​ហេតុការណ៍ដែលកងទ័ពថៃបានចូលមកជាន់មីនផ្ទុះក្នុងតំបន់ព្រំដែនតំបន់មុំបី ខេត្តព្រះវិហារ ដែលយោងតាមរបាយការណ៍ក្រសួងការពារជាតិ បានបង្ហាញថា ទីតាំងផ្ទុះនោះគឺស្ថិតនៅ​ក្នុងទឹកដីកម្ពុជា ដោយបណ្ដាលឱ្យទាហានថៃ៣នាក់រងរបួស និងបើតាមប្រភពព័ត៌មានខ្លះ មានទាហានថៃម្នាក់បានស្លាប់ថែមទៀតផង។ លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ បានគូសបញ្ជាក់ថា ករណីទាហានថៃជាន់មីនផ្ទុះក្នុងទឹកដីកម្ពុជានេះ មិនមែនជារឿងចៃដន្យឡើយ ព្រោះថៃពិតជាបានដឹងថា ផ្អែកលើផែនទីអន្តរជាតិ បារាំង-សៀម ទីតាំងកើតហេតុគឺស្ថិតនៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យកម្ពុជា និងជាតំបន់មានមីនស្រាប់ ព្រោះនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា ទាហាន​រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា និងទាហានរដ្ឋាភិបាលត្រីភាគី បានដាក់ពង្រាយមីនជាច្រើន​ប្រឆាំងគ្នា នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ (ព្រោះក្រុមរដ្ឋាភិបាលត្រីភាគីស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ)។ នេះមានន័យថា ទីតាំងដែលមានមីនចាស់នៅស្ថិតពាសពេញនោះ គឺជាដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា។

លោកបណ្ឌិតបានបន្តថា បើយោងតាមការពិភាក្សានិងព្រមព្រៀងគ្នារវាងកងទ័ពជួរមុខនៃប្រទេសទាំងពីរ គឺមិនអនុញ្ញាតឱ្យទាហានថៃ ដើរល្បាតចូលមកក្នុងតំបន់នេះឡើយ។ ដូច្នេះ ករណី​ទាហានថៃបានរំលោភលើកិច្ចព្រមព្រៀង និងចូលមកក្នុងតំបន់ហាមឃាត់ ប៉ុន្តែ​គឺជាចេតនារបស់ថៃ​ដែលមានបំណងទាញកម្ពុជាឱ្យធ្លាក់ចូលអន្ទាក់ច្បាប់អន្តរជាតិ ដែលកម្ពុជាបានចុះហត្ថលេខាលើ​សន្ធិសញ្ញាអូតាវ៉ា ស្ដីពី ការចៀសវាងប្រើប្រាស់មីនប្រឆាំងមនុស្ស ខណៈ មីនទាំងនេះ គឺជាមីនចាស់ដែលបន្សល់ពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណា ល្បិចដូចនេះរបស់ថៃគឺជា​ការទាញដៃកម្ពុជា ប៉ុន្តែថៃខ្លួនឯងទៅវិញទេដែលជាអ្នកធ្លាក់ចូលអន្ទាក់ដែលខ្លួនបានរៀបចំ។ បើតាមលោកបណ្ឌិត ថៃបានដើរទាន់ជាន់កែងខ្លួនឯងនៅត្រង់ថា កម្ពុជាបានបបួលថៃឡើងទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) តែថៃមិនព្រមទៅដើម្បីអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិទេ ប៉ុន្តែថៃបែរជាលង់ភ្លេចខ្លួនចង់នាំកម្ពុជាទៅប្ដឹងនៅអង្គការសហប្រជាជាតិទៅវិញ។ នៅត្រង់ចំណុចនេះ មានន័យថា ថៃខ្លួនឯងគឺជាអ្នករៀបចំសេនារីយ៉ូដើម្បីចោទប្រកាន់កម្ពុជាថាបានរំលោភសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ នៅក្នុងករណីវិវាទព្រំដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរ កម្ពុជា-ថៃ ហេតុនេះ តុលាការអន្តរជាតិ ដែលជាស្ថាប័នចំណុះឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិ ពិតជាត្រូវពិនិត្យមើលទៅលើអង្គហេតុនិងអង្គច្បាប់ ដើម្បីកាត់សេច​ក្ដីលើសំណុំរឿងនេះ ដោយផ្អែកលើច្បាប់និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិអន្តរជាតិដែលពាក់ព័ន្ធ។ មានន័យថា ថៃដែលតែងតែគេចវេសមិនចង់ចូលខ្លួននៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ តែបែរជាលើកឡើងអំពីការប្ដឹងកម្ពុជាទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលនឹងមិនអាចចៀសវាងផុតពីការលើកសំណុំរឿងនេះទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិដែលស្ថិតនៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិទៅវិញ។

​លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានថ្លែងគូសបញ្ជាក់បន្ថែមទៀតថា ប្រសិនបើសំណុំរឿងនេះទៅដល់ដៃតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ នោះតុលាការនឹងលើកយកសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនបារាំង-សៀម ដែលមានតម្លៃជាច្បាប់អន្តរជាតិ ធ្វើជា​មូលដ្ឋាននៅក្នុងការកាត់សេចក្ដីថា តើទីតាំងភូមិសាស្ត្រតំបន់ដែលផ្ទុះមីននៅ ស្ថិតនៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពប្រទេសណា ហើយតើភូមិសាស្ត្រនោះមានបន្សល់មីន​ចាស់ពីសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជាដែរឬយ៉ាងណា ពោលគឺមិនមែនជាព្រំដែនដែល​ថៃគូសជាឯកតោភាគីនោះឡើយ។ លោកបណ្ឌិតបានថ្លែងសង្កត់ធ្ងន់ថា នេះជាទង្វើទុច្ចរឹតរបស់ថៃចំពោះប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុន្តែចុងក្រោយនឹងហុចផ្លែដាវទៅកាន់ថៃទៅវិញនោះទេ ព្រោះកម្ពុជាមិនមានភាពចាំ​បាច់ទៅដាក់បង្កប់មីននៅលើទឹកដីថៃ ឬដាក់មីនថ្មីនៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃនោះទេ។

