពុង​បន្ត​ធ្វើ​ឱ្យ​ខូច​មុខមាត់​របស់​អ៊ីស្រាអែលលើឆាកអន្តរជាតិ។ក្រុមដែលគាំទ្រដោយអ៊ីរ៉ង់ (Hamas, Hezbollah) ប្រើប្រាស់ជម្លោះ Gaza ដើម្បីពង្រីកក្រុមចម្រុះប្រឆាំងអ៊ីស្រាអែល។  អ៊ីរ៉ង់គាំទ្រក្រុមហេសបូឡាហ៍នៅលីបង់ ក្រុមហាម៉ាស់នៅហ្គាហ្សា និងក្រុមជីវពលស៊ីអ៊ីតនៅអ៊ីរ៉ាក់ និងស៊ីរី ដែលជាក្រុមប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែល។

ទី៣. ឥទ្ធិពលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​យល់​ឃើញ​ថា​ជា​ការ​ដក​ថយ​នៅ​ក្នុង​សម័យ​ក្រោយ​អាហ្វហ្គានីស្ថាននិង​ចៀសវាង​ជម្លោះ​ផ្ទាល់ក្នុងតំបន់នេះ ដើម្បីទប់ការងើបឡើងខ្លាំងរបស់ អ៊ីរ៉ង់ ទួរគី និងរុស្ស៊ី ។

ទី៤. សង្គ្រាមពិភពអារ៉ាប់ទល់នឹងអ៊ីស្រាអែល ឥឡូវនេះមជ្ឈឹមបូព៌ាត្រូវបានបែងចែកទៅជា ២ប្លុក គឺប្លុកគាំទ្រលោកខាងលិចរួមមាន អ៊ីស្រាអែល អារ៉ាប់រួម អេហ្ស៊ីប ហ្ស៊កដានី អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត   ហើយប្លុកម្ខាងទៀតជាប្លុកប្រឆាំងមាន អ៊ីរ៉ង់ ស៊ីរី ហេសបូឡា ហ៊ូទី កងជីវពលនៅអ៊ីរ៉ាក់។  

ទី៥. បញ្ហាថាមពល និងសមុទ្រក្រហម ក្រុម Houthis បានកំណត់គោលដៅដឹកជញ្ជូននៅក្នុងសមុទ្រក្រហម ដែលបណ្តាលឱ្យមានការរំខានដល់ការដឹកទំនិញជាសកល។  ម្យ៉ាងវិញទៀត អ៊ឺរ៉ង់ក៏មានឥទ្ធិពលខ្លាំង ទាំងលើច្រករបៀងសមុទ្រ និងថាមពលទៀតផង។

សរុបមក នេះ​មិន​មែន​គ្រាន់​តែ​ជា​ជម្លោះ​រវាង​អ៊ីស្រាអែលនិង​អ៊ីរ៉ង់​ទេ តែវាជាវិបត្តិជាប្រព័ន្ធចាក់ស្រែះយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រនយោបាយមជ្ឈិមបូព៌ាទាំងមូល។ វិបត្តិការទូត ផលប្រយោជន៍យោបាយ និងការកើនឡើងនៃប្លុកអំណាចប្រកួតប្រជែង ធ្វើឱ្យមានការប្រឈមមុខដាក់គ្នាក្នុងតំបន់យ៉ាងផុយស្រួយគ្រោះថ្នាក់បំផុតនៅក្នុងតំបន់ក៏ដូចជាពិភពលោកទាំងមូល។ អញ្ចឹង តើអ៊ីស្រាអែលចង់បង្ហាញអ្អ្វីខ្លះប្រាប់ទៅអ៊ីរ៉ង់ក៏ដូចជាពិភពលោក?

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបមកអ៊ីស្រាអែល បាញ់មីស៊ីលមកលើទឹកដីអ៊ីរ៉ង់ ជាយុទ្ធសាស្ត្រព្រួ្ញមួយបាញ់បានសត្វ១២ ក្នុងនោះ សត្វទី១.ដើម្បីរារាំងអ៊ីរ៉ង់កុំឱ្យមានមត្ថភាពផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរបាន ដែលបង្កហានិភ័យទៅថ្ងៃក្រោយទាំងចំពោះអ៊ីស្រាអែលសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួនក៏ដូចជាតំបន់ទាំងមូល,សត្វទី២.ជាយុទ្ធសាស្ត្រវាយបបកមុនសត្រូវដើម្បីកំណត់ប្រៀបឈ្នះទាំងលើសមរភូមិប្រយុទ្ធនិងការទូត,សត្វទី៣.ផ្តល់ភាពកក់ក្តៅដល់សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនដែលបានប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពអ៊ីរ៉ង់ដូចជាអារ៉ាប៊ីសោអ៊ូឌីត,អេស៊ីបនិងអារ៉ាប់រួម,សត្វទី៤.ទាញឱ្យសហរដ្ឋអាម៉េរិកបន្តដាក់សម្ពាធលើអ៊ីរ៉ង់ដើម្បីការពារសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា,សត្វទី៥.រៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់ក្នុងតំបន់និងរារាំងសកម្មភាពរបស់ក្រុមឧទ្ទាមស្និទ្ធនឹងអ៊ីរ៉ង់កុំឱ្យពង្រីកការវាយប្រហារខ្លាំងពេក,សត្វទី៦.យុទ្ធសាស្ត្របង្វែរការចាប់អារម្មណ៍កុំឱ្យពិភពលោកផ្តោតលើបញ្ហាGazaនិងដាក់បន្ទុកមកលើខ្លួនខ្លាំងពេក,  សត្វទី៧.បង្វែពីវិបត្តផ្ទៃក្នុងខ្លួនឱ្យពលរដ្ឋខ្លួនងាកមកចាប់អារម្មណ៍ពីបញ្ហាជាតិនិយមជាជាងចុះផ្លូវតវ៉ាក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួនខ្លាំងពេក សត្វទី៨.អ៊ីស្រាអែលបង្ហាញសាច់ដុំក្នុងនាមជាបងធំក្នុងតំបន់ដោយចង់ប្រាប់ក្នុងថាខ្លួនមានសមត្ថភាពខ្លាំងអាចវាយអ៊ីរ៉ង់ដោយផ្ទាល់តែម្តងគឺមិនមែនត្រឹមកូនឧទ្ទាមដែលអ៊ីរ៉ង់ចិញ្ចឹមនោះឡើយ,សត្វទី៩.ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ពីបញ្ហាផ្ទៃក្នុងប្រទេសអាម៉េរិកលើទិដ្ឋភាពនេះដូចជាបង្វែរវិបត្តផ្ទៃក្នុងអាម៉េរិកមកផ្តោតលើបញ្ហាតំបន់ព្រោះអ៊ីស្រាអែលជាមិត្តដ៏សំខាន់ណាស់របស់អាម៉េរិកពិសេសក្នុងរដ្ឋបាលលោកដូណាលត្រាំនេះ,សត្វទី១០.សង្កត់និងពង្រឹងឥទ្ធិពលខ្លួនក្នុងតំបន់បន្ថែម​ព្រោះបទពិសោធក្រោយដកទ័ពចេញពីអាហ្វកានីស្ថានមក គឺអាម៉េរិកនឹងមិនចូលលូកដៃដោយផ្ទាល់ទៀតឡើយគឺនឹងផ្តល់ការគាំទ្រដោយប្រយោល,សត្វទី១១.ឱ្យពិភពលោកងាកចេញកុំផ្តោតលើរឿងពីករណីអ៊ុយក្រែននិងមានចេតនាជួយអាម៉េរិកឱ្យដើរឆ្ងាយពីវិបត្តិរុស្ស៊ីអ៊ុយក្រែន,ងាកចេញពីវិបត្តពន្ធគយរវាងអាម៉េរិកនិងពិភពលោកដើម។ ចំពោះសត្វទី១២ វិញអាចជាសេនារីយោរបស់អ៊ីស្រាអែលដើម្បីបញ្ឆេះកំហឹងឱ្យអ៊ីរ៉ង់ខឹង ដើម្បីរុញឱ្យអ៊ីរ៉ង់ផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ហើយខ្លួនយកឡេសនេះ ផលិតដែរក្រោមរូបភាពសម្រាប់ការពារខ្លួនទល់នឹងការវាយប្រហារពីអ៊ីរ៉ងក្នុងពេលអនាគត ព្រោះប្រទេសទាំងពីរនេះហាក់មានចរិតមិនសូវគោរពច្បាប់អន្តរជាតិដូចគ្នា។

ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ យុទ្ធសាស្ត្រនេះ ក៏មិនងាយស្រួលលេងពេកដែរ ថ្វីដ្បិតអ៊ីស្រាអែលមានប្រៀបច្រើននៅក្នុងសមរភូមិទាំងការទូត សម្ព័ន្ធមិត្តនិងយុទ្ធោបករណ៍យ៉ាងណាក្តីអាយុជីវិតជនស្លូតត្រង់និងពីទិដ្ឋភាពមនុស្សធម៌ជារឿងដែលនឹងជះឥទ្ធិពលអាក្រក់មកលើអ៊ីស្រាអែលវិញមិនខាន មិនត្រឹមប៉ុណ្ណោះ កំហឹងរបស់ពួកមូស្លីមលើពិភពលោកនឹងទៅជាយ៉ាងណាចំពោះអ៊ីស្រាអែលនិងពលរដ្ឋអ៊ីស្រាអែល? បើអ៊ីរ៉ង់ វាយសម្រុកព្រមគា្នជាមួយកូនចិញ្ចឹមរបស់ខ្លួន(ពួកឧទ្ទាមនៅតាមប្រទេសនានាដូចជា ពួក ហ៊ូទី, ហាម៉ាស, ជីវពលនៅស៊ីរី) នៅតាមប្រទេសជុំវិញអ៊ីស្រាអែល វាយសម្រុកមកតើនឹងទៅជាយ៉ាងណា? ករណីអាម៉េរិកជួយនិងលូកដៃ តើសង្គ្រាមនេះ និងរាលដាលពេញតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ឬអាចទៅជាសង្គ្រាមលោកឬយ៉ាងណា, ព្រោះទម្រង់នេះ សង្គ្រាមវាយតាមគ្នាដូចដូមីណូ ដូចពេលផ្ទុះសង្គ្រាមលោកលើកទី១ យ៉ាងដូច្នោះដែរ។

ដូច្នេះ តើនៅថ្ងៃខាងមុខតំបន់នេះនឹងទៅជាយ៉ាងណា? កិច្ចការបន្តទៀត តើ អ៊ីរ៉ង់នឹងវាយបកយ៉ាងណាលើអ៊ីស្រាអែល?  តើស្ថានភាពតម្លៃប្រេងមានការរង្គើរឬទេ? ហើយព្រឹត្តិការណ៍នេះនឹងជះឥទ្ធិពលយ៉ាងណាខ្លះដល់ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក?  តើអឺរ៉ុបនិងរក្សាជំហរយ៉ាងណា ក្រោយខ្លួនមិនគាំទ្រអ៊ីស្រាអែលជំវិញបញ្ហា Gaza ស្រាប់ផង ? តើអ្នកគិតថា ចិននិងរុស្ស៊ី នឹងពង្រីកឥទ្ធិពលខ្លួនតាមវិធីណានៅក្នុងតំបន់? តើអ៊ីរ៉ង់អាចបំពេញមហច្ឆតាបង្កើតអាវុធនុយក្លេអែរបស់ខ្លួនបានដែរឬយ៉ាងណា ?

ឯកសារពិគ្រោះ

1.     Broad, William J., John Markoff, and David E. Sanger. “Israeli Test on Worm Called Crucial in Iran Nuclear Delay.” The New York Times, January 15, 2011, https://www.nytimes.com/2011/01/16/world/middleeast/16stuxnet.html. Accessed June 13, 2025.

2.     Fulton, Jonathan, Gal Luft, and David Koranyi. The Gulf and the Eastern Mediterranean: A New Front in the Middle East? Atlantic Council, 2020.

3.     International Crisis Group. The Iran Nuclear Deal at Six: Now or Never. 2021, https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/gulf-and-arabian-peninsula/iran/iran-nuclear-deal-six-now-or-never. Accessed June 13, 2025.

