រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា
រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា មានកាតព្វកិច្ចធ្វើការស្រាវជ្រាវលើគ្រប់វិស័យនៃវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម និងធម្មជាតិ ដោយផ្តល់ការរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ដល់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។
ព័ត៌មានសំខាន់ៗ
ព័ត៌មានច្រើនទៀតសហប្រតិបត្តិការ ដើម្បីជនរួមជាតិ
នាព្រឹកថ្ងៃព្រហស្បតិ៍១១រោច ខែពិសាខ ឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ព.ស ២៥៦២ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៨ ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា អញ្ជើញជួបពិភាក្សាការងារជាមួយ តំណាងមន្ទីរពេទ្យកាល់ម៉ែត ដែលមានឯកឧត្តមសាស្ត្រាចារ្យ ញ៉ែម សុភឿន ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលព្យាបាល ជំងឺបេះដូង និងក្រុមវេជ្ជបណ្ឌិតជំនាញបេះដូងនៃមន្ទីរពេទ្យកាល់ម៉ែត។ កិច្ចពិភាក្សានេះ ផ្តោតជាសំខាន់ ពីការបង្កើតកិច្ចសហការជាមួយអ្នកជំនាញវះកាត់បេះមកពីមន្ទីរពេទ្យក្រុងបាងកក និងការបណ្តុះបណ្តាល បន្ថែមផ្នែកវះកាត់បេះដូងដល់គ្រូពេទ្យកម្ពុជា។
សូមបញ្ជាក់ថា ខណៈដែលឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច បានធ្វើដំណើរទស្សនកិច្ចនៅសហគមន៍ ចិញ្ចឹមគោទឹកដោះ វ៉ាង ណាំយីន កាលពីខែមេសាកន្លងមកនេះ ប្រធានសហគមន៍ដែលជាអ្នកឧបត្ថម្ភធំ ដល់មូលនិធិថែរក្សាបេះដូង បានរៀបចំឱ្យមានជំនួបជាមួយក្រុមគ្រូពេទ្យបេះដូងដ៏ល្បីនៅក្រុងបាងកក។ ជាលទ្ធផល ខាងភាគីថៃនឹងធ្វើកិច្ចសហការជាមួយរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ផ្តល់អាហារូបករណ៍សិក្សាជំនាញវះ កាត់បេះដូងដល់គ្រូពេទ្យជំនាញបេះដូងកម្ពុជា។ អ្នកសិក្សា ត្រូវមានឆន្ទៈពិតប្រាកដក្នុងការយកជំនាញមក បម្រើដល់ផលប្រយោជន៍ប្រជាជនកម្ពុជា។
ឯកឧត្តមសាស្ត្រាចារ្យ ញ៉ែម សុភឿន បានសំដែងភាពរីករាយចំពោះការផ្តួចផ្តើមរបស់ ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ឱ្យមានកិច្ចសហការនេះឡើង និងរីករាយស្វាគមន៍ចំពោះវត្តមាន ក្រុមគ្រូពេទ្យបេះដូងរបស់ភាគីថៃដែលមានបំណងមកទស្សនកិច្ចនៅកម្ពុជានាពេលខាងមុខ។ទាំងនេះ ជាការរួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្សបង្កើនអ្នកជំនាញផ្នែកវះកាត់បេះដូងបន្ថែមទៀតនៅកម្ពុជា បន្ទាប់ពីឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច បានបញ្ជូនមន្ត្រីចំនួន១០រូប ទៅសិក្សាពីបច្ចេកទេសចិញ្ចឹម គោយកទឹកដោះនៅប្រទេសថៃរួចហើយ ស្របតាមគោលនយោបាយអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្សនៅកម្ពុជា និងតម្រូវការជាក់ស្តែង។
RAC Media
ពិធីដាំដើមឈើនៅឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា តេជោសែនប្ញស្សីត្រឹប ស្រុកឆែប ខេត្តព្រះវិហារ
សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន អញ្ជើញជាអធិបតីភាពក្នុងពិធីដាំដើមឈើនៅឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា តេជោសែនប្ញស្សីត្រឹប ខេត្តព្រះវិហារ នៅព្រឹកថ្ងៃសុក្រ៤កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ព.ស២៥៦២ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី១៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៨នេះ សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានអញ្ជើញជាអធិបតីភាពដ៏ខ្ពង់ក្នុងពីធីដាំដើមឈើ នៅឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា តេជោសែនប្ញស្សីត្រឹប ដែលស្ថិតនៅឃុំឆែប២ ស្រុកឆែប ខេត្តព្រះវិហារ។ ឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា តេជោសែនប្ញស្សីត្រឹបនេះ មានផ្ទៃដីសរុប១១៤.៣៥គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ដែលបង្កើតឡើងដោយព្រះរាជក្រឹត្យលេខ នស/ រកត/០៤១៤/៤៣៦ ចុះថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៤ ។ ឧទ្យាននេះមានតំបន់ជីវចម្រុះ និងសក្តានុពល ជាច្រើនដូចជា ធនធានព្រៃឈើ សត្វព្រៃ វត្ថុបុរាណ ដែលអាចបម្រើដល់មុខងារក្នុងបរិស្ថានព្រៃឈើវប្បធម៌ ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងទេសចរណ៍ដ៏ទាក់ទាញផងដែរ។ នៅថ្ងៃនេះ សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន ពិតជារីករាយណាស់ ដែលមានវត្តមានមកលើទឹកដីនៃស្រុកឆែប ខេត្តព្រះវិហារនេះជាលើកទី៣។
សម្តេចតេជោ នាយករដ្ឋមន្ត្រី បានមានប្រសាសន៍ ថានៅទីនេះមិនគ្រាន់តែជាគោលដៅសំរាប់អភិរក្ស ប៉ុណ្ណោះនោះទេ តែវាជាតំបន់មួយសំរាប់ធ្វើសិក្សាស្រាវជ្រាវផងដែរ ព្រោះជាតំបន់នេះជាកេរមរតក ប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ តាមការលើកឡើងពីប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ដែលមានគោលបំណងបង្កើតជាកន្លែងផលិតទឹកដោះគោស្រស់នៅនឹងទីតាំងឧទ្យាននេះ សម្តេចតេជោបានសំដែងនូវការគាំទ្រ ហើយសម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន និងក្រុមគ្រួសារបានចូលរួមចំណែកផ្តល់ជាថវិកាចំនួន១០ម៉ឺនដុល្លារផងដែរ ក្នុងការចូលរួមទិញមេគោដើម្បីចិញ្ចឹមយកទឹកដោះនៅទីនេះ។ សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន បានមានប្រសាសន៍ថា តំបន់នេះបន្ទាប់ពីមានការអភិរក្ស និងអភិវឌ្ឍន៍ហើយ នឹងទទួលបាននូវភាពទាក់ទាញជាក់ជាមិនខាន ពីព្រោះជាកន្លែងអភិរក្សផង និងជាកន្លែងស្រាវជ្រាវ និងទាក់ទាញទេសចរណ៍ផងដែរ។ នៅថ្ងៃនេះ សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន បានមានប្រសាសន៍ថា ការដាំដើមឈើពិតជាមានសារសំខាន់ណាស់ សំរាប់ការរីក ដុះដាលធនធានព្រៃឈើរបស់យើងឡើងវិញ។
សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រី បានមានប្រសាសន៍ថាតម្រូវការឈើ ពិតជាមានច្រើនណាស់សម្រាប់ ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងការប្រើប្រាស់ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ បូករួមទាំងបទល្មើសព្រៃឈើផងដែរ ដូច្នេះរាជរដ្ឋាភិបាល បានខិតខំដាំដើមឈើឡើងវិញជាបន្តបន្ទាប់ទៀត ដើម្បីបង្កើនគម្របព្រៃឈើអោយកាន់តែច្រើនឡើងវិញ។ សម្តេចតេជោ នាយករដ្ឋមន្ត្រីបានមានប្រសាសន៍បន្តថា ដើម្បីចូលរួមចំណែកថែរក្សា និងអភិរក្សព្រៃឈើនោះ គឺត្រូវតែមានការអភិវឌ្ឍជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅតំបន់ព្រៃឈើនោះជាមុនសិន ដូចជាតាមរយៈ ការផ្តល់ដីសម្រាប់ពួកគាត់បង្កបង្កើនផល ការកាត់បន្ថយកុំឱ្យពួកគាត់ប្រើប្រាស់ អុស ឬធ្យូងច្រើន ជំរុញឱ្យគាត់បង្កើនការដាំដុះ ដំណាំឧស្សាហកម្មផ្សេងៗដូចជា កៅស៊ូ ស្វាយចន្ទី និងដំណាំផ្សេងៗទៀតជាដើម។
សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រី បានមានប្រសាសន៍រំលឹកសាជាថ្មីថា រាជរដ្ឋាភិបាលមិនបន្តផ្តល់ដីសម្បទាន សេដ្ឋកិច្ចទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនណាទៀតនោះទេ តែត្រូវផ្តល់ជាដីសម្បទានសង្គមកិច្ចឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅ និងបង្កបង្កើនផលវិញ។ សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រី សូមឱ្យអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន ត្រូវតាមដានការគ្រប់គ្រង ព្រៃឈើឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ជាពិសេសមិនត្រូវ ឱ្យក្រុមអ្នកមានលុយ និងមានអំណាចមួយចំនួនមកទន្ទ្រាន ព្រៃឈើខុសច្បាប់ណាមួយឡើយ។
នៅថ្ងៃនេះសម្តេចតេជោបានប្រកាសនូវថវិកាមួយចំនួន ដែលទទួលបានពីការចូលរួមរបស់សប្បុរសជនក្នុងការអភិរក្ស និងអភិវឌ្ឍន៍ នៃឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា តេជោសែនប្ញស្សីត្រឹបនេះ រួមទាំងថវិការបស់សម្តេចតេជោ និងក្រុមគ្រួសារចំនួន១០ម៉ឺនដុល្លារនោះ គឺសរុបទទួលបាន ចំនួន១សែន៥ម៉ឺន២០០០ដុល្លារសហរដ្ឋអាម៉េរិក។ សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រី សូមជូនពរឱ្យក្រុមការងារនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ដែលបានចូលរួមក្នុងសកម្មភាពអភិរក្ស និងអភិវឌ្ឍន៍នៃឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាតេជោសែនប្ញស្សីត្រឹបនេះ ទទួលបានជោគជ័យនាពេលខាងមុខ និងជូនពរដល់បងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ជួបតែសេចក្តីសុខចម្រើនគ្រប់ៗគ្នា។
នាឱកាសនេះដែរ សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន បានអញ្ជើញផ្តល់កិត្តិយសដាំដើមឈើប្រភេទឈើក្រញូង ជានិមិ្មតរូប អនុស្សាវវរីយ៍នៅទីនេះ ហើយក៏មានមន្ត្រីរាជរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន ព្រមទាំងប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនបាន ចូលរួមដាំដើមឈើ នៅក្នុងឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា តេជោសែនប្ញស្សីត្រឹប ក្នុងបរិយាកាសរីករាយ ក្រៃលែងផងដែរ៕
(ប្រភព៖ Page Facebook Samdach Hun Sen Prime Minster of Cambodia)
«អាគារឥន្ទ្រទេវី» ចំណងដៃពីថ្មីសម្រាប់វិស័យបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា !
ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា
បន្ទាប់ពីបញ្ចប់បេសកកម្មជូនជាតិ និងស្ថាប័ននៅប្រទេសថៃ និងខេត្តព្រះវិហាររួចមក នារសៀលថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ១០កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ព.ស ២៥៦២ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី២៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៨នេះ ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បានដឹកនាំកិច្ចប្រជុំពេញមួយរសៀលជាមួយក្រុមការងារសាងសង់អាគាររបស់អ្នកឧកញ្ញ៉ា ពុង ឃាវសែ ដែលនឹងផ្តល់ជូនរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា នូវអាគារមួយខ្នងមានកម្ពស់៤ជាន់ សម្រាប់បម្រើដល់វិស័យបណ្តុះបណ្តាល និងស្រាវជ្រាវ នៅក្នុងស្ថាប័នស្រាវជ្រាវរបស់ជាតិ។
បើតាមប្រសាសន៍របស់ឯកឧត្តមបណ្ឌិត យង់ ពៅ អគ្គលេខាធិការនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បានមានប្រសាសន៍ថា អាគារថ្មីនេះ ឯកឧត្តមប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បានដាក់ឈ្មោះថា «អគារឥន្ទ្រទេវី» ហើយការសាងសង់ អាចនឹងត្រូវចំណាយអស់ជិត ២លានដុល្លារអាម៉េរិក ដោយមិនទាន់គិតពីការបំពាក់ឧបករណ៍ផ្សេងៗ។
កិច្ចពិភាក្សាជាមួយក្រុមការងារអ្នកឧកញ្ញា ពុង ខៀវសែ នៅសាលស្លឹករឹត អាគារបណ្ឌិតសភាចារ្យ
សូមបញ្ជាក់ថា គិតចាប់តាំងពីឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច បានតាំងចិត្តក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅ ប្រែក្លាយស្ថាប័នរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាឱ្យក្លាយជាធនាគារខួរក្បាល ជាកន្លែងដែលប្រមូលផ្តុំនូវបញ្ញាវន្តដែលអាចផលិតនូវការងារស្រាវជ្រាវដែលមានសារប្រយោជន៍ដល់ជាតិមាតុភូមិកម្ពុជា។ អគ្គលេខាធិការរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ឯកឧត្តម យង់ ពៅ ធ្លាប់បានប្រាប់ឱ្យដឹងថា «...ជាធនាគារខួរក្បាល ត្រូវការទាំងថ្នាក់ដឹកនាំនិងមន្ត្រីទាំងអស់ឈរក្នុងភាពជាម្ចាស់លើការងារ ត្រូវមានវិន័យ និងសណ្តាប់ក្នុងអង្គភាពហើយមានទស្សនវិស័យធ្វើពីគ្មាន ឱ្យទៅជាមាន»។
«អាគារឥន្ទ្រទេវី»នេះ ជាចំណែកមួយនៃកិច្ចប្រឹងប្រែងរបស់ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ដោយមានការគាំទ្រនិងសាងសង់ដោយក្រុមការងាររបស់អ្នកឧកញ្ញ៉ា ពុង ខៀវសែ ហើយក៏ជាអាគារទី២ ដែលរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាទទួលបាន បន្ទាប់ពីកាដូអាគារខេមរវិទូ ដែលជាកាដូដ៏ថ្លៃថ្លារបស់សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន។
RAC Media
«កិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យស្រាវជ្រាវនិងអប់រំ»
នៅថ្ងៃចន្ទ ១៤កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ព.ស.២៥៦២ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៨ វេលាម៉ោង៩:៣០ព្រឹក នៅសាលនាងនួននៃរាជបណ្ឌិត្យកម្ពុជា បានរៀបចំ អង្គជំនួបមួយជាមួយប្រតិភូឥណ្ឌាស្តីពី «កិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យស្រាវជ្រាវ និងអប់រំ» ក្រោមអធិបតីភាពឯកឧត្តមបណ្ឌិត យង់ ពៅ អគ្គលេខាធិការ និងក្រុមការងារនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។
សមាសភាពចូលរួមក្នុងជំនួប រួមមាន៖
- ឯកឧត្តមបណ្ឌិត យង់ ពៅ អគ្គលេខាធិការនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា
- ឯកឧត្តមបណ្ឌិត ជូ ច័ន្ទដារី អគ្គលេខាធិការរង នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា
- លោកបណ្ឌិត ធុយ ចាន់ធួន អនុប្រធានវិទ្យាស្ថានវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ
- លោកបណ្ឌិត ឈឹម សុខាន់ដារា អនុប្រធានឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា តេជោសែន ឫស្សីត្រឹប
- លោកបណ្ឌិត សាន សុរាវនិត មន្ត្រីផ្នែកបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវ
- លោក សេង មាន មន្ត្រីផ្នែកបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវ
- ប្រតិភូមកពីប្រទេសឥណ្ឌា ចំនួន ១១រូប។
នៅក្នុងកិច្ចចាប់ផ្តើមក្នុងជំនួបនេះ ឯកឧត្តមបណ្ឌិត យង់ ពៅ អគ្គលេខាធិការនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាពិតជាមានសេចក្តីសោមនស្សរីករាយជាពន់ពេកដែលបានទទួលគណៈប្រតិភូឥណ្ឌា ហើយរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា មានក្តីសង្ឃឹមយ៉ាងមុតមាំថា គណៈប្រតិភូឥណ្ឌា និងស្ថាប័នស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជានឹងមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យស្រាវជ្រាវឱ្យបានទូលំទូលាយ»។ ឯកឧត្តមក៏បានបង្ហាញជូនប្រតិភូឥណ្ឌាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គ្រង មុខងារសំខាន់របស់វិទ្យាស្ថាននីមួយៗ និងក៏ដូចជាមជ្ឈមណ្ឌល ចំណុះនៃរាជបណ្ឌិត្យសភកម្ពុជាផងដែរ។ ឯកឧត្តម បានរៀបរាប់ដោយសង្ខេបពីឧទ្យានរាជបណ្ឌិត្យ សភា កម្ពុជា តេជោសែន ឫស្សីត្រឹប ដែលជាតំបន់ប្រវត្តិសាស្រ្តសំបូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិ ជីវចម្រុះជាច្រើនប្រភេទ ជាពិសេស ការរកឃើញឡស្លដែកដែលមានតាំងតែពីសម័យអង្គរមកម្ល៉េះ។ ទាក់ទងនឹងចំណុចនេះឯកឧត្តមសង្ឃឹមថា ប្រតិភូឥណ្ឌា នឹងមានកិច្ចសហប្រតិការជាមួយរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាលើកិច្ចការស្រាវជ្រាវនៅតំបន់ប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏សំបូរបែបមួយនេះ។
ឆ្លើយតបនឹងប្រសាសន៍របស់ឯកឧត្តម យង់ ពៅ គណៈប្រតិភូឥណ្ឌា បានបង្ហាញអំពីចំណាប់អារម្មណ៍ដែលបានមកដល់ប្រទេសកម្ពុជា និងបានមកជួបថ្នាក់ដឹកនាំនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាដើម្បីពិភាក្សាទៅលើកិច្ចការស្រាវជ្រាវដែល អាចនឹងធ្វើសហប្រតិបត្តិការជាមួយគ្នាបាន។ លោកសាស្រ្តាចារ្យតំណាងឱ្យគណៈប្រតិភូឥណ្ឌា និងសហការី បានមានចំណាប់អារម្មណ៍អំពី ក្បាច់រចនានៅតាមបណ្តាប្រាសាទបុរាណខ្មែរ ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ត និងប្រាសាទបាយ័ន មានបង្កប់នូវរចនាបទមួយចំនួនដែលមានសភាពប្រហាក់ប្រហែលនឹងរចនាបទនៅក្នុងសាសនាមួយរបស់ ឥណ្ឌា នោះគឺសាសនាជែន (Jainism) ដែលជាសាសនាមានអាយុកាលជាង ៣០០០ឆ្នាំមកហើយ។ គណៈប្រតិភូឥណ្ឌា បានជំរុញឱ្យមានការសហការសិក្សាស៊ីជម្រៅអំពីដើមកំណើតនៃការកសាងប្រាសាទដែលមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ ក៏បានបញ្ជាក់ដែរថា សាសនាជេននេះមិនមែនជាសាសនាហិណ្ឌូនោះទេ ហើយសាសនាជេន នេះមានការប្រព្រឹត្តិនិងវិន័យច្បាស់លាស់ណាស់ លើកកម្ពស់ឱ្យមនុស្សទាំងឡាយរស់នៅក្នុងសន្តិភាព ដោយមិនគាំទ្រឱ្យមានអំពើហឹង្សាណាមួយឡើយ។ មួយវិញទៀត សាសនានេះ មានគោលបំណងអប់រំមនុស្សឱ្យចេះចែករំលែក និងសាងតែអំពើល្អ។ សាសនាជេន នេះមានឥទ្ធិពលមកលើតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ អាព្រិច និងតំបន់មួយចំនួនទៀត តាមរយៈអ្នកជំនួញជនជាតិឥណ្ឌានៅក្នុងតំបន់នីមួយៗ។ លោកបញ្ជាក់ថា ក្រៅពីសាសនានេះ ភាសា វប្បធម៌ អរិយធម៌ និងបច្ចេកវិទ្យាផ្សេងៗ ក៏បានដើរតួនាទីសំខាន់សម្រាប់ការធ្វើជំនួញនានាផងដែរ។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយតំណាងគណៈប្រតិភូឥណ្ឌា និងសហការី បានស្នើដល់ភាគីរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា គួរមានការសិក្សាស៊ីជម្រៅទៅលើប្រភព និងឥទ្ធិពលនៃសាសនានេះផងដែរ ហើយខាងភាគីឥណ្ឌា បានសន្យាផ្តល់អាហារូបករណ៍ដល់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាសម្រាប់ការសិក្សាថ្នាក់បណ្ឌិត ១កន្លែង និងថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់ចំនួន ២កន្លែង លើមុខវិជ្ជាសិក្សាស្រាវជ្រាវមុខជំនាញប្រវត្តិសាស្រ្ត និងបុរាណវិទ្យា។ រីឯ ការចុះអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នា ឬកិច្ចព្រមព្រៀង នឹងរៀបចំធ្វើនៅពេលក្រោយ។