4.     International Institute for Strategic Studies (IISS). The Military Balance 2024. IISS, 2024.

5.     Jane’s Defence Weekly. Middle East Defense Review 2025. Jane’s Group, 2025.

6.     Katz, Yaakov. Shadow Strike: Inside Israel’s Secret Mission to Eliminate Syrian Nuclear Power. St. Martin’s Press, 2018.

7.     Keddie, Nikki R. Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press, 2006.

8.     Nichols, Michelle. “UN Security Council to Meet on Iran on Friday.” Reuters, June 13, 2025, https://www.reuters.com/world/middle-east/un-security-council-meet-iran-friday-2025-06-13. Accessed June 13, 2025.

9.     “Operation Rising Lion: Why Israel Is Attacking Iran.” The Times, June 13, 2025, https://www.thetimes.co.uk/article/operation-rising-lion-iran-israel-attack-k65l3knqw. Accessed June 13, 2025.

10.  Parsi, Trita. Treacherous Alliance: The Secret Dealings of Israel, Iran, and the United States. Yale University Press, 2007.

11.   Pardo, Sharon. Israel and the Islamic Republic of Iran: From War of Words to Words of War. Routledge, 2015.

12.  Sanger, David E., et al. The Perfect Weapon: War, Sabotage, and Fear in the Cyber Age. Crown, 2018.

13.  “Israel Attacks Iran’s Nuclear and Missile Sites and Kills Top Military Officials.” Associated Press, June 13, 2025, https://apnews.com/article/iran-explosions-israel-tehran-00234a06e5128a8aceb406b140297299. Accessed June 13, 2025.

14.  Takeyh, Ray. Guardians of the Revolution: Iran and the World in the Age of the Ayatollahs. Oxford University Press, 2009.

15.  Walsh, Joe, Haley Ott, and Tucker Reals. “Iran Launches Drones at Israel as Israel Attacks Iranian Nuclear Sites and Top Commanders, IDF Says.” CBS News, June 13, 2025, https://www.cbsnews.com/news/iran-israel-drone-attack-retaliation-strikes-on-nuclear-sites-and-commanders/. Accessed June 13, 2025.

^[1]. Gambrell, Jon, and Josef Federman. “Israel Attacks Iran’s Nuclear and Missile Sites and Kills Top Military Officials.” Associated Press, June 13, 2025, https://apnews.com/article/iran-explosions-israel-tehran-00234a06e5128a8aceb406b140297299. Accessed June 13, 2025.

^[2]. Nichols, Michelle. “UN Security Council to Meet on Iran on Friday.” Reuters, June 13, 2025, https://www.reuters.com/world/middle-east/un-security-council-meet-iran-friday-2025-06-13. Accessed June 13, 2025.

^[3].  Walsh, Joe, Haley Ott, and Tucker Reals. “Iran Launches Drones at Israel as Israel Attacks Iranian Nuclear Sites and Top Commanders, IDF Says.” CBS News, June 13, 2025, https://www.cbsnews.com/news/iran-israel-drone-attack-retaliation-strikes-on-nuclear-sites-and-commanders/. Accessed June 13, 2025.

^[4]. Pardo, Sharon. Israel and the Islamic Republic of Iran: From War of Words to Words of War. Routledge, 2015.

^[5]           Parsi, Trita. Treacherous Alliance: The Secret Dealings of Israel, Iran, and the United States. Yale University Press, 2007.

^[6]           Keddie, Nikki R. Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press, 2006.

^[7]           Takeyh, Ray. Guardians of the Revolution: Iran and the World in the Age of the Ayatollahs. Oxford University Press, 2009.

^[8]           Ted Regencia, Erin Hale, Tim Hume, and Umut Uras (June 13, 2025). Israel launches ‘major strike’ on Iran’s military, nuclear sites. Al Jazeera. Available at: https://surl.lt/nnbwqo. Accessed on June 13, 2025, at 17:00 p.m.

^[9]           IISS “The Military Balance 2024”; Global Firepower, 2025.

^[10]         Jane’s Defence Weekly; Katz, “Shadow Strike”; AP News, 2025.

^[11]         Center for Strategic and International Studies (CSIS), “Missile Threat”, 2024.

^[12]         International Atomic Energy Agency (IAEA), 2025; Parsi, 2007; Pardo, 2015.

^[13]         Sanger et al., “The Perfect Weapon”; Fulton et al., “Gulf and Eastern Mediterranean,” 2020.

  ថ្ងៃអាទិត្យ, 15 មិថុនា 2025 ម៉ោង 08:50 PM

បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ ដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់សម្ដេចធិបតីនៅបារាំង ឆ្លុះបញ្ចាំងពីការមានប្រៀបឈ្នះលើថៃ នៅក្នុងសីលធម៌គោរពច្បាប់អន្តរជាតិ និងការទូត

ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់សម្ដេចធិបតីនៅសាធារណរដ្ឋបារាំង និងក្នុងជំនួបជាមួយនឹងឯកឧត្ដមប្រធានាធិបតីបារាំង លោក អ៊ីម៉ានូអែល ម៉ាក្រុង គេបានមើលឃើញថា ភាគីបារាំងបានបង្ហាញទស្សនៈនយោបាយដ៏វិជ្ជមានមួយរបស់មេដឹកនាំបារាំង ទៅលើករណីទំនាស់ព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងថៃ ដែលនេះជាសារនយោបាយដ៏មានសារៈសំខាន់មួយ និងបានផ្ដល់ភាពកក់ក្ដៅសម្រាប់កម្ពុជា នៅក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដោះស្រាយទំនាស់ជាមួយប្រទេសថៃដែលជាប្រទេសជាប់ខាងរបស់ខ្លួន។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានគូសបញ្ជាក់ថា ប្រទេសបារាំងគឺជាអតីតប្រទេសដាក់អាណានិគមមកលើប្រទេសកម្ពុជា ប្រមាណរយៈពេលជិត១០០ឆ្នាំ ដែលរាល់ឯកសារនិងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិ កិច្ចព្រមព្រៀង សន្ធិសញ្ញា កំណត់ហេតុ និងពិធីសារផ្សេងៗពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចការព្រំដែនកម្ពុជា ពិសេសព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងថៃ សុទ្ធសឹងតែស្ថិតនៅក្នុងដៃរបស់បារាំងដែលជាមហាអំណាចអាណានិគមនាសម័យ​នោះ ពោលគឺបារាំងជាអ្នកតំណាងឱ្យកម្ពុជានៅក្នុងករណីអធិបតេយ្យភាពជាមួយនឹងប្រទេសសៀម ដែលក្រោយមកបានប្ដូរឈ្មោះជាថៃ។

លោកបណ្ឌិតបានកត់សម្គាល់ថា ការបង្ហាញជំហរចូលរួមចំណែកនៅក្នុង​ការស្វែងរកដំណោះស្រាយទំនាស់ព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងថៃ ពីសំណាក់មេដឹកនាំបារាំងនាពេលនេះ ពិតជាមានអត្ថន័យគ្រប់គ្រាន់បង្ហាញពីសុឆន្ទៈរបស់បារាំង នៅក្នុងការជំរុញឱ្យមានការគោរព​ច្បាប់អន្តរជាតិដែលមានជាធរមាន និងជាការបង្ហាញពីការដែលកម្ពុជាមានប្រៀបឈ្នះទៅលើប្រទេសថៃ នៅក្នុងទិដ្ឋភាពសីលធម៌នៃការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ និងជាការមានប្រៀបឈ្នះនៅលើសមរភូមិការទូតផងដែរ ព្រោះបារាំងគឺជាមហាអំណាចពិភពលោកមួយដែល​ប្រកាន់យកគោលការណ៍គោរពនិងផ្ដល់តម្លៃដល់ច្បាប់អន្តរជាតិ។ ត្រង់ចំណុចនេះ បានសបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា ទោះបីជាដំណើរការនៃយន្តការតុលាការអន្តរជាតិ មិនទាន់បានចាប់ផ្ដើមក៏ដោយក្ដី ប៉ុន្តែប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគឺ សម្ដេចធិបតី បានប្រកាសជំហរប្រកាន់យ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវច្បាប់អន្តរជាតិ និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា​ព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាងដោយសន្តិវិធី និងដោយស្មើមុខស្មើមាត់ ក្នុងនាមជារដ្ឋឯករាជ្យ និងអធិប​តេយ្យភាពពេញលេញមួយ។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានបន្តថា ជំហររបស់សម្ដេចធិបតីក្នុងនាមជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានបង្ហាញសារយ៉ាងជាក់លាក់ទៅ​កាន់ពិភពលោក និងបណ្ដាប្រទេសទាំងឡាយថា កម្ពុជានៅតែបន្តផ្ដល់តម្លៃខ្ពស់លើការថែរក្សាសន្តិភាព ការដោះស្រាយ​បញ្ហាដោយសន្តិវិធីដោយឈរលើគោលការណ៍ច្បាប់អន្តរជាតិជាធរមាន ការរួមរស់ជាមួយនឹងបណ្ដាប្រទេសទាំងឡាយក្នុងបរិយាកាសសន្តិសហវិជ្ជមាន និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការល្អជាមួយគ្រប់បណ្ដាប្រទេសនិងដៃគូទាំងឡាយ។ បន្ថែមពីលើនេះ កាយវិការរបស់ប្រមុខដឹកនាំបារាំង បានសបញ្ជាក់ពីភាពឯការរបស់ប្រទេសថៃនៅលើឆាកអន្តរជាតិ ខណៈប្រទេសនេះបានបំពានមកលើ​អធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាទាំងគឃ្លើន និងដែលជាទង្វើជាន់ឈ្លីលើច្បាប់អន្តរជាតិ។ លោកបណ្ឌិត បានគូសរំឭកផងដែរថា នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦២ សហគមន៍អន្តរជាតិ ពិសេសក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ ធ្លាប់បានស្ដីបន្ទោសប្រទេសថៃម្ដងរួចមកហើយថា ជាប្រទេសអសីលធម៌ចំពោះច្បាប់អន្តរជាតិ ដែលជាភាពអាម៉ាសធ្ងន់ធ្ងរមួយរបស់ថៃនៅលើឆាកអន្តរជាតិ៕

RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

  ថ្ងៃសុក្រ, 13 មិថុនា 2025 ម៉ោង 04:49 PM

បណ្ឌិត ខែក វីរៈ : ស្វែងយល់ពីស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃ និងសេនារីយោនានាជុំវិញការផ្ទុះអាវុធ នៅតំបន់មុំ៣ កាលពីចុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥

ឆ្នាំ២០២៥ ជាខួបទី៧៥ឆ្នាំនៃចំណងការទូតផ្លូវការរវាងកម្ពុជា-ថៃ ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសទាំងពីរនេះ មានប្រវត្តិទាក់ទងគ្នារាប់រយឆ្នាំមកហើយទាំងលើទិដ្ឋភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ, វប្បធម៌ទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណីនិងចំណងធម្មជាតិជាដើម។  ចំណងធម្មជាតិ គឺប្រទេសទាំងពីរចងភ្ជាប់ដោយទន្លេមេគង្គ និងជួរភ្នំដងរ៉ែក និងឈូងសមុទ្រដ៏ស្រស់បំព្រង។  ក្នុងនាមជាអ្នកជិតខាងនឹងគ្នា ក្នុងវរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមកនេះ ប្រទេសទាំងពីរមានទាំងប្រវត្តិផ្អែមល្ហែមផងនិងប្រវត្តិជូរចត់ផង។ ភស្តុតាងដែលយើងមិនអាចប្រកែកបាន គឺក្រោយមានព្រឹត្តិការណ៍វិវាទកាលពីឆ្នាំ២០០៨ដល់២០១៣ នៅតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារបានធូរស្រាលមក ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ ហាក់មានភាពល្អប្រសើរឡើងវិញច្រើនលើគ្រប់វិស័យ។