ទន្ទឹមនឹងគ្នានោះដែរ លោក ឈឹម សុខាន់ដារា អនុប្រធានឧទ្យានឫស្សីត្រឹប បានមានចំណាប់អារម្មណ៍ថា ប្រទេសឥណ្ឌា និងកម្ពុជាមានប្រវត្តិទាក់ទងគ្នាតាំងតែសម័យកាលមុនមកដល់បច្ចុប្បន្ន ហើយឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ក៏មានច្រើននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយលោកសង្ឃឹមថា ប្រទេសទាំងពីរនឹងមានកិច្ចសហប្រតិការទ្វេរភាគីលើវិស័យស្រាវជ្រាវដើម្បីជម្រុញឱ្យវប្បធម៌របស់ប្រទេសទាំងពីរកាន់តែមានភាពល្បីរន្ទឺ។ ភ្ជាប់ជាមួយនឹងការផ្តោតការសិក្សាស្រាវជ្រាវលើបញ្ហាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបុរាណវិទ្យា លោកឈឹម សុខាន់ដារា ក៏បានរៀបរាប់ដោយសង្ខេបថា ឧទ្យានឫស្សីត្រឹប ដែលមានទំហំ១១៤,៣៥ គឺឡូម៉ែត្រការ៉េ សំបូរពោរពេញទៅដោយធនធានធម្មជាតិ ធនធានវប្បធម៌ និងធនធានប្រវត្តិសាស្រ្ត ហើយរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា កំពុងធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវនៅតំបន់នោះដើម្បីស្វែងរករបកគំហើញថ្មីៗសម្រាប់ជាធាតុចូលជូនរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ ទាក់ទងនឹងចំណុចនេះ លោកក៏សង្ឃឹមផងដែរថា ភាគីឥណ្ឌានឹងសហការរៀបចំជាគម្រោងស្រាវជ្រាវនានា ក្នុងគោលដៅរួមមួយដើម្បីសិក្សាស្រាវជ្រាវនៅតំបន់ប្រវត្តិសាស្រ្តមួយនេះ។ ចុងក្រោយ ភាគីទាំងពីរក៏បានឯកភាពគ្នា ពិនិត្យលទ្ធភាពដើម្បីបង្កើតមានការសិក្សាស្រាវជ្រាវរួម ឬធ្វើសិក្ខាសាលារួមគ្នា ក្នុងពេលខាងមុខ៕
ព័ត៌មានដោយ សេង មាន | RAC Media
សរុបលទ្ធផលពីកិច្ចជំនួបរវាងរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និងប្រតិភូឥណ្ឌា ចំណុចសំខាន់ៗមួយចំនួនបានទទួលការឯកភាព ដូចខាងក្រោម៖កិច្ចសហប្រតិការលើវិស័យស្រាវជ្រាវដែលមានគោលដៅរួមគ្នា លើការស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិសាស្រ្ត និងបុរាណវិទ្យាភាគីឥណ្ឌាផ្តល់អាហារូបករណ៍ចំនួន៣កន្លែង (១កន្លែងសម្រាប់ថ្នាក់បណ្ឌិត និង២កន្លែងសម្រាប់ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់) ដល់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា លើមុខជំនាញប្រវត្តិសាស្រ្ត និងបុរាណវិទ្យា។កិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាបន្តបន្ទាប់នឹងពិភាក្សាពិស្តារនៅពេលដ៏ខ្លីខាងមុខ៕
កម្រងរូបភាព
ព័ត៌មានច្រើនទៀត
អប្សរប្រាសាទនគរបាជ័យ
ម៉ូតសក់ក្នុងសិល្បៈខ្មែរ សម័យមុនអង្គរនិងសម័យអង្គរ
រូបភាពថ្នាក់ដឹកនាំ
ព័ត៌មាន
ព័ត៌មានច្រើនទៀតបណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ ការព្រមានរបស់រដ្ឋាភិបាលថៃកោះឯកអគ្គរាជទូតខ្លួនត្រឡប់ទៅវិញ គឺជាទង្វើនយោបាយមិនចេះអៀនខ្មាស់របស់ថៃ ដោយបង្កើតលេសទម្លាក់ទំនាក់ទំនងការទូត
សភាពការណ៍បច្ចុប្បន្ន ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ កាន់តែមានកម្ដៅឡើងថែមទៀត ប្រសិនបើក្រឡេកមើលករណីថ្មីៗនេះ ដូចជាករណីទាហានថៃ៣នាក់ បានជាន់មីននៅក្នុងតំបន់មុំបី។ ស្ថានភាពវិវាទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលផ្ទុះឡើងដោយសារតែការបង្កហេតុពីភាគីថៃ កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ ដែលកងទ័ពបានលបលួចបាញ់ប្រហារលើមូលដ្ឋានឈរជើងរបស់កងទ័ពកម្ពុជា ដែលបណ្ដាលឱ្យយោធិនមួយរូប គឺលោក សួន រោន បាត់បង់ជីវិតនៅនឹងលេណដ្ឋានក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ស្ថិតក្នុងភូមិតេជោមរកត ឃុំមរកត ស្រុកជាំក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារ។ មានន័យថា ថៃដែលជាអ្នកបង្កើតការប្រឈមនិងភាពតានតឹងនៅតាមព្រំដែនជាបន្តបន្ទាប់រហូតមក ហើយករណីបាត់បង់ជីវិតរបស់យោធិនកម្ពុជារូបនេះ ថៃពុំទាន់បានបង្ហាញការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួននោះទេ បើទោះបីជាក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាបានចេញលិខិតតវ៉ាការទូតទាមទារឱ្យមានការស៊ើបអង្កេត និងចាប់ជនបង្កមកទទួលកំហុសក៏ដោយក្ដី។
មិនត្រឹមតែមិនបានទទួលខុសត្រូវចំពោះទង្វើឈ្លានពានរបស់ខ្លួនខាងលើនេះទេ ថៃថែមទាំងបានបង្កហេតុជាប្រចាំ ដើម្បីដុតបញ្ឆេះសភាពការណ៍នៅតាមព្រំដែនជាមួយកម្ពុជាឱ្យក្ដៅឡើងជាលំដាប់ ដោយមិនត្រឹមតែឆ្លើយតបឱ្យបានសមរម្យក្នុងនាមជារដ្ឋស្មើមុខស្មើមាត់ប៉ុណ្ណោះទេ ថៃថែមទាំងបានរុញច្រានសភាពការណ៍កាន់តែក្ដៅរោលរាលបន្ថែមទៀត តាមរយៈការគំរាមផ្ដាច់អគ្គិសនី អ៊ីនធឺណិត ការផ្គត់ផ្គង់ប្រេងឥន្ធនៈ និងការប្រកាសផ្សេងៗ រាប់ទាំងការសម្រេចចិត្តបិទព្រំដែនគោកជាមួយនឹងកម្ពុជាដោយឯកតោភាគីថែមទៀតផង។ ត្រង់ចំណុចនេះ ថៃហាក់បានវាយតម្លៃយ៉ាងខុសឆ្គងធ្ងន់ធ្ងរ ដោយមើលឃើញថា កម្ពុជាពឹងផ្អែកលើខ្លួនទាំងស្រុង ព្រមទាំងបានបង្ហាញឥរិយាបថប្រមាថមកលើអធិបតេយ្យភាព និងកិត្តិយសរបស់ប្រជាជាតិកម្ពុជាយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។
ករណីចុងក្រោយនេះគឺ ករណីដែលទាហានថៃ បានចល័តខុសតម្រាយផ្លូវចាស់ដែលបានព្រមព្រៀងគ្នារវាងកងទ័ពជួរមុខនៃប្រទេសទាំងពីរ ហើយបានបណ្ដាលឱ្យទាហានថៃ៣រូប ជាន់មីនផ្ទុះរបួសនោះ ដែលភាគីថៃបានយករឿងនេះធ្វើជាលេសនៅក្នុងការចោទប្រកាន់និងមួលបង្កាច់មកលើប្រទេសកម្ពុជាថា បានបង្កប់មីនថ្មីប្រឆាំងនឹងកងទ័ពថៃ ខណៈដែលធាតុពិត មីនដែលកងទ័ពថៃបានដើរជាន់ ដោយសារតែខ្លួនមានចេតនាមិនល្អលបលួចចូលមកក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជានោះ គឺជាមីនដែលបន្សល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជាមកម្ល៉េះ។ យើងពិតជាបានដឹងរួចជាស្រេចថា នៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជានាពេលអតីតកាល ក្រោយរបបខ្មែរក្រហមត្រូវបានផ្ដួលរំលំនៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា នៅត្រូវបន្តការប្រឈមខាងអាវុធដាក់គ្នាជាបន្តជាមួយនឹងក្រុមខ្មែរត្រីភាគី ដែលបានទៅតាំងមូលដ្ឋាននៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ហើយគ្រាប់មីនចម្រុះប្រភេទគ្នាជាច្រើនសន្ធឹកត្រូវបានគេដាក់ពង្រាយនិងបង្កប់នៅតាមតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ ក្រោយមក នៅក្រោមកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គ្រាប់មីនទាំងអស់នោះ ត្រូវបានដោះជាបន្តបន្ទាប់នៅទូទាំងប្រទេស ដោយលើកលែងតែគ្រាប់មីនមួយចំនួនដែលស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ នៅពុំទាន់ត្រូវបានដោះអស់នៅឡើយទេ។ ដូច្នេះហើយ ការណ៍ដែលកងទ័ពថៃ ដើរជាន់មីននៅតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ នោះគឺជាកំហុសដោយចេតនាដែលកងទ័ពថៃបានលបលួចមកចូលក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជាទាំងបំពាន។ ត្រង់ចំណុចនេះ ភាគីថៃគួរតែមានការខ្មាស់អៀនចំពោះទង្វើទុច្ចរឹតរបស់ខ្លួនដែលបានបំពានច្បាប់អន្តរជាតិជាច្រើន ទាំងសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម ផែនទីបារាំង-សៀមដែលជាឧបសម្ព័ន្ធ និងអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នា ឆ្នាំ២០០០ ជាជាងការព្យាយាមចោទប្រកាន់មកលើកម្ពុជាថា បានដាក់ពង្រាយនិងបង្កប់មីនថ្មី ព្រោះកម្ពុជាបានគោរពនិងអនុវត្តយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជាប់នូវកិច្ចព្រមព្រៀងនិងសន្ធិសញ្ញាដែលពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាងដោយសន្តិភាព។