ក៏ប៉ុន្តែ កំដៅជាតិនិយមរវាងអ្នកនយោបាយនិងប្រជាជានវាងកម្ពុជានិងថៃ ហាក់បានកើតឡើងសាជាថ្មី ជាក់ស្តែងកាលពីព្រឹកព្រហាមថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ មានការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងទ័ពកម្ពុជា និងកងទ័ពថៃនៅភូមិសាស្ត្រតំបន់មុំ៣  ដែលស្ថិតនៅភូមិតេជោមរកត ឃុំមរកត ស្រុកជាំក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារ ។ បើយោងតាមសេចក្តីថ្លែងការរបស់ក្រសួងការពារជាតិកម្ពុជា បានឱ្យដឹងថា កងទ័ពថៃបានធ្វើការបាញ់ប្រហារមុនមកលើលេណដ្ឋាន ដែលជាទីតាំងឈរជើងរបស់កងទ័ពកម្ពុជា ជាយូរលង់ណាស់មកហើយនោះ បានបណ្តាលឱ្យយោធាកម្ពុជាម្នាក់បាត់បង់ជីវិត។ [1]  ក្រោយផ្ទុះព្រឹត្តិការណ៍នេះ ថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលៗរបស់ប្រទេសពីរបានចេញបញ្ជាក់ជំហររៀងៗខ្លួន បន្ថែមពីលើនេះ ការបញ្ជូនកងទ័ព និងសម្ភារៈយោធាទៅកាន់តំបន់ព្រំដែននៃប្រទេសពីរក៏កើតមានឡើងជាបន្តបន្ទាប់។ លើសពីនេះទៅទៀត អ្នកស្រាវជ្រាវ និងអ្នកតាមដានព្រឹត្តការណ៍ ព្រមទាំងបណ្តាញសារព័ត៌មានជាច្រើនបានជជែកគ្នានិងធ្វើការផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងផុលផុស អំពីស្ថានការណ៍នៅប្រទេសថៃ ដោយរំលេចឱ្យឃើញថានេះ ជាចេតនារបស់ថៃសុទ្ធសាធក្នុងការប្រើតាក់ទិច បង្វែរស្ថានការណ៍ពីនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនដែលកំពុងមានបញ្ហាឱ្យដើរឆ្ងាយចេញពីរាជធានីបាងកកមកព្រំដែនកម្ពុជា គឺស្រដៀងគ្នាកាលពីឆ្នាំ២០០៨ ដែលកាលនោះ សង្គមនយោបាយថៃបានជាប់គាំងនយោបាយ ហើយអូសកម្ពុជាចូលក្នុងវិបត្តិរបស់ខ្លួនយ៉ាងដូច្នោះដែរ។

ក្នុងន័យនេះ ដើម្បីស្វែងយល់អំពីស្ថានការណ៍នយោបាយនៅប្រទេសថៃ ដែលកំពុងកើតមានឡើងក្នុងពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០២៥ ថាតើអ្វីខ្លះជាប្រភពនៃបញ្ហាក្នុងសង្គមនយោបាយថៃបច្ចុប្បន្ននេះ,  យើងពិនិត្យមើលលើទិដ្ឋភាព៣រួមមាន ទិដ្ឋភាពប្រវត្តិនៃវិបត្តិនយោបាយថៃ, ទិដ្ឋភាពនយោបាយអំឡុងពេលមុននិងក្រោយពេលបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣ និងទិដ្ឋភាពសង្គមនយោបាយក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន (២០២៥) ពោលគឺ ក្រោយគ្រួសារលោកថាក់ស៊ីន ឈានជើងចូលសង្វៀននយោបាយសារជាថ្មី។

១. ទិដ្ឋភាពប្រវត្តិវិបត្តិនយោបាយថៃ

 ព្រះរាជាណាចក្រថៃ បានស្គាល់នូវរដ្ឋប្រហារដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួនក្នុងឆ្នាំ១៩៣២ ដែលកាលនោះជាបដិវត្តន៍ដែលដឹកនាំដោយ ខៈណា រ៉ាត់សាដន (Khana Ratsadon) [2]  ក្នុងគោលបំណង ដើម្បីផ្តួលរំលំរបបគ្រប់គ្រងពីរាជានិយមផ្តាច់ការ មកជារបបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្ម-នុញ្ញ។ បើយើងរាប់ពីឆ្នាំ១៩៣២ ដល់ឆ្នាំ២០១៤ ប្រទេសថៃមានរដ្ឋប្រហារសរុបជាង២០លើករួចមកហើយ ក្នុងនោះរដ្ឋប្រហារដែលទទួលបានជោគជ័យមានចំនួន១៣លើក ហើយការប៉ុនប៉ងធ្វើរដ្ឋប្រហារតែមិនបានសម្រេចមានចំនួន៧លើក។ 

រដ្ឋប្រហារនៅប្រទេសថៃ គឺផ្តើមចេញវិបត្តជាប់គាំងខាងនយោបាយ ដែលពិបាកនឹងរកច្រកចេញឬមិនអាចសម្របសម្រួលផ្ទៃក្នុងគ្នាបាន។  ការណ៍នេះ បង្ហាញឱ្យឃើញពីភាពផុយស្រួយនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងសង្គមថៃ ម្យ៉ាងវិញទៀតវាក៏បានបង្ហាញឱ្យឃើញ ពីឥទ្ធិពលចាក់ស្រែះនៃអំណាចយោធានិងអំណាចរាជវាំងនៅក្នុងនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ។ គេមើលឃើញថា យោធាហាក់បាន​ចាត់​ទុក​ខ្លួន​ឯង​ជា​អ្នក​ការពារ​រាជាធិបតេយ្យនិង​ស្ថិរភាព​ជាតិ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត រដ្ឋប្រហារម្តងហើយម្តងទៀតរបស់យោធាចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៣២មក ហាក់បានឆ្លុះបញ្ចាំងពីចេតនារបស់យោធា ក្នុងការរក្សាការត្រួតត្រាលើស្ថាប័នប្រជាធិបតេយ្យ ហើយពួកគេតែងចាត់ទុកអ្នកប្រជាធិបតេយ្យជាការគម្រោមកំហែងនៃឥទ្ធិពលយោធានិងរាជានិយមដែលជារចនាសម្ព័ន្ធអំណាចប្រពៃណីរបស់ថៃ។ ក្នុងសង្គមថៃរបបរាជានិយមត្រូវបានគោរពយ៉ាងជ្រាលជ្រៅ ហើយក៏ទទួលបានឥទ្ធិពលនយោបាយយ៉ាងសំខាន់នៅពីក្រោយឆាក។

ទន្ទឹមនឹងនេះ ទំនោរនៃប្រជាជនថៃហាក់មានការបែងចែករវាងទីក្រុង ជនបទ និងទំនោរយុវជនជាដើម។ ជាក់ស្តែងគណបក្សនយោបាយដូចជាគណៈបក្សភឿថៃ និងគណបក្សឆ្ពោះទៅមុខ (Move forward) ទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនពីតំបន់ជនបទ និងក្រុមយុវជន ដោយសារគោលនយោបាយផ្តោតលើការជំរុញនិងស្តារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញ កំណែទម្រង់និងវិមជ្ឈការជាដើម។ រីឯអ្នកអភិរក្សានិយម និងឥស្សរជននៅទីក្រុង អ្នកវណ្ណៈថ្នាក់កណ្តាលជាពិសេសនៅទីក្រុងបាងកក  ពួកគេគាំទ្រគណបក្សដែលគាំទ្រដោយយោធាឬរាជានិយម។ ទំនោរបែងចែកនេះហើយ ក៏ជាចលករមួយ ដែលបានរួមចំណែកក្នុងការ​ជំរុញ​ឱ្យ​មាន​ការ​ធ្វើ​បាតុកម្ម ជា​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ ជាការ​តវ៉ា​ប្រឆាំង និង​ការ​ជាប់គាំង​នយោបាយ​ជា​បន្តបន្ទាប់។

សរុបមករដ្ឋប្រហារនៃសង្គមថៃ ពេលកន្លងមក គេតែងភ្ជាប់ហេតុផលអំពើពុករលួយ, ការគំរាមកំហែងដល់សន្តិសុខជាតិ, ការពាររាជវង្ស, និងភាពជាប់គាំងនយោបាយ ឬភាពចលាចលសង្គមជាដើម។

២.ទិដ្ឋភាពនយោបាយថៃអំឡុងពេលបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣

ថ្ងៃទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៣ ជាកាលបរិច្ឆេទនៃការបោះឆ្នោតជាតិរបស់ថៃ ដែលមានគណបក្សសរុបជាង៧០ បានចូលរួមប្រកួតប្រជែងក្នុការបោះឆ្នោត។ ជាលទ្ធផលមានគណបក្សចំនួនចន្លោះពី៦ទៅ៨ប៉ុណ្ណោះ ដែលបានទទួលអាសនៈច្រើននៅក្នុងរដ្ឋសភា។ គណៈបក្សដែលទទួលបានអាសនៈក្នុងរដ្ឋសភាថៃរួមមានដូចខាងក្រោម ៖  [3]  

២.១. និតិវិធីនៃការបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាលថៃ

នៅក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសថៃឆ្នាំ២០១៧ ដែលត្រូវបានវិសោធនកម្មដោយរដ្ឋាភិបាលយោធានោះបានបញ្ជាក់ថា  ការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលធ្វើឡើងតាមទម្រង់សភាកូនកាត់ និងពាក់កណ្តាលទៀតដោយការតែងតាំង ជាមួយនឹងលក្ខណៈសំខាន់ៗដែលហាក់បើកភ្លើងខៀវនិងជាផលអនុគ្រោះដល់ពួកយោធា និងពួកអភិរក្សនិយមច្រើន ហើយមានតំណាក់កាលដូចខាងក្រោម៖ 

២.១.១. អំពីសមាភាពសាមជិកសភា

-  សមាជិកសភាសរុបមានចំនួន ៥០០រូប [4]  

-  ៤០០រូប ជ្រើសរើសចេញពី​មណ្ឌល​បោះឆ្នោត ហើយ

-  ១០០រូបផ្សេងទៀតជ្រើសរើសចេញពីតំណាងសមាមាត្រនៃបញ្ជីគណបក្ស។

២.១.២. ការតែងតាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រី

-  មុនពេលបោះឆ្នោត គណបក្ស​នីមួយៗជ្រើសរើស​បេក្ខភាព​នាយករដ្ឋមន្ត្រីតំណាងបក្សរបស់ខ្លួនមានចំនួន​៣​រូប។

-  ក្រោយការបោះឆ្នោត បេក្ខជននាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវតែទទួលបានសំឡេងច្រើនជាងពាក់កណ្តាល នៃអង្គបោះឆ្នោតសរុបដែលមានចំនួន៧៥០សំឡេងដែលក្នុងនោះ៖

ក. សមាជិកសភាជាប់ឆ្នោត៥០០រូប (សភាតំណាងរាស្រ្ត)

ខ. សមាជិកព្រឹទ្ធសភា២៥០រូប (ព្រឹទ្ធសភាជ្រើសរើសដោយរបបយោធា)

-  សមាជិកសរុប = ៧៥០ រូប → ត្រូវការសំឡេងយ៉ាងតិច៣៧៦ ដើម្បីក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ [5]  

២.១.៣. ដំណើរការនៃការជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រី

-  ពេលបោះឆ្នោតជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺបោះរួមគ្នា រវាងសមាជីករដ្ឋសភា និងសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ។

-  ទោះបីជាគណបក្សមួយទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេ (ដូចដែលគពក្សឆ្ពោះទៅមុខក្នុងឆ្នាំ២០២៣) វានៅតែអាចបរាជ័យក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលដដែល ប្រសិនបើព្រឹទ្ធសភារារាំងបេក្ខជនរបស់ខ្លួននោះ។

២.១.៤. ការបង្កើតគណៈរដ្ឋមន្ត្រី

-  នៅពេលដែលនាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវបានជ្រើសរើសតាំងរួច បន្ទាប់មកបង្កើតគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ។

-  ចំពោះលក្ខខណ្ឌនៃសមាជិកគណៈរដ្ឋមន្ត្រីត្រូវបានកំណត់ថា ជាពលរដ្ឋថៃពីកំណើត,ហើយមិនអាចរើសចេញពី ជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភា, ឬនៅក្នុងជួរកងកម្លាំង យោធា/ប៉ូលីឡើយ តែក៏មានករណីលើកលែងខ្លះដែរ។ 

ដោយផ្អែកតាមលក្ខខណ្ឌខាងលើត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាលក្ខខណ្ឌដែលរដ្ឋាភិបាលដឹកនាំដោយលោកអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីយោធា ប្រាយុទ្ធ ចាន់អូចា ដែលបានតាក់តែងនិងបានវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីបើកច្រកឱ្យយោធាមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្នុងឆាកនយោបាយថៃ ពិសេសលើដំណើរការនៃការជ្រើសរើសនាយករដ្ឋ   មន្ត្រីតែម្តង។ ទាំងនេះ ត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជារបត់នយោបាយថ្មីមួយទៀតនៃនយោបាយថៃ ហើយក៏វាជាចំណុចយុទ្ធសាស្ត្រមួយផង ដែរសម្រាប់ដាក់សម្ពាធលើគណបក្សនយោបាយណាមួយ ដែលមានទំនោរមិនស្របនិងក្រុមរបស់ខ្លួន ដែលបណ្តុំវិញ្ញាសាទាំងនេះ ពិតជាមិនងាយស្រួលប៉ុណន្មានទេដល់រដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ហើយក៏ជាចំណុចដែលងាយនឹងធ្វើឱ្យនយោបាយជាប់គាំងផងដែរ។

២.២ ស្ថានភាពនយោបាយថៃក្រោយពេលបោះពេលឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣

គណបក្សគណបក្សឆ្ពោះទៅមុខ (Move Forward Party (MFP) ទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេនៅក្នុងរដ្ឋសភាថៃដោយទទួលបានសំលេងសរុបចំនួន១៥១អាសនៈ នៃចំនួនអាសនៈ ប៉ុន្តែបើយោងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីរបស់ថៃ ទោះបីជាគណបក្ស MFP ទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេយ៉ាងនេះក្តី ក៏បក្សនេះនៅមិនអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបាននោះដែរ ព្រោះច្បាប់តម្រូវឱ្យមានអាសនៈច្រើនជាងគេដាច់ខាត គឺត្រូវការរហូតដល់ទៅ៣៧៥ អាសនៈទើបអាចជ្រើសតាំងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនិងអាចបង្កើតគណរដ្ឋមន្ត្រីបាន នៅចំពោះមុខស្ថានភាពនេះ រដ្ឋាភិបាល

ចម្រុះ ដែលហាក់មិនមែនជារឿងងាយស្រួលប៉ុន្មានទេសម្រាប់គណបក្សនយោបាយថៃ។ មានហេតុផលមួយចំនួន ដែលហាក់បង្កជាឧបសគ្គនាំឱ្យនយោបាយថៃហាក់មានការរំជើបរំជួល និងមានភាពស្មុគ្រស្មាញក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ។

ដូចដែលយើងបានដឹងហើយថា បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតសកលខែឧសភា ឆ្នាំ ២០២៣  គណបក្ស MFP ទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេ ក៏ប៉ុនតែគណបក្សនេះបែជាបរាជ័យក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះទៅវិញ។ រីឯគណបក្សភឿថៃ ដែលឈរនៅលំដាប់លេខ២ បានទទួលជោគជ័យក្នុងការបង្កើតក្រុមចម្រុះ វិញ ហេតុផលនោះគឺថា ដោយសារគណៈបក្សភឿថៃបានចង    សម្ព័ន្ធជាមួយអតីតគណបក្សគាំទ្រដោយយោធាចំនួន៥ គណបក្ស ដើម្បីមានសំឡេងគ្រាប់គ្រាន់ក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី។ កាយវិការរបស់គណបក្សភឿថៃ បានធ្វើឱ្យអ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួនហាក់មានការអាក់អន់ចិត្តខ្លះ ត្បិតសាធារណជណខ្លះគិតថា បក្សភឿថៃអាចចាប់ដៃជាមួយគណបក្ស MFP ដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ព្រោះមានទំនោរប្រហាក់ប្រហែលគ្នា គឺមានចេតនាបន្ថយឥទ្ធិពលក្រុមយោធាដូចគ្នា។ តែដឹងអី អ្នកយោបាយភឿថៃមានការប្តូរតាក់ទិចលឿន  ដើម្បីកេងចំណេញលើទិដ្ឋភាពនយោបាយដោយបានទាត់ គណបក្ស MFP ចេញ (គណៈបក្សឆ្ពោះទៅមុខជាប់ក្តីក្តាំងរឿងប្រមាថព្រះមហាក្សត្រ) ហើយងាកទៅចាប់គណបក្សនានាដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះដូចជា៖

1- គណបក្ស Bhumjaithai Party មាន ៧១ អាសនៈបក្សនេះ មាននិន្នាបែប អភិរក្សនិយម, គណបក្សតំបន់; និងគោលនោយបាយ កញ្ឆាស្របច្បាប់។

2- គណបក្ស Palang Pracharath Party (PPRP)  មាន៤០ អាសនៈ, បក្សនេះក៏មាននិន្នាការ គាំទ្រដោយយោធា ដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលឆ្នាំ២០១៩។

3- គណបក្ស United Thai Nation Party មាន៣៦ អាសនៈ បក្សនេះមាននិ្ននាការស្និទ លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ប្រាយុទ្ធ ចាន់អូចា ដែល​ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីយោធា(២០១៤-២០២៣)។

4- គណបក្ស Chart Thai Pattana មាន១០ អាសនៈ គោលជំហរគណបក្សនេះគឺ កណ្តាលនិយម,ជាគណបក្សតំបន់។

5- គណបក្សតូចៗផ្សេងទៀត ដែលមានអាសនៈតិចជាង១០អាសនៈ។

តាមរយៈសម្ព័ន្ធភាពនេះ បើយើងបូកសរុបទាំងអស់ គឺទទួលបាន ៣០០ អាសនៈ ក្នុងចំណោម ៥០០ អាសនៈ នេះមានន័យថា បក្សភឿថៃទទួលបានចំនួនអាសនៈគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការបង្កើត រដ្ឋាភិបាលចម្រុះ។

២.៣ ភាពវឹកវរនៃនយោបាយថៃក្រោយពេលបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ

ហេតុផលនៅពីក្រោយការទាត់គណបក្ស MFP ចេញពីរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ គឺដោយកត្តា២យ៉ាងគឺ ទី១. ព្រឹទ្ធសភា​ប្រឆាំង​នឹង​គោលនយោបាយបក្សនេះ ដែលចង់​កំណែទម្រង់​របស់ខ្លួន (ជាពិសេស​មាត្រា ១១២ ច្បាប់​ប្រមាថ​ព្រះមហាក្សត្រ)។ ចំពោះកត្តាទី២វិញ គឺ សេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ ដែលបានរារាំងមេដឹកនាំ MFP គឺលោក Pita Limjaroenrat មិនឱ្យចូលរដ្ឋាភិបាលចម្រុះបាន។ ដើម្បចមទាំងនេះ នាំឱ្យបង្កើតជាបញ្ហាប្រឈមនានា ដែលអាចនឹងក្លាយជាវិញ្ញាសារសម្រប់រដ្ឋាភិបាលចម្រុះថៃដឹកនាំដោយលោកស្រីនាយករ្ដឋមន្ត្រី ផៃថងថានមានដូចខាងក្រោម៖

បញ្ហាប្រឈមទី១. រដ្ឋាភិបាលចម្រុះនេះ គឺផ្ទុយពីអ្វីដែលសាធារណជនធ្លាប់រំពឹងនាពេលកន្លងមកដែលគេរំពឹងថា គណបក្សកំណែទម្រង់ (MFP + Pheu Thai) នឹងបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះរួមគ្នា។ សម្ព័ន្ធភាពរបស់ភឿថៃជាមួយគណបក្ស ដែលចូលបក្សសម្ព័ន្ធយោធាត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាការក្បត់ទំនុកចិត្តលើអ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួន។ ឈាន​ដល់​ការ​តវ៉ា​តាម​ដង​ផ្លូវ ជា​ពិសេស​ដោយ​ក្រុម​យុវជន និង​សង្គម​ស៊ីវិល។

បញ្ហាប្រឈមទី២. ការខ្វែងទស្សនៈ, សម្ព័ន្ធភាពរវាងបក្សភឿថៃ ដែលមានទំនោរបែបប្រជាធិបតេយ្យ និងគណបក្សដែលគាំទ្រដោយយោធា ដែលមានទម្រង់ ផ្តាច់ការ និងអភិរក្សនិយមនោះ គឺជាសម្ព័ន្ធភាពមិនយូអង្វែងនឹងគ្នាឡើយដែលហាក់មានការប្រឈមទស្សនគ្នាក្នុងកិច្ចគោលនយោបាយជាតិ។

បញ្ហាប្រឈមទី៣. ក្នុងនាមជាគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំបំផុត MFP អាចនឹងបន្តជំរុញឱ្យមានកំណែទម្រង់លើច្បាប់ដែលរឹតបន្តឹងចំពោះរាជាធិបតេយ្យ, កំណែទម្រង់លើឥទ្ធិពលយោធា, ពង្រឹងនូវស្ថាប័នប្រជាធិបតេយ្យ, ដែលបញ្ហាទាំងអស់ អាចនឹងក្លាយទៅជាទំងន់នយោបាយ ដើម្បីដាក់​សម្ពាធ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ចម្រុះ​ឲ្យ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់ ឬចុះផ្លូវតវាក៏អាចថាបាន។

បញ្ហាប្រឈមទី៤. ករណីដែលកំពុងបន្តប្រឆាំងនឹងភាគី និងមេដឹកនាំ (រួមទាំង MFP) អាចបង្កឱ្យមានអស្ថិរភាពផ្នែកច្បាប់។ តុលាការធម្មនុញ្ញ និងគណៈកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅតែអាចរំលាយ ឬហាមឃាត់គណបក្ស ដូចដែលបានធ្វើនាពេលកន្លងមក។ ស្ថានភាពនេះ ពេលដែលតុលាការធម្មនុញ្ញថៃរំលាយគណបក្ស MFP ហាក់បង្ហាញឱ្យឃើញពីការជ្រៀតជ្រែក របស់ប្រព័ន្ធតុលាការទៅក្នុងកិច្ចការនយោបាយ ហើយអ្នកគាំទ្រគណបក្ស ដែលទទួលបានអាសនៈច្រើនជាងគេនៅក្នុងរដ្ឋសភាហើយភាគច្រើនជាយុវជន និងជាអ្នកនៅទីក្រុងបាងកកផងនោះ ច្បាស់ជានឹងមិនពេញចិត្តចំពោះសេចក្តីសម្រេច របស់តុលាកាឬធម្មនុញ្ញថៃឡើយ ដែលពួកគេអាចនឹងចុះផ្លូវតវាប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ដែលជាចំណុចឈឺក្បាលមួយទៀតដល់រដ្ឋាភិបាលចម្រុះថៃ។

បញ្ហាប្រឈមទី៥. ការបាត់ទំនុនកចិត្តពីមហាជនថៃ, ចំនួនអ្នកទៅបោះឆ្នោតមានចំនួនច្រើន ដែលអ្នកបោះឆ្នោតជាង ៣៩ លាននាក់ (៧៥.២២% អ្នកទៅបោះឆ្នោត) [6] ដែលបង្ហាញពីការសាទរតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ប៉ុន្តែ​ការ​រៀបចំ​ដោយ​ព្រឹទ្ធសភា​ដែល​បាន​តែងតាំង ​និង​ការ​បង្ខិតបង្ខំ​របស់​បក្ស​នាំ​ឱ្យ​មានការ​មិន​ពេញចិត្តពីសាធរណជន​។ ម្យ៉ាងវិញទៀតហានិភ័យនៃការកើនឡើងនៃការផ្លាស់ប្តូរយុវជន ការធ្វើចំណាកស្រុក ឬយុវជនកាន់តែច្រើនឡើងអាចនឹងងាកចូលរឿងនយោបាយ។

ជារួមមក រដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំដោយគណបក្សភឿថៃ ត្រូវតែធ្វើឱ្យមានតុល្យភាពគ្នា រវាងការគ្រប់គ្រងការអនុវត្តជាក់ស្តែង និងអ្វីដែលជាចមណាប់អារម្មណ៍រាបស់សាធារណៈជនចំពោះកំណែទម្រង់។ ការបរាជ័យក្នុងការដោះស្រាយវិសមភាពសេដ្ឋកិច្ច ការទាមទាររបស់យុវជន ឬឥទ្ធិពលយោធាអាចបង្កឱ្យមានភាពចលាចលនយោបាយជាថ្មីក្នុងសង្វៀននយោបាយថៃ។