ជាមួយគ្នានេះដែរ ការព្រមានកោះហៅឯកអគ្គរាជទូតថៃប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទៅវិញពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលថៃ ដោយយកលេសចោទប្រកាន់ថា កម្ពុជាបានដាក់ពង្រាយមីនថ្មីនៅលើទឹកដីថៃនោះ គឺជាការលើកឡើងទាំងបំពានដើម្បីលាក់បាំងនូវទង្វើទុច្ចរឹតឥតអៀនខ្មាស់របស់ថៃ ដែលបានបង្កើតរឿង ឬឆ្លៀតឱកាសទាញយកករណីនេះ ធ្វើជាហេតុផលដើម្បីទម្លាក់កំហុសមកលើរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះកម្ពុជាពុំមានឱកាស និងគ្មានចេតនានៅក្នុងការឈ្លានពានអធិបតេយ្យភាពប្រទេសជិតខាងខ្លួនម្ដងទេ។ ជាការពិតណាស់ ដូចដែលបានលើកឡើងខាងលើ គ្រាប់មីនដែលត្រូវដាក់ពង្រាយនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃនោះ មានតាំងពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលរបស់កម្ពុជា និងមិនទាន់ត្រូវបានបោសសម្អាតចេញពីផ្ទៃដីនោះឡើយ។ ដូច្នេះហើយ ការដែលកងទ័ពថៃបានដើរជាន់គ្រាប់មីនផ្ទុះនោះ គឺកើតឡើងដោយសារតែសកម្មភាពទុច្ចរឹតរបស់ថៃ មកលើអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះ និងមិនមែនជាផែនការរៀបចំទុកជាមុនរបស់កម្ពុជានោះទេ ហេតុនេះ ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលថៃសម្រេចចិត្តបន្ថយកម្រិតទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយកម្ពុជា ដោយយកលេសមិនសមហេតុផលដូចនេះ គឺគ្រាន់តែជាការបញ្ជាក់អំពីភាពឆ្គាំឆ្គងនៅក្នុងនយោបាយការបរទេស និងជាទង្វើនយោបាយមិនចេះអៀនខ្មាស់របស់ប្រជាជាតិថៃតែប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់កម្ពុជា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលថៃ សម្រេចចិត្តកោះហៅឯកអគ្គរាជទូតខ្លួនត្រឡប់ទៅវិញ កម្ពុជានៅក្នុងនាមជារដ្ឋអធិបតេយ្យភាព និងស្មើភាពគ្នានៅលើឆាកអន្តរជាតិ មានសិទ្ធិនិងមានលទ្ធភាពឆ្លើយតបខាងការទូតគ្រប់គ្រាន់ទៅកាន់ភាគីថៃ ព្រោះរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានភាពចាំបាច់នៅក្នុងការការពារអធិបតេយ្យភាព និងកិត្តិយសរបស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិដូចគ្នា។ ប្រជាជាតិកម្ពុជាមិនអាចបណ្ដោយឱ្យភាគីថៃ ចេះតែប្រមាថមកលើអធិបតេយ្យភាព និងមុខមាត់របស់ខ្លួន ក៏ដូចជាការវាយតម្លៃដោយការប្រមាថមកលើសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមរបស់កម្ពុជាបាននោះឡើយ។
ទោះជាយ៉ាងណា ទំនាក់ទំនងការទូតរវាងកម្ពុជានិងថៃ នឹងអាចត្រូវបានស្ដារឡើងវិញ ដរាបណាភាគីថៃ យល់ព្រមទទួលស្គាល់កំហុសដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្ត និងមានឆន្ទៈនៅក្នុងការសម្របសម្រួលនិងដោះស្រាយជាមួយនឹងកម្ពុជាពិតប្រាកដ។ ជាការពិតណាស់ ជម្លោះនីមួយៗ ត្រូវតែមានដំណោះស្រាយដោយប្រសិទ្ធភាពមួយដើម្បីបញ្ចប់អរិភាព ហើយការកោះហៅឯកអគ្គរាជទូតត្រឡប់ទៅប្រទេសថៃនេះ ក៏ធ្លាប់កើតមានឡើងរួចមកហើយ នៅក្នុងករណីជម្លោះប្រាសាទព្រះវិហារ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ក្នុងនាមជាប្រទេសជិតខាងនឹងគ្នា កម្ពុជានិងថៃ មិនអាចលើកព្រំដែនខ្លួនចេញពីគ្នាបានឡើយ ហេតុនេះ ការស្ដារទំនាក់ទំនងការទូតឡើងវិញនឹងត្រូវធ្វើឡើងនាពេលក្រោយមកទៀត នៅពេលដែលថៃយល់ព្រមទទួលស្គាល់កំហុសរបស់ខ្លួន ទទួលយកយុត្ថាធិការតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ និងអនុវត្តតាមស្មារតីព្រមព្រៀងរវាងភាគីទាំងពីទៅលើអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នាឆ្នាំ២០០០ ដែលធ្វើឡើងរវាងប្រទេសកម្ពុជានិងប្រទេសថៃ៕
RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
ថៃប្រើល្បិចបន្លំភ្នែកអន្តរជាតិគ្រប់សម័យកាល
ដោយ៖ បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ
ការចោទប្រកាន់របស់ប្រទេសថៃទៅលើកម្ពុជាថាបានប្រើប្រាស់មីនដែលផលិតនៅរុស្ស៊ីគឺជាបញ្ហាដ៏ស្មុគស្មាញមួយ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពតានតឹងនយោបាយ និងប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏យូរអង្វែងរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ ការចោទប្រកាន់នេះមិនត្រឹមតែជាបញ្ហាបច្ចេកទេសទាក់ទងនឹងប្រភពនៃអាវុធ (មីន) ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជាផ្នែកមួយនៃហេតុផលភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងយុទ្ធសាស្ត្រដែលអាចបម្រើផលប្រយោជន៍ផ្សេងៗ។
១. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រនៃមីននៅកម្ពុជា
ប្រទេសកម្ពុជាបានឆ្លងកាត់សង្គ្រាមស៊ីវិល និងជម្លោះអន្តរជាតិជាច្រើនទសវត្សរ៍ ជាពិសេសរវាងឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ ១៩៩៨។ ក្នុងអំឡុងពេលនេះ មីនប្រឆាំងមនុស្ស និងគ្រឿងផ្ទុះផ្សេងទៀតត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយដោយក្រុមបក្សពួកនានា ដែលគាំទ្រដោយមហាអំណាចអន្តរជាតិផ្សេងៗគ្នា ដូចជា៖
- សហភាពសូវៀត/រុស្ស៊ី៖ មីនប្រភេទ PMN-2, POMZ-2 និង OZM-72 ត្រូវបានផ្គត់ផ្គង់ជាចម្បងទៅឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលគាំទ្រដោយវៀតណាម។
- ចិន៖ មីនប្រភេទ Type 69 និង Type 72 ត្រូវបានផ្តល់ជូនក្រុមខ្មែរក្រហម និងក្រុមបក្សពួកផ្សេងទៀត។
- សហរដ្ឋអាម៉េរិក និងបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច៖ មីនប្រភេទ M14, M16, និង VS-50 (អ៊ីតាលី) ត្រូវបានប្រើប្រាស់តាមរយៈការគាំទ្រដល់ក្រុមប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភ craftib កម្ពុជា។
- អឺរ៉ុបខាងកើត៖ មីនមួយចំនួនដូចជា NR-409 (បែលហ្ស៊ីក) ក៏ត្រូវបានរកឃើញផងដែរ។
ការប្រើប្រាស់មីនទាំងនេះបានបន្សល់ទុកនូវផលប៉ះពាល់មនុស្សធម៌ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនៅកម្ពុជា ដោយមានជនស៊ីវិលរាប់ម៉ឺននាក់រងគ្រោះ និងរាប់លានហិកតានៃដីមិនអាចប្រើប្រាស់បានដោយសារតែមីនមិនទាន់ផ្ទុះ។ ដូច្នេះ ការលើកឡើងថាមីននៅកម្ពុជាមានប្រភពចម្រុះ គឺជាការពិត។ ទោះជាយ៉ាងណា ការចោទប្រកាន់របស់ថៃថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីជាពិសេស ហាក់ដូចជាមានចេតនាជាក់លាក់ ដែលអាចទាក់ទងនឹងគោលបំណងនយោបាយ ពោលគឺប្រទេសថៃបានឈ្លានពានចូលទឹកដីកម្ពុជាហើយ។
២. ហេតុផលនៃការចោទប្រកាន់របស់ថៃ
ការចោទប្រកាន់របស់ថៃថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីអាចមានហេតុផលចម្បងៗដូចខាងក្រោម៖