ទន្ទឹមនឹងនេះ MFP នៅតែជានិមិត្តសញ្ញាដ៏មានអានុភាពនៃអ្នកស្រលាញ់ប្រជាធិបតេយ្យ ដែលទំនងទទួលបានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងក្នុងពេលបោះឆ្នោតនាពេលអនាគត បើសិនជាមិនមានការគៀបសង្កត់ផ្នែកនយោបាយណាមួយមកលើបក្សនេះសារជាថ្មីទេនោះ។

២.៣.១. ផ្ទៃក្នុងគណបក្សភឿថៃ

គណៈបក្សភឿថៃ ពីដំបូងឡើយក្នុងសម័យលោកថាក់ ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា មានឈ្មោះថា ថៃរ៉ាក់ថៃ។ ក្រោយពេលបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ គណបក្សភឿថៃ បានតែងតាំងលោក សេដ្ឋាថាវីស៊ីន ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ប៉ុន្តែលោកកាន់តំណែងបានតែជាង១ឆ្នាំ [7]   ប៉ុណ្ណោះលោកក៏ត្រូវបានគេដកតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺភ្លាមៗបន្ទាប់ពីការរំលាយគណបក្ស MFP ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ថាវីស៊ីន ត្រូវបានតុលាការធម្មនុញ្ញបណ្តេញចេញពីតំណែង ដោយសារការតែងតាំងសមាជិកគណៈរដ្ឋមន្ត្រីដែលជាប់ទោសព្រហ្មទណ្ឌ។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​នេះ​ ពិតបាន​បញ្ជាក់​ពី​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​សំខាន់​របស់​តុលាការ​លើ​កិច្ចការ​នយោបាយ​របស់​ប្រទេស​ថៃ។

ក្រោយពីការដកតំណែងលោកថាវីស៊ីន កូនស្រីរបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីថាក់ស៊ីន ស៊ីណាវ៉ាត្រា គឺលោកស្រី Paetongtarn Shinawatra ត្រូវបានតែងតាំងដោយគណបក្សភឿថៃ និងបានអនុម័តដោយសភាតំណាងឱ្យធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីប្រទេសថៃ ក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ ។ គោលនយោបាយសំខាន់ៗរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី Paetongtarn  មានជាអាទ៍ គំនិតផ្តួចផ្តើមគោលនយោបាយ ផ្តោតលើការស្តារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញ រួមទាំងការស្នើសុំថវិកាចំនួន ៣.៧៨ពាន់ពាន់លានបាត (១១៥.៥ពាន់លានដុល្លារ) ក្នុងគោលបំណងជំរុញកំណើន ស្របពេលមានសម្ពាធពាណិជ្ជកម្មខាងក្រៅ ។ [8]  គេបានព្យាករណ៍កំណើនសេដ្ឋកិច្ចចន្លោះពី២.៣% ទៅ ៣.៣% សម្រាប់ឆ្នាំ ២០២៥ និងឆ្នាំ២០២៦។

សកម្មភាពនេះត្រូវបានគេមើលឃើញថា ផ្ទៃក្នងរបស់គណបក្សភឿថៃខ្លួនឯង ក៏ទំនងជាមានភាពមិនសូវស្រួលនឹងគ្នាប៉ុន្មានទេ ព្រោះការដកតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថាវីស៊ីន ហើយតែងតាំងកូនស្រីលោកថាក់ស៊ីន អាចបង្ហាញថាក្បាលម៉ាស៊ីននៅផ្ទៃក្នុងរបស់គណបក្សភឿថៃហាក់មិនសូវមានភាពស៊ីសង្វាក់គ្នាប៉ុន្មានទេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត អ្នកគាំទ្របក្សភឿថៃមួយចំនួនក៏ហាក់មិនសូវសប្បាយចិត្តនឹងគណបក្សខ្លួនប៉ុន្មានដែរ ក្រោយពេលគណបក្សមួយនេះ បានទៅចាប់ដៃជាមួយគណបក្សដែលមានឥទ្ធិពលយោធានៅពីខាងក្រោយ ក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះនោះ ព្រោះថា បក្សទាំងពីរនេះមានទំនោរផ្សេងគ្នា គឺទំនោរបែបប្រជាធីបតេយ្យនិងបែពផ្តាច់ការនិយម។ ការណ៍នេះជាការប្រឈមទស្សនគ្នាសម្បើមណាស់ក្នុងរង្វង់អ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួន។ 

៣. ករណីប៉ះទង្គិចរវាងកងទ័ពកម្ពុជានិងកងទ័ពថៃនៅតំបន់មុំបីខេត្តព្រះវិហារ

         ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃហាក់បានដើរថយក្រោយវិលទៅរកសភាពការណ៍កាលពីឆ្នាំ២០០៨វិញ ក្រោយពេលមានការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយអាវុធរវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ នៅតំបន់ព្រំដែនកាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥មក។ ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ បាញ់គ្នាពេលនោះ បានបណ្តាលឱ្យទាហានកម្ពុជាម្នាក់បាត់បង់ជីវិត។ ក្រោយមានហេតុការណ៍នេះ សំនួនវោហារជាតិនិយមជាច្រើនបានផ្ទុះឡើងពេញផ្ទៃរាជាណាចក្រទាំងពីរ ទាំងខាងភាគីកម្ពុជាក៏ដូចជានៅប្រទេសថៃ។

៣.១. សេនារីយោនៅពីខាងក្រោយការប៉ះទង្គិចនៅព្រំដែនតំបន់មុំបី

            ស្ថានការណ៍នយោបាយនៅបាងកក ហាក់ពើបប្រទះនឹងភាពជាប់គាំងសាជាថ្មី  ត្បិតបញ្ហាស្តែងឡើងដែលយើងអាចមើលឃើញដូចខាងក្រោម៖

1-ក្រោយការចូលកាន់ដំណែងរបស់លោកស្រី ផៃថងថាន លោកស្រីបានចាប់ដៃជាមួយគណបក្សដែលមាននិន្នាការស្និទ្ធនឹងយោធានិងរាជវាំង ដែលជាហេតុនាំឱ្យមានការមិនពេញចិត្តចំពោះលោកស្រីពីអ្នកគាំទ្រគណបក្សភឿថៃ។

2-រដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ដែលមាននិន្នាការមិនសូវស្របគ្នាអាចបង្កឱ្យមានផលលំបាកក្នុងអនុវត្តគោលនយោបាយ អាចនាំឱ្យរដ្ឋាភិបាលងាយប្រឈមនឹងទស្សនគ្នាជុំវិញការដឹកនាំ និងការអភិវឌ្ឍប្រទេស។

3- ចុងឆ្នាំ២០២៤ កន្លងទៅតុលាការធម្មនុញ្ញថៃបានប្រកាសរំលាយគណបក្សដែលទទួលបានអសនៈច្រើនជាងគេ គឺគណបក្សឆ្ពោះទៅមុខ (Move Forward Party, MFP) និងបានដាក់បម្រាមមិនឱ្យលោកភីថា ដែលជាប្រធានគណបក្សមិនឱ្យចូលសង្វៀននយោបាយរយៈពេល១០ឆ្នាំ។ ទង្វើនេះ នាំឱ្យអ្នកគាំទ្រគណបក្សនេះ ដែលភាគច្រើនជាអ្នកប្រជាធិបតេយ្យនិយម,ជាយុវជន និងជាអ្នករស់នៅតាមទីប្រជុំជន មិនសប្បាយចិត្តងាយនឹងចុះផ្លូវធ្វើបាតុកម្មតវា នាំឱ្យសង្គមមួយនេះ ប្រឈមនឹងអស្ថិរភាពគ្រប់ពេល។

4-ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចនៅថៃហាក់មិនទាន់បានប្រសើរឡើង ដូចអ្វីដែលលោកស្រីនាយករដ្ឋមន្ត្រីផៃថងថាន បានសន្យារកាលពីចូលកាន់តំណែង ដែលជាហេតុបើកឱ្យក្រុមប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកស្រី ផៃថងថាន ដាក់សម្ពាធ ក៏ដូចជាទម្លាក់ប្រជាប្រិយភាពរដ្ឋាភិបាល។

5-ក្រុមប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលថៃ បានដុតរោលបញ្ហាជាតិនិយម ដើម្បីដាក់បន្ទុកដល់រដ្ឋាភិបាលថៃលើបញ្ហាព្រំដែនជាមួយកម្ពុជាដោយគេបានផ្តើម ឆ្កឹះចេញពីបញ្ហា កោះគុដ, ក៏ប៉ុន្តែបញ្ហានេះត្រូវរដ្ឋាភិបាលទាំងពីរបានពន្លត់សភាពការណ៍ទាន់ពេល ម្យ៉ាងជាតំបន់កោះហាក់មិនសូវទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងប៉ុន្មានទេ,  គេបានប្តូរតាក់ទិច ដោយដុតរោលព្រំដែនគោកវិញម្តង គឺនៅតំបន់ប្រាសាទតាមាន់,តាក្របី បិតច្រកអានសេះដោយឯកតោភាគី និងទីបំផុតក៏មានហេតុការផ្ទុះអាវុធនៅតំបន់មុំបី តែម្តង។

6-ក្រុមប្រឆាំង ឬក្រុមនយោបាយថៃលេងសេនារីយោនេះ ជាតាក់ទិចបង្វែស្ថានការណ៍ (Distract Tactics) ចេញពីវិបត្តនយោបាយផ្ទៃក្នុងប្រទេសខ្លួនមកតំបន់ព្រំដែន ព្រោះគេដឹងថា ទំនាក់ទំនងនៃថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជានឹងថៃស្និទ្ធមួតខ្លាំងទាំងលើទិដ្ឋភាពជាតិនិងគ្រួសារ។

ជារួមមក ក្រុមប្រឆាំងឬក្រុមអ្នកនៅពីក្រោយយុទ្ធសាស្ត្រនេះ គេមានភាពចំណេញច្រើនលើសេនារីយោមួយនេះ ក្នុងនោះ៖ 

ទី១. បង្វែរស្ថានការណ៍ដែលកំពុងតានតឹងខ្លាំងរវាងអ្នកនយោបាយផ្ទៃក្នុងឱ្យងាកមកចាប់អារម្មណ៍រឿងព្រំដែន ដើម្បីទុលពេលជជែកទ្វារក្រោយ ឬមានការសម្របសម្រួលខាងនយោបាយ។

ទី២.  បង្វែរចំណាប់អារម្មណ៍របស់សាធាណជនថៃ កុំផ្តោតលើរឿងនយោបាយខ្លាំងពេក កុំនាំគ្នាបាតុកម្មឬតវាប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល ដំណាក់កាលនេះ គឺដំណាក់កាលឯកភាពជាតិនិងការឯកភាពទឹកដី។

ទី៣. យុទ្ធសាស្រ្តនេះ ថៃហាក់ចំណេញច្រើនជាង បើឈ្នះបានដីបន្ថែម, ឈ្នះទឹកចិត្តប្រជាជានថៃ,  ហើយបើចរចារមិនព្រមជាមួយកម្ពុជា ទឹកដីនៅដដែល, កំហុសគឺ  រដ្ឋាភិបាលថៃធ្វើឱ្យថៃបាក់មុខលើឆាកតំបន់និងនយោបាយការទូត, ឯអាយុជីវិតទាហាននិងប្រជាជន គឺជាតួរចំណាយសម្រាប់យុទ្ធសាស្ត្រនេះ។ 

ទី៤.  ករណីបញ្ហាជម្លោះនេះ មិនបានដូចអ្វីគេចង់បាន នោះគេនឹងដាក់បន្ទុកឱ្យខ្លាំងលើរដ្ឋាភិបាលថៃ ដុតកំហឹងសាធារណជនឱ្យពុះកញ្ជ្រោលឡើង គឺបន្ថែមសាំងលើកំហឹងយុវជនដែលគាំទ្រគណបក្ស MFP ដែលខឹងនឹងការរំលាយគណបក្ស ខឹងនឹងស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចបច្ចុប្បន្នមិនល្អប្រសើរ ពេលវេលាអំណោយផល គេនឹងចុះផ្លូវធ្វើបាតុកម្ម ដើម្បីទម្លាក់លោកស្រី ផៃថងថាន ពេលនោះ  រដ្ឋាភិបាលលោកស្រីនឹងប្រើប្រាស់កងកម្លាំង ដើម្បី        បង្ក្រាបភាពវឹកវរនិងស្ថេរភាពសង្គម  ហើយបើស្ថានការណ៍ទំជោរខ្លាំង កងទ័ពនឹងចេញមក ដើម្បីគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍ ដាក់ប្រទេសក្នុងគ្រាមានអាសន្ន នឹងអាចឈានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី ដែលទិដ្ឋភាពនេះ ធ្លាប់កើតមានច្រើនដងរួចមកហើយនៅក្នុងសង្គមថៃ គឺប្រជាធិបតេយ្យមិនអាចាក់ឫសបានល្អប៉ុន្មានទេ ព្រោះឥទ្វិពលយោធានិងរាជវាំងនៅតែមានតួរនាទីខ្លាំងក្នុងនយោបាយថៃ។

ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងស្ថានការណ៍ព្រំដែន កម្ពុជាបានបញ្ជូនកងទ័ព និងបានបង្កើតឱ្យមានចលនាមូលនិធិគាំទ្រដល់កងទ័ពសមរភូមិជួរមុខថែមទៀត។ លើសពីនេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ថែមទាំងបង្ហាញជំហរប្តឹងបញ្ហាជម្លោះព្រំដែន ទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ផងដែរ [9]  គឺកម្ពុជារៀបសេនារីយោដូចគ្នាទៅនឹងព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ២០០៨ ជុំវិញវិវាទតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ។

            ទន្ទឹមនឹងនេះ យើងក៏ត្រូវដឹងពីរដ្ឋាភិបាលថៃយ៉ាងដូច្នោះដែរ គឺថា ថៃបានទទួលស្គាល់ ICJ និង ICC តែរដ្ឋាភិបាលថៃមិនទាន់បានផ្តល់បច្ចាប័នលើករណីនោះទេ មានន័យថាថៃទទួលស្គាល់យោត្ថាធិការ ICJ ដោយអន្លើៗ ឬដោយករណីប៉ុណ្ណោះ ហើយក៏មិនមានស្ថាប័នណា អាចចាប់បង្ខំថៃឱ្យអនុវត្តបាននោះដែរ។ ត្រង់នេះយើងអាចមើលឃើញថា ថៃហាក់បានត្រៀមខ្លួនរួចហើយ គឺថាបញ្ហាព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាង និងផ្ទៃក្នុងរដ្ឋាភិបាលខ្លួនរដ្ឋប្រហារញឹកញាប់ ថៃក៏មិនដើរនយោបាយចូលជ្រោះដោយខ្លួនឯងនោះដែរ។

ជាការពិត ប្រទេសថៃជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) គឺជាស្ថាប័នតុលាការដ៏សំខាន់របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ថៃ​ទទួល​ស្គាល់​តុលាការ​យុត្តិធម៌​អន្តរជាតិ (ICJ) ជា​ស្ថាប័ន​ស្រប​ច្បាប់​សម្រាប់​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​រវាង​រដ្ឋ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រទេសថៃមិនបានទទួលយកយុត្តាធិការជាកំហិតរបស់ ICJ ដែលមានន័យថា ខ្លួនជ្រើសរើសតាមករណីនីមួយៗប៉ុណ្ណោះ ហើយថាតើត្រូវចូលរួមដែរឬយ៉ាងណា។ [10]

ចំពោះ ករណី ICC  ប្រទេសថៃបានចុះហត្ថលេខាលើលក្ខន្តិកៈទីក្រុងរ៉ូម(សន្ធិសញ្ញាដែលបង្កើតICC) ក្នុងឆ្នាំ ២០០០។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ថៃមិនដែលបានផ្តល់សច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញានេះទេ មានន័យថា ប្រទេសថៃមិនមែនជាសមាជិកពេញសិទ្ធិរបស់ ICCឡើយ  និងមិនមានក្របខ័ណ្ឌស្របច្បាប់ដោយយុត្តាធិការរបស់ខ្លួននៅដែរ។[11]  ប្រទេសថៃមិនព្រមក្រោមហេតុផលនានាដូចជា ការ​ព្រួយ​បារម្ភ​អំពី​អធិបតេយ្យភាព​ជាតិ, ការលាតត្រដាងផ្នែកច្បាប់ និងនយោបាយដែលមានសក្តានុពលរបស់មេដឹកនាំថៃ ឬឥស្សរជនយោធាក្នុងអំឡុងពេលនៃចលាចលផ្ទៃក្នុង, បញ្ហានេះ ក៏បាននាំឱ្យមានការជជែកដេញដោលគ្នាក្នុងស្រុកអំពីថាតើ ICC នឹងជ្រៀតជ្រែកប្រព័ន្ធតុលាការរបស់ប្រទេសថៃ ឬបញ្ហាទាក់ទងនឹងការបះបោរនៅភាគខាងត្បូង និងការបង្ក្រាបនយោបាយនៅថៃដែរឬយ៉ាងណា។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

         ដោយផ្អែកលើទិដ្ឋភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ និងស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃបច្ចុប្បន្ន គឺស្ថិតនៅក្នុងភាពផុយស្រួយព្រោះថា អំណាចយោធា និងរាជវាំងនៅបន្តមានឥទ្ធិពលក្នុងនយោបាយថៃ សម្ព័ន្ធភាពរវាងយោធា និងបក្សប្រជាធិបតេយ្យហាក់នឹងមិនអាចនៅយូរឡើយ ដ្បិតមានទស្សននយោបាយប្រឈមគ្នា, ម្យ៉ាងវិញទៀត ការបន្តឱ្យអ្នកប្រជាធិបតេយ្យនិយមនៅកាន់អំណាចយូរ ជាការបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ឥទ្វិពលយោធា នៅពេលអនាគត ដែលជាអំណាចប្រមូលផ្តុំ ក្នុងនយោបាយថៃជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយនោះ។

ជាមួយគ្នានេះ ប្រទេសក្បែរខាងថៃ ពិសេសកម្ពុជាគួរគប្បីស្វែងយល់ឱ្យបានច្បាស់ពីស្ថានការណផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ តើត្រូវឆ្លើយតបបែបណា ចំពោះសភាពការវិវត្តថ្មីៗតាមបណ្តោយព្រំដែន បើមិនអញ្ជឹងទេ យើងនឹងក្លាយទៅជា កូនអុកនៃនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃជាក់ជាមិនខានឡើយ។

សំនួរពិចារណា

1- តើលោកអ្នកយល់ថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានឹងមានភាពចំណេញ-ខាត អ្វីខ្លះលើទិដ្ឋភាពនយោបាយ? ទិដ្ឋភាពពាណិជ្ជកម្មនិងការទូត?

2- ក្នុងករណីវិវាទព្រំដែនកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ តើលោកអ្នកយល់ថា ចិននឹងរក្សាជំហរយ៉ាងណាគាំទ្រកម្ពុជា ? ផ្តល់ជំនួយយោធារ ? ឬជួយសេដ្ឋកិច្ច ? បើជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្មវាងចិននិងថៃ ហាក់ធំជាងជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្មចិននិងកម្ពុជា? តើចិននិងរើសមួយណា ?  តើចិនពិតជាចត្រូវការកម្ពុជា ខ្លាំងទេនៅក្នុងអាស៊ាន ? បើចិននៅមានសន្លឹកអាត់ច្រើន ដូចជាភូមា និងឡាវជាដើម ? ល្មមអាចមានទំងន់ក្នុងទិដ្ឋភាពអាស៊ានលើបញ្ហាកុងសង់ស៊ីសនៅអាស៊ានឬទេ?

3- ប្រសិនបើ កម្ពុជារអិលជ្រុលចូលដល់ចលនាពហិការទំនិញថៃ តើវាជាគ្រោះថ្នាក់ឬទេសម្រាប់កម្ពុជា ?  ព្រោះកម្ពុជា ជាប្រទេសអ្នកហូបមិនមែនប្រទេសអ្នផលិត តែពលរដ្ឋកម្ពុជាបានទៅធ្វើការនៅថៃក៏មានចំនួនច្រើនដែរ, ករណីនេះក៏ធ្លាប់មានហើយ កាលពីថ្ងៃទី៣០ កក្កដា ២០១៤ ដែលរដ្ឋាភិបាលលោក ប្រាយុទ្ធចាន់អូចា បញ្ជូនពលករកម្ពុជាខុសច្បាប់មកកម្ពុជាវិញ។ បើពិតជាមានចលនាពហិការមិនប្រើទំនិញថៃ តើកម្ពុជានឹងនាំចូលទំនិញពីខាងណាមកបំពេញតម្រូវការខ្លួន? វៀតណាម?ចិន? ...

4- នៅលើឆាកអន្តរជាតិ តើអំណាចទន់ឬ Soft power របស់ថៃនិងកម្ពុជាមួយណាមានទំងន់ជាង ? ហើយថាតើប្រទេសណាមានមិត្តភ័ក្រអន្តរជាតិច្រើនជាង ?

5- តើកម្ពុជាគួរកំដរថៃលេងសេនារីយោនេះ ដើម្បីហេតុផលនយោបាយ ឬទេ ? ហើយគួរធ្វើយ៉ាងណា ? ហេតុអ្វី? 

ឯកសារពិគ្រោះ

1-  Fresh News. (2025, May 28). ក្រសួងការពារជាតិកម្ពុជា ចេញសេចក្តីប្រកាសអំពីហេតុការណ៍ប៉ះទង្គិចខ្លីរវាងកងទ័ពកម្ពុជា-ថៃ នៅព្រំដែនតំបន់មុំបី... Available at: https://shorturl.at/pSeFX. Accessed on June 1, 2025, at 11:00 a.m.

2-  Wongcha-Um, P., & Johnson, K. (2020, December 18). Timeline: Thailand's coups, kings and protests. Reuters. Available at: https://shorturl.at/gB1KI. Accessed on June 4, 2025, at 12:00 p.m.

3-  Chambers, P. (2024, January 2). Defective democracy defines Thailand’s political future. Naresuan University. Available at: https://shorturl.at/8eCtx. Accessed on June 4, 2025, at 12:00 p.m.

4-  Petty, M. (2023, July 13). Explainer: How will Thailand’s parliament choose the next PM? Reuters. Available at: https://short-link.me/-xm5. Accessed on June 4, 2025, at 1:00 p.m.

5-   ANFREL. (2025, August 15). 2023 Thai General Election: Democracy at a crossroads. Available at: https://anfrel.org/2023-thai-general-election-democracy-at-a-crossroads/. Accessed on June 3, 2025, at 3:00 p.m.

6-  CNA. (2024, August 15). Srettha Thavisin’s dramatic rise and fall in Thai politics. Available at: https://shorturl.at/OsXgK. Accessed on June 3, 2025, at 5:00 p.m.

7-  Reuters. (2025, May 28). Thai PM presents $115 billion budget to parliament to support lacklustre economy. Available at: https://shorturl.at/JsKhC. Accessed on June 3, 2025, at 5:30 p.m.

8-  ស្រីពេជ្រ, អ. (2025, June 3). ប្រមុខការទូតថៃ៖ ការប្តឹងរឿងជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃទៅតុលាការ ICJ នឹងមិនរំខានដល់កិច្ចចរចាទ្វេភាគី. RFI. Available at: https://short-link.me/13BtZ. Accessed on June 4, 2025, at 1:30 p.m.

9-  The Nation. (2025, June 4). Thailand rejects ICJ jurisdiction, reaffirms national sovereignty: Phumtham. Available at: https://www.nationthailand.com/news/politics/40050805. Accessed on June 4, 2025, at 1:50 p.m.

10-  Kittichaisaree, K. (2023, July 26). Thailand and the International Criminal Court. Bangkok Post. Available at: https://short-link.me/-xpi. Accessed on June 4, 2025, at 1:50 p.m.

  ថ្ងៃសុក្រ, 13 មិថុនា 2025 ម៉ោង 10:16 AM

បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ ថៃបិទច្រកព្រំដែនជាឯកតោភាគី គឺជានយោបាយកំរោល និងពង្រីកអរិភាពជាមួយប្រទេសជិតខាង

ខុសប្លែកពីមេដឹកនាំកម្ពុជា ដែលប្រកាន់យកឥរិយាបថនយោបាយគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍ក្នុងតំបន់ ដោយបង្រួមបញ្ហានៅតំបន់តានតឹង និងកាត់បន្ថយកការប្រឈមឱ្យ​មានកម្រិតទាប ក្រុមយោធាថៃ ដែលទទួលបានសិទ្ធិនៅក្នុងការសម្រេចចិត្តគ្រប់គ្រងច្រកព្រំដែនពីរដ្ឋាភិបាលថៃ បានអនុវត្តនូវនយោបាយកំរោល ចាស់គំរឹល និងការពង្រីកអរិភាពជាមួយប្រទេសជិតខាង តាមរយៈការប្រកាសបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀង រួមនឹងប្តូរម៉ោងពេលបិទបើកច្រកអន្តរជាតិជាមួយនឹងប្រទេសកម្ពុជា។ ចំណុច​នេះបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីចេតនាបង្កភាពតានតឹងជាមួយប្រទេសជិតខាងផង និងកង្វះ​យុទ្ធសាស្ត្រនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងផងដែរ ព្រោះការបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀងទាំងនេះ ក៏បានបានបង្កផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់ជីវភាពរបស់ប្រជាជនថៃផងដែរ។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានបានបន្ថែមទៀតថា ជានិច្ចកាល រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាតែងតែព្យាយាមបង្រួមបញ្ហានៅក្នុងតំបន់ ដើម្បីបញ្ចៀសការរីករាលដាលជម្លោះទៅកាន់តំបន់ផ្សេងៗ ក៏ដូចជាទៅលើវិស័យនានាផងដែរ ខណៈដែលថៃតែងតែប្រើប្រាស់ឥរិយាបថដៃភ្លើងជើងមាន់។

បើតាមលោកបណ្ឌិត ការផ្ទុះភាពតានតឹងនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ផ្ដើមឡើងពីការវាយប្រហារដោយកម្រោលពីសំណាក់កងទ័ពថៃ មកលើមូលដ្ឋានយោធារបស់កម្ពុជា ដែលបណ្ដាលឱ្យយោធិនកម្ពុជាម្នាក់បានពលីជីវិត។ ឆ្លើយតបនឹង​ហេតុការណ៍នេះ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានតវ៉ាតាមផ្លូវទូត និងប្រើប្រាស់យន្តការច្បាប់អន្តរជាតិ នៅក្នុងការតទល់នឹងភាគីថៃ ព្រមទាំងបានពង្រឹងការប្រុងជើងការនៅក្នុងតំបន់ដែលមានភាពតានតឹងផ្ទាល់ ដើម្បីគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍ និងបង្ការហេតុការណ៍ជាយថាហេតុណាមួយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ភាគីថៃ បែរជាបានព្យាយាមពង្រីកលទ្ធភាពនៃការប្រឈមនៅតាម​បណ្ដោយព្រំដែន ដែលនេះគឺជានយោបាយហួសសម័យកាលរបស់ថៃ និងជានយោបាយ​បង្កផលប៉ះពាល់ដល់ទំនាក់ទំនងទ្វេភាគី និងស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រជាជនថៃនៅតាមព្រំដែនទៅវិញ។ លោកបណ្ឌិតបានបន្ថែមទៀតថា នយោបាយនេះមិនមានផលចំណេញទាល់តែសោះ​សម្រាប់ភាគីថៃ ហើយការបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀងដែលជាច្រកចេញចូលប្រចាំថ្ងៃរវាងប្រជាជននៃប្រទេសទាំងពីរ មិនមែនជាច្រកអន្តរជាតិ ដែលមានការដោះដូរទំនិញជាផ្លូវការ​នោះឡើយ ដូច្នេះការបិទច្រកព្រំដែននេះ គឺជាការបង្កការលំបាកដល់ប្រជាជននៃប្រទេសទាំង​ពីរ ដែលក្នុងករណីចាំបាច់ គេត្រូវវៀងទៅប្រើប្រាស់ច្រកអន្តរជាតិជំនួសវិញ។ ការបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀងទ្វេភាគីខាងលើ បានបង្កផលប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជននៃប្រទេសទាំងពីរ ខណៈ​ច្រកទាំងនេះមិនមែនបម្រើផលប្រយោជន៍សម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជានោះទេ តែគឺជាច្រកដែលជាឆ្នាំងបាយសម្រាប់ប្រជាជនថៃ នាំទំនិញចូលមកកម្ពុជាផងដែរ។ ការជ្រើសរើស​បិទច្រកព្រំដែននេះ បានបង្ហាញថា ភាគីថៃ មិនមានចេតនានៅក្នុងការបន្ធូរបន្ថយភាពតាន​តឹងឡើយ ព្រោះនៅម្ខាង ភាគីថៃបង្ហាញថាខ្លួនមានបំណងបន្តយន្តការចរចាទ្វេភាគីដើម្បីសម្រួលស្ថានការណ៍ ថែរក្សាសន្តិភាព និងរក្សាទំនាក់ទំនងល្អ ប៉ុន្តែនៅម្ខាងទៀត ថៃបែរជា​បានបង្ហាញនូវឥរិយាបថគឃ្លើន បែបចៅហ្វាយនាយ ដែលនេះជារឿងហួសសម័យកាលទៅហើយ។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២១ នៃសករាជ​សាកលភាវូបនីយកម្ម ប្រទេសនី​មួយៗ សុទ្ធសឹងតែមានសិទ្ធិស្មើគ្នា និងត្រូវធ្វើទំនាក់ទំនងនៅក្នុងភាពស្មើមុខស្មើមាត់ មិនមែនសម្អាងលើទំហំសេដ្ឋកិច្ចឬយោធា ដាក់សម្ពាធទៅលើប្រទេសដទៃទៀតនោះឡើយ។ លើសពីនេះ កម្ពុជានិងថៃ សុទ្ធសឹងជាសមាជិកសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិ និងជារដ្ឋអធិបតេយ្យដូចគ្នា មិនអាចបង្ហាញឥរិយាបថជាចៅហ្វាយនាយនោះទេ ដូច្នេះប្រទេសថៃគួរតែប្រកាន់យកឥរិយា​បថ​គោរពនិងផ្ដល់តម្លៃដល់គូភាគី និងត្រូវមានភាពឆ្លាតវៃជាងនេះបន្ថែមទៀត នៅក្នុងការធ្វើទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ ដោយភ្ជាប់មកនូវចេតនាកសាងទំនាក់ទំនងល្អជាមួយប្រទេសជិតខាងគ្នា ចៀសវាងនូវការបង្ហាញភាពច្រឡោងខាមឥតច្បាប់ធ្លាប់យ៉ាងដូច្នោះ។

លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ក៏បានគូសបញ្ជាក់ផងដែរថា ភាគីថៃហាក់យល់ឃើញដោយ​ខុសឆ្គងថា ការបិទច្រកតំបន់និងច្រករបៀង អាចគម្រាមកំហែងដល់កម្ពុជាថា ខ្លួនអាចបិទដង្ហើមសេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្ពុជា ប៉ុន្តែធាតុពិតជាក់ស្ដែង មិនដូច្នោះទេ ព្រោះទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច​មានចរន្តទ្វេទិសទៅវិញទៅមក ហើយនៅក្នុងការដោះដូរទំនិញរវាងប្រទេសទាំងពីរ កម្ពុជានាំចូលទំនិញពីថៃ ច្រើនជាងថៃនាំចូលទំនិញពីកម្ពុជាថែមទៅទៀត ដូច្នេះហើយ អ្នកដែលខាតធ្ងន់ធ្ងរជាងគេគឺប្រទេសថៃទៅវិញទេ។ លើសពីនេះ កម្ពុជាក៏មានទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម និងការដោះដូរទំនិញជាមួយនឹងបណ្ដាប្រទេសជាដៃគូជាច្រើនផ្សេងទៀតផងដែរ ពោលពុំមែនតែជាមួយប្រទេសថៃនោះទេ។

ជាអនុសាសន៍របស់លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា នៅតែមានភាពចាំ​បាច់នៅក្នុងការប្រកាន់ជំហររក្សាលទ្ធភាពប្រើប្រាស់នូវគ្រប់សេនារីយ៉ូទាំងអស់ ទាំងយន្តការ​ច្បាប់អន្តរជាតិ (ការដាក់សំណុំរឿងទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ) ទាំងការចរចាទ្វេភាគីនៅក្នុងលទ្ធភាពនិងទិដ្ឋភាពទាំងឡាយណា ដែល​ភាគីទាំងពីរអាចបន្តធ្វើការងារជាមួយគ្នាបាន និងសេនារីយ៉ូពង្រឹងសមត្ថភាពការពារជាតិនិងការត្រៀមលក្ខណៈឆ្លើយតប​ខាងយោធាចំពោះការឈ្លានពានណាមួយ ដើម្បីការពារអធិបតេយ្យភាព បូរណភាពទឹកដី និងភាពស្របច្បាប់នៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន។

ក្នុងជម្រើសរយៈពេលវែង កម្ពុជាត្រូវពង្រឹងសមត្ថភាពផលិត ជំរុញការគាំទ្រទីផ្សារក្នុងស្រុក និងអភិវឌ្ឍតាមបណ្ដោយព្រំដែន៕

RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

  ថ្ងៃអង្គារ, 10 មិថុនា 2025 ម៉ោង 10:03 AM

និស្សិតថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បំពេញទស្សនកិច្ចសិក្សានៅក្រុមហ៊ុន សៃលុន ខេមបូឌា

នៅព្រឹកថ្ងៃអាទិត្យ ទី៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ក្រោមការសម្របសម្រួលដោយវិទ្យាស្ថានសិក្សាចិន នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និស្សិតថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា សរុបចំនួន ១២នាក់ បានបំពេញទស្សនកិច្ចសិក្សានៅរោងចក្រផលិតកង់ឡាន ក្រុមហ៊ុន សៃលុន ខេមបូឌា ដោយមានការសហការពីលោក តាំង ម៉េងគង់ ប្រធានផ្នែកលក់ នៃក្រុមហ៊ុន សៃលុនគ្រុប និងតំណាងចែកចាយផ្តាច់មុខនៅកម្ពុជា។

តាមរយៈលោក តាំង ម៉េងគង់ បានឱ្យដឹងថា រោង ចក្រ Sailun Cambodia មានទំហំដីសរុបប្រមាណ ១២០ ហិកតា និងផលិតសំបកកង់ TBR បានចំនួន ២២ លានកង់ក្នុងមួយឆ្នាំ និងផលិតសំបកកង់ឡានសម្រាប់រថយន្តធន់ធ្ងន់ PCR បាន ១,៦៥ លានកង់ឡាន សម្រាប់ទិន្នន័យឆ្នាំ២០២៤ ដែលនាំចេញច្រើនបំផុតទៅអាមេរិកខាងត្បូង។ រោងចក្រ សៃលុនគ្រុប មានកម្លាំងពលកម្មសរុបប្រមាណ ៤ ០០០ នាក់ និងមានសហរោងច្រកសម្រាប់បំពេញច្រវាក់ផលិតកម្ម និងជា ពិសេសមានជំនាញក្នុងការផលិតម៉ាស៊ីនផលិតកង់ឡាន ក៏ឈានដល់ការផលិតកង់ឡាន ដែលជាប់ចំណត់ ថ្នាក់ទី១០ លើពិភពលោក។ តាមការគ្រោងទុក របស់រោងចក្របានឱ្យដឹងថា ចុងឆ្នាំ ២០២៥ បានបន្ថែមរោង ចក្រផលិតសំបកកង់ឡាន OTR គ្រឿងបច្ចេកទេស សម្រាប់ការផលិត សំបកកង់ឡានបន្ថែមទៀតដើម្បី បំពេញតម្រូវការទីផ្សារកសិកម្មក្នុងស្រុក និងការនាំចេញទៅបណ្តាប្រទេសទាំង ១៨០។

ក្រុមនិស្សិតនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាបានធ្វើដំណើរទស្សនកិច្ចពិនិត្យនិងស្វែងយល់អំពីដំណើរការច្រវាក់ផលិតកម្មដំណាក់កាលនីមួយៗ ក្នុងគោលបំណងសិក្សាអំពីដំណើរការផលិតសំបកកង់ឡាន តាមប្រភេទ ដើម្បីលើកកម្ពស់វិស័យឧស្សាហកម្ម នៅកម្ពុជានិយាយជារួម និងសិក្សាបច្ចេកទេសរហូតដល់ដំណាកកាលដឹកជញ្ជូននិយាយដោយឡែក។

ក្រោយពីបានទស្សនាតាមដំណាក់កាលផលិតទាំងបីរោងចក្ររួចមក ភាគីទាំងពីរ គ្រោងនឹងរៀបចំកម្មវិធីរួមគ្នាបន្តទៀតនាឆ្នាំក្រោយ ដើម្បីចូលរួមផ្សព្វផ្សាយ ក៏ដូចជាផ្តល់ឱកាសដល់សិស្ស-និស្សិត និងចូលរួម ចំណែកដល់វិស័យឧស្សាហកម្ម និងជម្រុញសេដ្ឋកិច្ចការនាំចេញរបស់កម្ពុជា។ វិទ្យាស្ថានសិក្សាចិន និងសហការ ជាមួយរោងចក្រសៃលុនគ្រុប ដើម្បីបង្កើតការយល់ដឹងបន្ថែមអំពីវិស័យឧស្សាហកម្មផលិតកង់ឡាន៕

RAC Media

  ថ្ងៃចន្ទ, 09 មិថុនា 2025 ម៉ោង 04:19 PM

A New Chapter in Cambodia–France Relations

Dr. Seun Sam

From June 9 to 13, 2025, Cambodian Prime Minister Hun Manet will embark on a historic official visit to France, marking his first state-level engagement with the French Republic since assuming office in August 2023. The visit, undertaken at the invitation of French President Emmanuel Macron and United Nations Secretary-General António Guterres, carries profound symbolic and strategic weight. It reflects not only Cambodia’s enduring gratitude to France but also the potential for a reinvigorated partnership between the two nations in an era of global uncertainty and regional transformation.