ក. ការបំភ្លៃទំនាក់ទំនងរវាងកម្ពុជា និងរុស្ស៊ី
នៅក្នុងបរិបទភូមិសាស្ត្រនយោបាយ រុស្ស៊ីត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាប្រទេសដែលមានជំហរផ្ទុយពីបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច។ ដោយសារកម្ពុជាធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយសហភាពសូវៀតក្នុងទសវត្សរ៍១៩៨០ ការចោទប្រកាន់ថាកម្ពុជាប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីអាចជាវិធីសាស្ត្រមួយដើម្បីភ្ជាប់កម្ពុជាទៅនឹងរុស្ស៊ី ដើម្បីបង្កើតភាពមិនទុកចិត្តពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ជាពិសេសបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច។ នេះអាចធ្វើឱ្យកម្ពុជាបាត់បង់ការគាំទ្រផ្នែកនយោបាយ និងហិរញ្ញវត្ថុពីសហគមន៍អន្តរជាតិ។
ខ. ការបង្វែរការយកចិត្តទុកដាក់ពីការមិនគោរពសន្ធិសញ្ញាក្រុងអូតាវ៉ា
សន្ធិសញ្ញាក្រុងអូតាវ៉ា (Ottawa Treaty) ដែលហាមឃាត់ការប្រើប្រាស់ ផលិត និងស្តុកទុកមីនប្រឆាំងមនុស្ស ត្រូវបានអនុម័តនៅឆ្នាំ១៩៩៧។ កម្ពុជាបានចុះហត្ថលេខា និងផ្តល់សច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញានេះ ដោយប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការសម្អាតមីន និងគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រទេសថៃមិនបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញានេះទេ។ ការចោទប្រកាន់ថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីអាចជាយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីបង្វែរការយកចិត្តទុកដាក់ពីការមិនចូលរួមរបស់ថៃក្នុងសន្ធិសញ្ញានេះ និងធ្វើឱ្យកម្ពុជាហាក់ដូចជាអ្នករំលោភច្បាប់អន្តរជាតិ។
គ. ការបង្កើតលេសសម្រាប់អន្តរាគមន៍ ឬការគ្រប់គ្រងព្រំដែន
ការចោទប្រកាន់នេះអាចជាផ្នែកនៃផែនការដើម្បីបង្កើតលេសសម្រាប់ការធ្វើអន្តរាគមន៍នៅតំបន់ព្រំដែន។ ដោយលើកឡើងថាកម្ពុជាបានបង្កប់មីន ថៃអាចប្រើប្រាស់រឿងនេះជាហេតុផលដើម្បីឈូសឆាយផ្លូវ ឬបង្កើនវត្តមានយោធានៅតាមព្រំដែន ដែលអាចជួយសម្រួលដល់ការចល័តទ័ព ឬសកម្មភាពផ្សេងទៀត។ នេះអាចមានគោលបំណងពង្រីកឥទ្ធិពលនៅតំបន់ជាយផ្នែកខ្លះនៃកម្ពុជា ដូចជាតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលធ្លាប់ជាចំណុចកណ្តាលនៃជម្លោះរវាងប្រទេសទាំងពីរ។
ការចោទប្រកាន់របស់ថៃថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីទាមទារភស្តុតាងជាក់លាក់ ដើម្បីបញ្ជាក់ថាកម្ពុជាពិតជាបានបង្កប់មីនទាំងនេះក្នុងគោលបំណងយោធា ឬនយោបាយ។ ទោះជាយ៉ាងណា មានចំណុចសំខាន់ៗដែលត្រូវពិចារណា៖
- ប្រភពចម្រុះនៃមីន៖ ដូចបានបញ្ជាក់ខាងលើ មីននៅកម្ពុជាមានប្រភពមកពីប្រទេសជាច្រើន រួមទាំងរុស្ស៊ី ចិន និងសហរដ្ឋអាម៉េរិក។ ការចោទប្រកាន់ថាកម្ពុជាបានប្រើមីនរុស្ស៊ីជាពិសេសអាចជាការជ្រើសរើសដើម្បីគាំទ្រយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយជាក់លាក់របស់ប្រទេសថៃក្នុងការឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជា។
- ការគាំទ្រខ្មែរក្រហម៖ នៅទសវត្សរ៍១៩៨០ ថៃបានផ្តល់ការគាំទ្រដល់ក្រុមខ្មែរក្រហម ដែលជាក្រុមប្រដាប់អាវុធដ៏សំខាន់មួយក្នុងការបង្កប់មីននៅកម្ពុជា។ ដូច្នេះ ការចោទប្រកាន់ថាកម្ពុជាជាអ្នកបង្កប់មីនអាចជាការបង្វែរការយកចិត្តទុកដាក់ពីតួនាទីរបស់ថៃក្នុងជម្លោះនេះ។
- បរិបទនៃជម្លោះព្រំដែន៖ ជម្លោះជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារនៅចន្លោះឆ្នាំ២០០៨-២០១១ បានបង្ហាញពីភាពមិនទុកចិត្តគ្នារវាងប្រទេសទាំងពីរ។ ការចោទប្រកាន់អំពីមីនអាចជាផ្នែកមួយនៃយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីបង្កើតភាពមិនមានស្ថិរភាព ឬបង្កហេតុផលសម្រាប់ការធ្វើអន្តរាគមន៍។
៣. ផលប៉ះពាល់នៃការចោទប្រកាន់
ការចោទប្រកាន់នេះអាចបង្កផលប៉ះពាល់ជាច្រើន៖
- ផលប៉ះពាល់នយោបាយ៖ ការភ្ជាប់កម្ពុជាទៅនឹងមីនរុស្ស៊ីអាចធ្វើឱ្យកម្ពុជាបាត់បង់កេរ្តិ៍ឈ្មោះនៅលើឆាកអន្តរជាតិ ជាពិសេសក្នុងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ខ្លួនក្នុងការគោរពសន្ធិសញ្ញាក្រុងអូតាវ៉ា។
- ផលប៉ះពាល់សន្តិសុខ៖ ការចោទប្រកាន់នេះអាចបង្កើនភាពតានតឹងនៅតាមព្រំដែន និងនាំឱ្យមានការប្រឈមមុខដាក់គ្នាផ្នែកយោធា។
- ផលប៉ះពាល់មនុស្សធម៌៖ ការផ្តោតលើការចោទប្រកាន់នយោបាយអាចរំខានដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងការសម្អាតមីន ដែលជាអាទិភាពសម្រាប់កម្ពុជាដើម្បីកាត់បន្ថយគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រជាជន។
ការចោទប្រកាន់របស់ប្រទេសថៃទៅលើកម្ពុជាថាបានប្រើប្រាស់ ឬបង្កប់មីនដែលផលិតនៅរុស្ស៊ី គឺជាបញ្ហាដ៏ស្មុគស្មាញ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពតានតឹងនយោបាយ និងប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏វែងឆ្ងាយរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ ផ្ទុយពីការចោទប្រកាន់ថៃថាបានបង្កប់មីន កម្ពុជាបានជ្រើសរើសជំហរមិនឆ្លើយតបដោយការវាយប្រហារបក ប៉ុន្តែផ្តោតលើការការពារខ្លួន និងការពង្រឹងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាមីនប្រកបដោយតម្លាភាព។ ការជ្រើសរើសជំហរការពារនេះបង្ហាញពីភាពចាស់ទុំផ្នែកនយោបាយ និងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់កម្ពុជាក្នុងការរក្សាសន្តិភាព និងស្ថិរភាពក្នុងតំបន់។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយកម្ពុជាអាចឆ្លើយតបដោយ៖
- បញ្ជាក់អំពីការប្តេជ្ញាចិត្តចំពោះសន្ធិសញ្ញាក្រុងអូតាវ៉ា៖ កម្ពុជាអាចបង្ហាញពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ខ្លួនក្នុងការសម្អាតមីន និងការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ។
- អំពាវនាវឱ្យមានការស៊ើបអង្កេតអន្តរជាតិ៖ ដើម្បីបញ្ជាក់ភស្តុតាងអំពីប្រភពនៃមីន និងបញ្ជៀសការចោទប្រកាន់ដែលគ្មានមូលដ្ឋាន។
- ពង្រឹងទំនាក់ទំនងជាមួយសហគមន៍អន្តរជាតិ៖ ដើម្បីទទួលបានការគាំទ្រក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាមីន និងការពារកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ខ្លួន។
ការចោទប្រកាន់របស់ថៃថាកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់មីនរុស្ស៊ីហាក់ដូចជាមានគោលបំណងនយោបាយ និងយុទ្ធសាស្ត្រដែលអាចបម្រើផលប្រយោជន៍របស់ថៃ ដូចជាការបង្វែរការយកចិត្តទុកដាក់ពីការមិនគោរពសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ ឬការបង្កើតលេសសម្រាប់សកម្មភាពនៅតាមព្រំដែន។ ទោះជាយ៉ាងណា ដោយសារមីននៅកម្ពុជាមានប្រភពចម្រុះ និងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃជម្លោះដ៏ស្មុគស្មាញ ការចោទប្រកាន់នេះត្រូវការភស្តុតាងជាក់លាក់ដើម្បីបញ្ជាក់។ កម្ពុជាគួរតែបន្តផ្តោតលើការសម្អាតមីន និងការកសាងទំនុកចិត្តជាមួយសហគមន៍អន្តរជាតិ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះប្រកបដោយតម្លាភាព និងសន្តិភាព។
បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ គឺជាអ្នកស្រាវជ្រាវគោលនយោបាយនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា!
បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ ករណីទាហានថៃជាន់មីនផ្ទុះក្នុងទឹកដីកម្ពុជា ជាល្បិចដែលថៃចង់យកច្បាប់អន្តរជាតិមកសង្កត់កម្ពុជា តែបែរជាធ្លាក់ក្នុងអន្ទាក់ខ្លួនឯងទៅវិញ
ហេតុការណ៍ដែលកងទ័ពថៃបានចូលមកជាន់មីនផ្ទុះក្នុងតំបន់ព្រំដែនតំបន់មុំបី ខេត្តព្រះវិហារ ដែលយោងតាមរបាយការណ៍ក្រសួងការពារជាតិ បានបង្ហាញថា ទីតាំងផ្ទុះនោះគឺស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជា ដោយបណ្ដាលឱ្យទាហានថៃ៣នាក់រងរបួស និងបើតាមប្រភពព័ត៌មានខ្លះ មានទាហានថៃម្នាក់បានស្លាប់ថែមទៀតផង។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ បានគូសបញ្ជាក់ថា ករណីទាហានថៃជាន់មីនផ្ទុះក្នុងទឹកដីកម្ពុជានេះ មិនមែនជារឿងចៃដន្យឡើយ ព្រោះថៃពិតជាបានដឹងថា ផ្អែកលើផែនទីអន្តរជាតិ បារាំង-សៀម ទីតាំងកើតហេតុគឺស្ថិតនៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យកម្ពុជា និងជាតំបន់មានមីនស្រាប់ ព្រោះនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា ទាហានរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា និងទាហានរដ្ឋាភិបាលត្រីភាគី បានដាក់ពង្រាយមីនជាច្រើនប្រឆាំងគ្នា នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ (ព្រោះក្រុមរដ្ឋាភិបាលត្រីភាគីស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ)។ នេះមានន័យថា ទីតាំងដែលមានមីនចាស់នៅស្ថិតពាសពេញនោះ គឺជាដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា។
លោកបណ្ឌិតបានបន្តថា បើយោងតាមការពិភាក្សានិងព្រមព្រៀងគ្នារវាងកងទ័ពជួរមុខនៃប្រទេសទាំងពីរ គឺមិនអនុញ្ញាតឱ្យទាហានថៃ ដើរល្បាតចូលមកក្នុងតំបន់នេះឡើយ។ ដូច្នេះ ករណីទាហានថៃបានរំលោភលើកិច្ចព្រមព្រៀង និងចូលមកក្នុងតំបន់ហាមឃាត់ ប៉ុន្តែគឺជាចេតនារបស់ថៃដែលមានបំណងទាញកម្ពុជាឱ្យធ្លាក់ចូលអន្ទាក់ច្បាប់អន្តរជាតិ ដែលកម្ពុជាបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាអូតាវ៉ា ស្ដីពី ការចៀសវាងប្រើប្រាស់មីនប្រឆាំងមនុស្ស ខណៈ មីនទាំងនេះ គឺជាមីនចាស់ដែលបន្សល់ពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណា ល្បិចដូចនេះរបស់ថៃគឺជាការទាញដៃកម្ពុជា ប៉ុន្តែថៃខ្លួនឯងទៅវិញទេដែលជាអ្នកធ្លាក់ចូលអន្ទាក់ដែលខ្លួនបានរៀបចំ។ បើតាមលោកបណ្ឌិត ថៃបានដើរទាន់ជាន់កែងខ្លួនឯងនៅត្រង់ថា កម្ពុជាបានបបួលថៃឡើងទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) តែថៃមិនព្រមទៅដើម្បីអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិទេ ប៉ុន្តែថៃបែរជាលង់ភ្លេចខ្លួនចង់នាំកម្ពុជាទៅប្ដឹងនៅអង្គការសហប្រជាជាតិទៅវិញ។ នៅត្រង់ចំណុចនេះ មានន័យថា ថៃខ្លួនឯងគឺជាអ្នករៀបចំសេនារីយ៉ូដើម្បីចោទប្រកាន់កម្ពុជាថាបានរំលោភសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ នៅក្នុងករណីវិវាទព្រំដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរ កម្ពុជា-ថៃ ហេតុនេះ តុលាការអន្តរជាតិ ដែលជាស្ថាប័នចំណុះឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិ ពិតជាត្រូវពិនិត្យមើលទៅលើអង្គហេតុនិងអង្គច្បាប់ ដើម្បីកាត់សេចក្ដីលើសំណុំរឿងនេះ ដោយផ្អែកលើច្បាប់និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិអន្តរជាតិដែលពាក់ព័ន្ធ។ មានន័យថា ថៃដែលតែងតែគេចវេសមិនចង់ចូលខ្លួននៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ តែបែរជាលើកឡើងអំពីការប្ដឹងកម្ពុជាទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលនឹងមិនអាចចៀសវាងផុតពីការលើកសំណុំរឿងនេះទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិដែលស្ថិតនៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិទៅវិញ។
លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងគូសបញ្ជាក់បន្ថែមទៀតថា ប្រសិនបើសំណុំរឿងនេះទៅដល់ដៃតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ នោះតុលាការនឹងលើកយកសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនបារាំង-សៀម ដែលមានតម្លៃជាច្បាប់អន្តរជាតិ ធ្វើជាមូលដ្ឋាននៅក្នុងការកាត់សេចក្ដីថា តើទីតាំងភូមិសាស្ត្រតំបន់ដែលផ្ទុះមីននៅ ស្ថិតនៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពប្រទេសណា ហើយតើភូមិសាស្ត្រនោះមានបន្សល់មីនចាស់ពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជាដែរឬយ៉ាងណា ពោលគឺមិនមែនជាព្រំដែនដែលថៃគូសជាឯកតោភាគីនោះឡើយ។ លោកបណ្ឌិតបានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា នេះជាទង្វើទុច្ចរឹតរបស់ថៃចំពោះប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុន្តែចុងក្រោយនឹងហុចផ្លែដាវទៅកាន់ថៃទៅវិញនោះទេ ព្រោះកម្ពុជាមិនមានភាពចាំបាច់ទៅដាក់បង្កប់មីននៅលើទឹកដីថៃ ឬដាក់មីនថ្មីនៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃនោះទេ។
សម្រាប់សុវត្ថិភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅតាមព្រំដែន ត្រូវបានលោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានពន្យល់ថា មិនមានអ្វីជាការព្រួយបារម្ភនោះទេ ព្រោះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ពិតជាយល់ច្បាស់អំពីសភាពការណ៍នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដោយពួកគាត់នឹងមិនចូលទៅកាន់តំបន់កងទ័ពហាមឃាត់ ដែលគ្មានតម្រាយផ្លូវពីកងទ័ពកម្ពុជា នងដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងមានការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ ដែលថៃកំពុងមានមហិច្ឆតាឈ្លានពានកម្ពុជានោះទេ។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោកបណ្ឌិតបានអះអាងថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាយល់ច្បាស់ពីភាពចាំបាច់នៅក្នុងការការពារអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ហើយពួកគាត់ពិតយល់ច្បាស់ពីមរតកដែលបន្សល់ពីសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា។
លោកបណ្ឌិតបានបន្ថែមទៀតថា ករណីទាហានថៃបានលួចចូលក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ហើយថៃចោទប្រកាន់មកលើកម្ពុជាថាបានបង្កប់មីនថ្មី និងប្រកាសប្ដឹងកម្ពុជាទៅអង្គការសហប្រជាជាតិខាងលើនេះ បានបង្ហាញថា ជារៀងដរាបមក ថៃពិតជាមិនបោះបង់ចោលមហិច្ឆតាឈ្លានពាន និងមួលបង្កាច់មកលើកម្ពុជានោះឡើយ ពិសេសចាប់តាំងពីករណីទាហានបានលបចូលមកបាញ់ប្រហារលើកងទ័ពកម្ពុជាដែលបានបណ្ដាលឱ្យយោធិនកម្ពុជាមួយរូបបាត់បង់ជីវិត។
ជាអនុសាសន៍របស់លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែន និងបន្ធូរបន្ថយភាពតានតឹង ភាគីទាំងពីរកម្ពុជា-ថៃ ត្រូវតែដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែន ដោយប្រើប្រាស់ច្បាប់អន្តរជាតិដែលរួមមានសន្ធិសញ្ញានិងផែនទីព្រំដែនបារាំង-សៀម រួមទាំងអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នាឆ្នាំ២០០០ ចៀសវាងការប្រើប្រាស់ផែនទីជាឯកតោភាគីដែលថៃបានគូសដោយខ្លួនឯង ដែលជាហេតុនាំឱ្យថៃមានបញ្ហាព្រំដែនមិនចេះចប់ជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួន៕
RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ
ការកសាងអនាគតប្រកបដោយចីរភាពសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា
ដោយ៖ បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ
កម្ពុជាជាប្រទេសដែលមានសក្តានុពលខ្ពស់ក្នុងការអភិវឌ្ឍ ដោយផ្អែកលើធនធានធម្មជាតិ វប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែប និងកម្លាំងយុវជនដ៏រឹងមាំ។ ទោះជាយ៉ាងណា ដើម្បីឈានទៅមុខប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងបរិយាប័ន្ន កម្ពុជាត្រូវការផែនការដ៏ច្បាស់លាស់ និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ អត្ថបទនេះនឹងវិភាគលើចំណុចសំខាន់ៗចំនួនដប់ (១០) ដែលបានលើកឡើង ដើម្បីជំរុញការអភិវឌ្ឍប្រទេសឱ្យកាន់តែរីកចម្រើន។
១. ការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យបានពិតប្រាកដ និងនិរន្តរ៍