A Visit of Symbolic Depth and Strategic Significance

France and Cambodia share deep-rooted historical, cultural, and diplomatic ties dating back to the mid-19th century. While these relations have evolved significantly through the colonial, post-independence, and post-conflict periods, France has consistently played a vital role in Cambodia’s survival, sovereignty, and reconstruction. The upcoming visit signals Phnom Penh’s intention to preserve and strengthen this invaluable partnership in the 21st century.

Prime Minister Hun Manet’s visit takes place at a time when Cambodia seeks to diversify its diplomatic outreach, balancing relations with traditional partners such as China and ASEAN with broader engagement with the European Union, the United States, Japan, and France. It is not merely a ceremonial journey; it is a strategic reaffirmation of Cambodia’s commitment to multilateralism, cultural diplomacy, and global cooperation.

Honoring France’s Role in Safeguarding Cambodian Sovereignty

On behalf of the Cambodian people, I wish to express our deep appreciation to the government and people of France. Historically, France has stood as a guardian of Cambodia’s territorial integrity and international recognition, especially during critical moments when the kingdom’s very existence was under threat.

Following Cambodia’s independence from French Indochina in 1953, France remained an indispensable supporter of King Norodom Sihanouk’s policy of neutrality during the Cold War. Later, during the 1980s and early 1990s, France played a pivotal role in internationalizing the Cambodian peace process. The 1991 Paris Peace Agreements, which France co-chaired, laid the foundation for Cambodia’s national reconciliation and reconstruction under the auspices of the United Nations.

Had it not been for France’s moral and diplomatic intervention during those times, Cambodia might not have re-emerged as a recognized sovereign state. In this sense, France did not just support Cambodia — it helped to keep Cambodia alive on the world map.

This legacy must be remembered, honored, and built upon by today’s generation of Cambodian leaders and citizens. The current visit is an opportune moment to reaffirm this gratitude and to forge forward-looking cooperation across multiple domains.

A Blueprint for Comprehensive Partnership

Prime Minister Hun Manet’s itinerary in France is expected to include high-level bilateral meetings with President Macron, business forums with French investors, cultural diplomacy events, and potential exchanges with the Cambodian diaspora. Moreover, as a guest of the UN Secretary-General, Hun Manet will also engage in discussions that go beyond bilateral relations, including regional peace, climate change, and global governance reforms.

One of the key areas of interest is economic cooperation. France remains one of the most influential economies in the European Union and a major player in the Indo-Pacific strategy. Cambodia hopes to attract more French investments in key sectors such as renewable energy, green infrastructure, education, health, and tourism. In return, Cambodian exports — particularly agricultural products, garments, and handicrafts — could gain greater access to the European market, creating jobs and prosperity at home.

Additionally, cultural cooperation will remain a central pillar of Cambodia–France relations. The French language, educational institutions, and architectural heritage in Phnom Penh are lasting testaments to France’s influence in Cambodia. The role of institutions like the French Institute and the École française d'Extrême-Orient (EFEO) remains crucial in preserving and promoting Khmer culture and civilization. Prime Minister Hun Manet’s visit provides an excellent opportunity to expand programs in education, language training, and cultural exchange.

A Shared Vision for Peace, Multilateralism, and Human Development

France and Cambodia also share a commitment to multilateral diplomacy, peacebuilding, and the promotion of sustainable development. Both countries are members of La Francophonie and have long supported international frameworks that promote peace, human rights, and economic justice.

As global tensions rise — from the war in Ukraine to escalating rivalries in the Indo-Pacific — Cambodia sees France not only as a friend but also as a global partner that can help bridge the East and the West. Prime Minister Hun Manet’s government, which represents a younger and more technocratic generation of leadership, has repeatedly emphasized the importance of neutrality, independence, and regional peace — values that align closely with France’s own foreign policy objectives.

During his time in France, Hun Manet is expected to advocate for greater support in areas such as climate resilience, disaster risk reduction, and human capital development. These are shared priorities under both France’s development cooperation strategy and Cambodia’s national development goals.

A Relationship to be Preserved Forever

The relationship between Cambodia and France must not be seen merely through the lens of history or diplomacy, but as a dynamic and evolving partnership with shared values and mutual respect. France is not just an old friend of Cambodia — it is a foundation upon which modern Cambodia was rebuilt.

As a Cambodian citizen, I strongly believe that our country must continue to honor, value, and nurture our ties with France. Political transitions, economic trends, and global realignments may come and go, but the bonds between our nations must remain unshaken.

We are now in a position to shape the next chapter of this relationship — one that is inclusive, modern, and deeply rooted in mutual understanding. This means opening more opportunities for Cambodian students to study in France, increasing people-to-people exchanges, strengthening civil society cooperation, and supporting joint innovation in science, technology, and culture.

All in all, Prime Minister Hun Manet’s visit to France from June 9 to 13, 2025, is a landmark occasion. It is a gesture of respect to the past and a statement of intent for the future. It offers a platform to renew and deepen Cambodia–France cooperation across a spectrum of political, economic, and cultural domains. At a time when the world is facing complex challenges — from geopolitical instability to environmental crises — the friendship between Cambodia and France stands as a beacon of what nations can achieve when they uphold shared principles and mutual respect.

Let this visit remind us that diplomacy is not only about negotiation; it is also about gratitude, trust, and vision. And for Cambodia, France will always be more than just a partner — it is a true friend, a historical ally, and a bridge to the world.

Vive l'amitié entre le Cambodge et la France!

Long live the friendship between Cambodia and France!

Dr. Seun Sam, A Policy Analyst at the Royal Academy of Cambodia. 

  ថ្ងៃចន្ទ, 09 មិថុនា 2025 ម៉ោង 08:37 AM

The Enduring Ripples of Disputed Borders: A Lesson from Thailand and Cambodia

By Mr. Sar Vichana

The recent flare-up along the Thailand-Cambodia border, culminating in the tragic death of a Cambodian soldier, serves as a stark reminder that unresolved historical grievances can simmer for decades, occasionally boiling over into renewed tension and conflict. While the two nations share deep cultural ties and are both integral members of ASEAN, the ongoing dispute over undemarcated areas, particularly around ancient temples like Preah Vihear, offers critical lessons for regional stability and international diplomacy.

At the heart of the ongoing friction lies a century-old disagreement over border demarcation, stemming from colonial-era mapping. Despite rulings by the International Court of Justice (ICJ) in 1962 and 2013 affirming Cambodian sovereignty over the Preah Vihear temple itself and surrounding land, pockets of dispute remain, fueled by differing interpretations of historical maps and nationalistic sentiments on both sides. This complex legacy underscores a fundamental truth: legal pronouncements alone, however authoritative, are not always sufficient to extinguish deeply entrenched nationalistic fervor.

Divergent Stances and Escalating Tensions

The current flashpoint, particularly around the Mum Bei (Emerald Triangle) area, highlights the starkly different positions of Phnom Penh and Bangkok. Cambodia has firmly rejected Thailand's request to withdraw its troops from the Mum Bei area, asserting it falls within Cambodian sovereign territory where troops have been permanently stationed. Phnom Penh has also declared its intention to take the dispute over four specific areas – Mum Bei, Ta Moan Thom Temple, Ta Moan Toch Temple, and Ta Krabei Temple – to the ICJ for a definitive resolution. Cambodian Prime Minister Hun Manet has publicly stated Cambodia's commitment to resolving the issue through international law and peaceful means.

Conversely, Thailand maintains its stance of not recognizing the compulsory jurisdiction of the ICJ in border disputes with Cambodia since 1960. The Thai Ministry of Defence, while acknowledging Cambodia's right to pursue action via international legal channels, reiterated that Thailand is under no obligation to comply. Deputy Prime Minister and Defence Minister Phumtham Wechayachai has emphasized that the border issue should be handled through existing bilateral mechanisms, such as the Joint Boundary Committee (JBC). While both sides have agreed to continue dialogue through these established committees, the fundamental disagreement over the ICJ's role remains a significant hurdle. The Thai military has also stated its readiness for a "high-level operation" in case of any violation of its sovereignty, a warning that underscores the fragility of the situation.

This divergence in approach was publicly manifested when a group of approximately 200 Thai protesters, identifying themselves as the "Students and People Network for Reforming Thailand," gathered outside the Cambodian Embassy in Bangkok. The protest, though reportedly peaceful and quickly dispersed by Thai police, underscored the strong nationalist sentiment within Thailand demanding respect for what they perceive as their country's sovereignty and rejecting Cambodian "encroachment" on Thai territory. Cambodian officials, including the ambassador to Thailand, confirmed the safety of embassy staff while rejecting the protesters' accusations.

Diplomacy and the ASEAN Role

Amidst these rising tensions, there have been crucial diplomatic interventions. The Thai Ministry of Defence has confirmed ongoing progress in discussions with their Cambodian counterparts, with both sides agreeing to ease tensions, maintain open lines of communication, and avoid armed confrontation. This commitment to dialogue through bilateral mechanisms like the GBC/JBC/RBC is a positive step, even as the ICJ debate continues.

Significantly, the current Chairman of ASEAN, Malaysian Prime Minister Anwar Ibrahim, has actively engaged with both Cambodian and Thai Prime Ministers, Paetongtarn Shinawatra and Hun Manet respectively, to mediate the ongoing border dispute. This direct intervention by the ASEAN Chair highlights the regional bloc's concern for stability among its members. While the "ASEAN Way" of non-interference has often limited decisive action in bilateral disputes, Malaysia's proactive role as Chair underscores the growing recognition within ASEAN that unresolved internal conflicts can undermine regional peace and integration. This external pressure and diplomatic engagement from a respected regional leader offer a vital avenue for de-escalation and finding common ground.

Lessons for a Volatile Region

Ultimately, the enduring border dispute between Thailand and Cambodia serves as a powerful reminder for all nations that peace and security are not static achievements, but rather require continuous commitment to dialogue, legal clarity, and mutual respect. Leaving historical grievances unresolved, even if seemingly dormant, carries the risk of future conflict. The distinct positions of Thailand and Cambodia, the rise of nationalist sentiment, the crucial role of bilateral talks versus international legal avenues, and the mediating efforts of ASEAN all offer invaluable lessons.

As Cambodia's Senate President Hun Sen recently warned, without recourse to a definitive resolution via the ICJ, this border dispute risks becoming a perpetual conflict "like Gaza," where Israel and Palestine are locked in an endless cycle of unresolved disputes and violence. This stark comparison underscores the profound urgency of the situation and the potential for prolonged instability if a clear, internationally recognized legal framework is not embraced. The path forward for Thailand and Cambodia, and indeed for any nations with lingering border issues, must involve a renewed dedication to comprehensive demarcation, robust bilateral engagement, and a willingness to leverage international legal frameworks as a tool for resolution, not just a source of grievance. Only then can the focus shift from territorial disputes to the shared prosperity and harmonious coexistence that the region so desperately needs.

  ថ្ងៃអាទិត្យ, 08 មិថុនា 2025 ម៉ោង 06:00 PM