កងទ័ពជាឆ្អឹងខ្នងនៃសន្តិសុខជាតិ។ ដើម្បីឱ្យកងទ័ពបំពេញភារកិច្ចបានល្អ ពួកគេត្រូវទទួលបានការលើកទឹកចិត្តជាក់ស្តែង មិនថាតែផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែរួមទាំងការផ្តល់សុខុមាលភាពផ្លូវចិត្ត និងសម្ភារៈ។ ឧទាហរណ៍ ការផ្តល់ជូននូវការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញទំនើប ការលើកកម្ពស់ប្រាក់ខែឱ្យសមស្របនឹងកម្រិតជីវភាព និងការផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍សង្គមដូចជាការថែទាំសុខភាព និងការអប់រំសម្រាប់ក្រុមគ្រួសារកងទ័ព។ ការលើកទឹកចិត្តនេះមិនត្រឹមតែជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់កងទ័ពប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជំរុញឱ្យពួកគេមានភក្តីភាពចំពោះជាតិ។ ការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះជានិរន្តរ៍នឹងធានាថា កងទ័ពមានឆន្ទៈ និងសមត្ថភាពក្នុងការការពារប្រទេសជាតិប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។
២. ការលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចិញ្ចឹម និងដាំដុះ
កសិកម្មគឺជាវិស័យស្នូលនៃសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា។ ការលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចិញ្ចឹមសត្វ និងដាំដុះមិនត្រឹមតែជួយធានាសន្តិសុខស្បៀងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលគ្រួសារ។ រដ្ឋាភិបាលគួរផ្តល់ជំនួយបច្ចេកទេស ដូចជាការបណ្តុះបណ្តាលអំពីបច្ចេកទេសកសិកម្មទំនើប និងការផ្តល់គ្រាប់ពូជ ឬពូជសត្វដែលមានគុណភាព។ ការបង្កើតទីផ្សារកសិផលដែលភ្ជាប់ផ្ទាល់រវាងកសិករនៅជនបទ និងអ្នកទីក្រុងភ្នំពេញគឺជាជំហានសំខាន់មួយ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតកម្មវិធី “ពីកសិដ្ឋានទៅតុអាហារ” អាចជួយឱ្យកសិករលក់ផលិតផលរបស់ពួកគេដោយផ្ទាល់ទៅអ្នកប្រើប្រាស់ ដោយកាត់បន្ថយឈ្មួញកណ្តាល។ លើសពីនេះ ការផ្តល់ឥណទានកសិកម្មដែលមានការប្រាក់ទាប និងការឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់កសិករខ្នាតតូចនឹងជួយបង្កើនផលិតភាព និងជីវភាព។
៣. ការលើកទឹកចិត្តមន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាព
មន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាពគឺជាកម្លាំងជំរុញដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍរដ្ឋបាលសាធារណៈ។ ការលើកទឹកចិត្តពួកគេមិនត្រឹមតែជួយថែរក្សាមនុស្សមានទេពកោសល្យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជំរុញឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងប្រកបដោយសុខដុមរមនា។ ការផ្តល់ប្រាក់បៀវត្សរ៍សមរម្យ ការលើកកម្ពស់តាមសមត្ថភាព និងការផ្តល់ឱកាសសម្រាប់ការបណ្តុះបណ្តាលបន្ថែមគឺជាវិធានការដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតកម្មវិធីអាហារូបករណ៍សម្រាប់មន្ត្រីរាជការដើម្បីសិក្សានៅបរទេស ឬការផ្តល់កម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលជំនាញឌីជីថលនឹងជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់ពួកគេ។ លើសពីនេះ ការបង្កើតប្រព័ន្ធវាយតម្លៃការងារដែលបើកចំហ និងយុត្តិធម៌នឹងជួយឱ្យមន្ត្រីរាជការមានទឹកចិត្តក្នុងការបំពេញភារកិច្ច។
៤. ការកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកលើរបាយការណ៍ខ្សឹប
ថ្នាក់ដឹកនាំមិនគួរពឹងផ្អែកខ្លាំងពេកលើរបាយការណ៍ខ្សឹបនោះទេ ព្រោះវាអាចនាំឱ្យមានការសម្រេចចិត្តខុសឆ្គង។ ផ្ទុយទៅវិញ ការបង្កើតប្រព័ន្ធផ្តល់ព័ត៌មានផ្លូវការ និងតម្លាភាព ដូចជាការប្រើប្រាស់ទិន្នន័យជាក់ស្តែង និងការស្រាវជ្រាវឯករាជ្យ គឺជាជំហានដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតក្រុមការងារសវនកម្មឯករាជ្យដើម្បីត្រួតពិនិត្យគម្រោងរដ្ឋ ឬការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីតាមដានការអនុវត្តគោលនយោបាយនឹងជួយកាត់បន្ថយភាពមិនច្បាស់លាស់។ ការស្តាប់មតិយោបល់ពីប្រជាពលរដ្ឋ និងអ្នកជំនាញក៏ជាវិធីមួយដើម្បីធានាថា ការសម្រេចចិត្តផ្អែកលើព័ត៌មានគួរឱ្យទុកចិត្ត។
៥. ការកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយក្នុងការប្រើប្រាស់ថវិកាជាតិ
អំពើពុករលួយគឺជាឧបសគ្គដ៏ធំបំផុតចំពោះការអភិវឌ្ឍ។ ការបង្កើតប្រព័ន្ធវិក័យបត្រដែលច្បាស់លាស់ និងតម្លាភាពសម្រាប់ការចំណាយថវិកាជាតិគឺជាជំហានដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាប្លុកឆេន (blockchain) ដើម្បីតាមដានការចំណាយថវិកាអាចជួយបង្កើនតម្លាភាព។ លើសពីនេះ ការពង្រឹងស្ថាប័នប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរាយការណ៍អំពើពុករលួយដោយសុវត្ថិភាពនឹងជួយកាត់បន្ថយបញ្ហានេះ។ ការដាក់ទណ្ឌកម្មចំពោះអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយដោយមិនលើកលែងក៏ជាកត្តាដ៏សំខាន់មួយ។
៦. ការវិនិយោគលើការអប់រំ និងបច្ចេកវិទ្យា
កម្ពុជាត្រូវការការអប់រំដែលផ្តោតលើជំនាញសតវត្សរ៍ទី២១ ដូចជា បច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាន វិទ្យាសាស្ត្រ និងការគិតបែបវិភាគ។ ការវិនិយោគលើការអប់រំមិនត្រឹមតែផ្តល់ឱកាសឱ្យយុវជនប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជួយបង្កើតកម្លាំងពលកម្មដែលមានសមត្ថភាពប្រកួតប្រជែងលើឆាកអន្តរជាតិ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះ បណ្តាលបច្ចេកវិទ្យាឌីជីថលនៅតាមបណ្តាខេត្ត និងការផ្តល់អាហារូបករណ៍សម្រាប់ការសិក្សាផ្នែក STEM (វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា វិស្វកម្ម និងគណិតវិទ្យា) នឹងជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់យុវជន។ លើសពីនេះ ការបញ្ចូលបច្ចេកវិទ្យាទៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំ ដូចជាការប្រើប្រាស់ថ្នាក់រៀនឆ្លាតវៃ (smart classrooms) ការសិក្សាតាមអនឡាញ អាចជួយឱ្យសិស្សនៅតំបន់ដាច់ស្រយាលទទួលបានការអប់រំប្រកបដោយគុណភាព។ ក្នុងវិស័យបច្ចេកវិទ្យា កម្ពុជាគួរលើកទឹកចិត្តឱ្យមានការបង្កើតសហគ្រិនភាពបច្ចេកវិទ្យា ដូចជាការបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលបច្ចេកវិទ្យា (tech hubs) និងការផ្តល់មូលនិធិសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនស្តាតអាប់ (Start Up)។ ការទាក់ទាញការវិនិយោគបរទេសលើវិស័យបច្ចេកវិទ្យា និងការសហការជាមួយបណ្តាប្រទេសជឿនលឿនអាចជួយបង្កើនសមត្ថភាពឌីជីថលរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានបន្ថែមទៀត។
៧. ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រកបដោយចីរភាព
ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធគឺជាកត្តាសំខាន់សម្រាប់កំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ កម្ពុជាគួរផ្តោតលើការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រកបដោយចីរភាព ដូចជាការសាងសង់ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន និងបណ្តាញអគ្គិសនីដែលគិតគូរដល់បរិស្ថាន។ ឧទាហរណ៍ ការវិនិយោគលើថាមពលកកើតឡើងវិញ ដូចជាថាមពលពន្លឺព្រះអាទិត្យ និងថាមពលខ្យល់ អាចជួយកាត់បន្ថយភាពអាស្រ័យលើឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល និងការពារបរិស្ថាន។ លើសពីនេះ ការពង្រីកបណ្តាញអ៊ីនធឺណិតនៅតាមជនបទ និងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនសាធារណៈនឹងជួយភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងរវាងទីក្រុង និងជនបទ ដែលជំរុញសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច។ ការអភិវឌ្ឍទីក្រុងឆ្លាតវៃ (smart cities) ដែលប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីគ្រប់គ្រងធនធាន និងសេវាសាធារណៈប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព គឺជាគំនិតថ្មីមួយដែលកម្ពុជាអាចពិចារណា។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ចាប់សញ្ញាសម្រាប់គ្រប់គ្រងចរាចរណ៍ ឬការប្រើប្រាស់បញ្ញាសិប្បនិម្មិតសម្រាប់គ្រប់គ្រងកាកសំណល់អាចជួយធ្វើឱ្យទីក្រុងភ្នំពេញក្លាយជាទីក្រុងទំនើប និងបរិស្ថានស្អាត។
៨. ការលើកកម្ពស់សុខភាពសាធារណៈ
សុខភាពជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការអភិវឌ្ឍ។ កម្ពុជាគួរពង្រឹងប្រព័ន្ធសុខាភិបាលសាធារណៈ ដោយផ្តោតលើការផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពបឋមនៅតាមជនបទ។ ការបង្កើតមន្ទីរពេទ្យ និងមណ្ឌលសុខភាពដែលបំពាក់ដោយឧបករណ៍ទំនើប និងការបណ្តុះបណ្តាលបុគ្គលិកសុខាភិបាលឱ្យមានជំនាញខ្ពស់គឺជាជំហានសំខាន់។ លើសពីនេះ ការលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានការចាក់វ៉ាក់សាំង និងការអប់រំអំពីអនាម័យនឹងជួយកាត់បន្ថយជំងឺឆ្លង។ ការបង្កើតកម្មវិធីធានារ៉ាប់រងសុខភាពជាតិសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបអាចជួយឱ្យអ្នកមានជីវភាពក្រីក្រទទួលបានសេវាសុខភាព។ ឧទាហរណ៍ ការសហការជាមួយអង្គការអន្តរជាតិដើម្បីផ្តល់ថ្នាំព្យាបាល និងសេវាសុខភាពឥតគិតថ្លៃសម្រាប់ជនក្រីក្រអាចជួយកាត់បន្ថយគម្លាតសង្គម។
៩. ការលើកកម្ពស់សមភាពយេនឌ័រ និងការពង្រឹងស្ត្រីសមភាព
យេនឌ័រគឺជាកត្តាដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍបរិយាប័ន្ន។ កម្ពុជាគួរលើកទឹកចិត្តឱ្យស្ត្រីចូលរួមក្នុងវិស័យនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម។ ការផ្តល់ឱកាសសម្រាប់ស្ត្រីទទួលបានការអប់រំ និងការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញ ព្រមទាំងការលើកទឹកចិត្តឱ្យស្ត្រីបង្កើតអាជីវកម្មផ្ទាល់ខ្លួននឹងជួយបង្កើនការចូលរួមរបស់ពួកគេក្នុងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតមូលនិធិឧបត្ថម្ភសម្រាប់សហគ្រិនស្ត្រី និងការផ្តល់ឥណទានអាជីវកម្មជាមួយការប្រាក់ទាបអាចជួយស្ត្រីឱ្យមានឯករាជ្យផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ។ លើសពីនេះ ការអប់រំសហគមន៍អំពីសារៈសំខាន់នៃសមភាពយេនឌ័រ និងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើហិង្សាលើស្ត្រីនឹងជួយបង្កើតសង្គមប្រកបដោយសុខដុមរមនា។
១០. ការលើកកម្ពស់វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍
វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍គឺជាវិស័យសក្តានុពលសម្រាប់កម្ពុជា។ ការលើកកម្ពស់បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ត និងសិល្បៈប្រពៃណី អាចជួយទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរអន្តរជាតិ។ ការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ និងការផ្សព្វផ្សាយសិល្បៈខ្មែរតាមរយៈព្រឹត្តិការណ៍អន្តរជាតិអាចជួយបង្កើនកិត្តិនាមរបស់កម្ពុជា។ លើសពីនេះ ការអភិវឌ្ឍទេសចរណ៍សហគមន៍នៅតាមជនបទ ដូចជាការផ្តល់ឱកាសឱ្យភ្ញៀវទេសចរស្នាក់នៅជាមួយសហគមន៍មូលដ្ឋាន នឹងជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមតំបន់ដាច់ស្រយាល។
សេចក្តីសន្និដ្ឋាន
ផែនការបន្ទាប់សម្រាប់កម្ពុជាតម្រូវឱ្យមានការប្តេជ្ញាចិត្ត និងកិច្ចសហការពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ។ ការលើកទឹកចិត្តកងទ័ព និងមន្ត្រីរាជការ ការជំរុញកសិកម្ម ការកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយ និងការវិនិយោគលើការអប់រំ បច្ចេកវិទ្យា និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនឹងជួយបង្កើតមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏រឹងមាំសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍ។ លើសពីនេះ ការផ្តោតលើសុខភាពសាធារណៈ សមភាពយេនឌ័រ និងទេសចរណ៍នឹងជួយឱ្យកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសប្រកបដោយភាពរីកចម្រើន និងបរិយាប័ន្ន។ តាមរយៈការអនុវត្តផែនការទាំងនេះដោយភាពច្បាស់លាស់ និងតម្លាភាព កម្ពុជានឹងអាចឈានទៅរកអនាគតដ៏ត្រចះត្រចង់។
បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ គឺជាសាស្ត្រាចារ្យទទួលបន្ទុកមុខវិជ្ជាសង្គមវិជ្ជានយោបាយនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។រាល់មតិយោបល់ដែលមាននៅក្នុងអត្តបទនេះគឺជាការយល់ឃើញរបស់លោកផ្ទាល់ ហើយមិនតំណាងឱ្យទស្សនៈរបស់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជានោះទេ។
ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ទទួលជួបពិភាក្សាជាមួយឯកឧត្ដម Antoine Ripoll សមាជិករបស់ក្រុមប្រឹក្សាសភាពអឺរ៉ុបប្រចាំតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍
នៅព្រឹកថ្ងៃពុធ ៦ រោច ខែអាសាឍ ឆ្នាំម្សាញ់ សប្ដស័ក ព.ស. ២៥៦៩ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី១៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥នេះ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច បានទទួលជួបពិភាក្សាជាមួយ ឯកឧត្ដម Antoine Ripoll សមាជិករបស់ក្រុមប្រឹក្សាសភាពអឺរ៉ុបប្រចាំតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលមានទីតាំងនៅទីក្រុងហ្សាកាតា ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី។
នៅក្នុងជំនួបពិភាក្សានាព្រឹកនេះ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច និងឯកឧត្ដម Antoine Ripoll បានជជែកពិភាក្សានិងដោះដូរទស្សនៈគ្នាអំពី ស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រនយោបាយអន្តរជាតិ បញ្ហាក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ បញ្ហាបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ និងបញ្ហាសន្តិសុខស្បៀង។
បន្ថែមពីនេះ ភាគីទាំងពីរក៏បានពិភាក្សាអំពីការសិក្សាលទ្ធភាពធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរួមគ្នានាពេលអនាគត រវាងរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និងសភាអឺរ៉ុបប្រចាំតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជា ការសិក្សាស្រាវជ្រាវរួមគ្នា ការរៀបចំសិក្ខាសាលា និងការធ្វើបាឋកថាជាដើម៕
បណ្ឌិត យង់ ពៅ៖ «សៀម-ថៃ» លួចពីខ្មែរគ្រប់អ្វីៗ ទាំងទឹកដី ទាំងស្ដេច ទាំងអ្នកប្រាជ្ញខ្មែរ ទាំងទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌ ភាសា អក្សរសាស្ត្រ និងវត្ថុសិល្បៈនានា
ខ្ញុំ អានប្រវត្តិសាស្ត្រ និងសិក្សាពីសិលាចារិក (ទាំងសិលាចារិកភាសាខ្មែរបុរាណ សំស្ក្រឹត និងបាលី) បានឃើញកាន់តែច្បាស់ថា «សៀម-ថៃ» លួចពីខ្មែរគ្រប់អ្វីៗ...ទាំងទឹកដី ទាំងស្ដេច ទាំងអ្នកប្រាជ្ញខ្មែរ ទាំងទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌ ភាសា អក្សរសាស្ត្រ វត្ថុសិល្បៈនានា។ល។
សូមបញ្ជាក់ថា សៀមទើបតែមានភាសានិងអក្សរប្រើនៅសតវត្សរ៍ទី១៧ប៉ុណ្ណោះ ខណៈមុននេះប្រើភាសានិងអក្សរខ្មែរបុរាណ ទាំងនៅក្នុងវាំង និងជីវភាពធម្មតា។
ស្ដេចសៀមដំបូង (សតវត្សរ៍ទី១៣) សម័យសុខោទ័យ គឺជាអតីតមេទ័ព របស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២។ តាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់លោក ហ្សក ស៊ឺដេស បានឱ្យដឹងថា នៅក្នុងរវាងឆ្នាំ១២៣០ មេទ័ពថៃ ម្នាក់ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែលធ្លាប់ជាមេទ័ពក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទសូរ្យវរ័ន្មទី២ (១១១៣ –១១៥០ នៃគ.ស) បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចពីអភិបាលខេត្តខ្មែរនៅស្រុកសុខោទ័យ ហើយបន្ទាប់មកទៀត មេទ័ពនេះក៏បានក្លាយជាស្តេចថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យ ដោយយក គោរមងារខ្មែរ ថាព្រះបាទឥន្ទ្រាទិត្យ។
រីឯស្ដេចរាមាទី១ (ចុងសតវត្សរ៍ទី១៨) គឺចក្រីដូង ក៏ជារាស្ត្រខ្មែរដែលសៀមកេណ្ឌពីខេត្តកំពតយកទៅ។ ឆ្នាំ១៧៨២ ចក្រីដូង ប្រហារជីវិត ព្រះចៅកាត់ស៊ីន និងព្រះរាជបុត្រព្រមទាំងរាជវង្សានុវង្ស បន្ទាប់មក ឧកញ្ញាចក្រីដូងនេះ បានប្រកាសខ្លួនជាស្តេចសៀមថ្មីព្រះនាមព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជូឡាលោក (នៅបន្តប្រើគោរមងារតាមស្ដេចខ្មែរ) ឬហៅថា រាមាទី១ (ខណៈស្ដេចថៃបច្ចុប្បន្នរាមាទី១០)៕
វីដេអូ
ព័ត៌មានច្រើនទៀត
បទយកការណ៍ ស្តីពី «ការចោលសំរាម និងការកាត់បន្ថយការប្រើប្រាស់ថង់ផ្លាស្ទិក»
ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច ប្រធានរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ក្នុងកិច្ចសម្ភាសន៍ ស្ដីពី៖ សារៈសំខាន់នៃការជ្រើសរើសមុខជំនាញសិក្សានៅឧត្តមសិក្សា និងក្រោយឧត្តមសិក្សា