​សម្រាប់សុវត្ថិភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅតាមព្រំដែន ត្រូវបានលោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ បានពន្យល់ថា មិនមានអ្វីជាការព្រួយបារម្ភនោះទេ ព្រោះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ពិតជាយល់ច្បាស់អំពី​សភាពការណ៍នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដោយពួកគាត់នឹងមិនចូលទៅកាន់តំបន់កងទ័ព​ហាមឃាត់ ដែលគ្មានតម្រាយផ្លូវពីកងទ័ពកម្ពុជា នងដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងមានការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងកងទ័ពប្រទេសទាំងពីរ ដែលថៃកំពុងមានមហិច្ឆតាឈ្លានពានកម្ពុជានោះទេ។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោកបណ្ឌិតបានអះអាងថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាយល់ច្បាស់ពីភាពចាំបាច់នៅក្នុងការការពារអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ហើយពួកគាត់ពិតយល់ច្បាស់ពីមរតកដែលបន្សល់ពីសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា។

​លោកបណ្ឌិតបានបន្ថែមទៀតថា ករណីទាហានថៃបានលួចចូលក្នុងដែនអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ហើយថៃចោទប្រកាន់មកលើកម្ពុជាថាបានបង្កប់មីនថ្មី និងប្រកាសប្ដឹងកម្ពុជាទៅអង្គការសហប្រជាជាតិខាងលើនេះ បានបង្ហាញថា ជារៀងដរាបមក ថៃពិតជាមិនបោះបង់ចោលមហិច្ឆតាឈ្លានពាន និងមួលបង្កាច់មកលើកម្ពុជានោះឡើយ ពិសេសចាប់តាំងពីករណីទាហានបានលបចូលមកបាញ់ប្រហារលើកងទ័ពកម្ពុជាដែលបានបណ្ដាលឱ្យយោធិនកម្ពុជាមួយរូបបាត់បង់ជីវិត។

​ជាអនុសាសន៍របស់លោកបណ្ឌិត យង់ ពៅ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែន និងបន្ធូរបន្ថយភាពតានតឹង ភាគីទាំងពីរកម្ពុជា-ថៃ ត្រូវតែដោះស្រាយបញ្ហា​ព្រំដែន ដោយប្រើប្រាស់ច្បាប់អន្តរជាតិដែលរួមមានសន្ធិសញ្ញានិងផែនទីព្រំដែនបារាំង-សៀម រួមទាំងអនុស្សរណៈយោគយល់គ្នាឆ្នាំ២០០០ ចៀសវាងការប្រើប្រាស់ផែនទីជាឯកតោភាគីដែលថៃបានគូសដោយខ្លួនឯង ដែលជាហេតុនាំឱ្យថៃមាន​បញ្ហាព្រំដែនមិនចេះចប់ជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួន៕

RAC Media | លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

ដោយ៖ បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ

កម្ពុជាជាប្រទេសដែលមានសក្តានុពលខ្ពស់ក្នុងការអភិវឌ្ឍ ដោយផ្អែកលើធនធានធម្មជាតិ វប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែប និងកម្លាំងយុវជនដ៏រឹងមាំ។ ទោះជាយ៉ាងណា ដើម្បីឈានទៅមុខប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងបរិយាប័ន្ន កម្ពុជាត្រូវការផែនការដ៏ច្បាស់លាស់ និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ អត្ថបទនេះនឹងវិភាគលើចំណុចសំខាន់ៗចំនួនដប់ (១០) ដែលបានលើកឡើង ដើម្បីជំរុញការអភិវឌ្ឍប្រទេសឱ្យកាន់តែរីកចម្រើន។

១. ការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យបានពិតប្រាកដ និងនិរន្តរ៍

កងទ័ពជាឆ្អឹងខ្នងនៃសន្តិសុខជាតិ។ ដើម្បីឱ្យកងទ័ពបំពេញភារកិច្ចបានល្អ ពួកគេត្រូវទទួលបានការលើកទឹកចិត្តជាក់ស្តែង មិនថាតែផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែរួមទាំងការផ្តល់សុខុមាលភាពផ្លូវចិត្ត និងសម្ភារៈ។ ឧទាហរណ៍ ការផ្តល់ជូននូវការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញទំនើប ការលើកកម្ពស់ប្រាក់ខែឱ្យសមស្របនឹងកម្រិតជីវភាព និងការផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍សង្គមដូចជាការថែទាំសុខភាព និងការអប់រំសម្រាប់ក្រុមគ្រួសារកងទ័ព។ ការលើកទឹកចិត្តនេះមិនត្រឹមតែជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់កងទ័ពប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជំរុញឱ្យពួកគេមានភក្តីភាពចំពោះជាតិ។ ការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះជានិរន្តរ៍នឹងធានាថា កងទ័ពមានឆន្ទៈ និងសមត្ថភាពក្នុងការការពារប្រទេសជាតិប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។

២. ការលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចិញ្ចឹម និងដាំដុះ

កសិកម្មគឺជាវិស័យស្នូលនៃសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា។ ការលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចិញ្ចឹមសត្វ និងដាំដុះមិនត្រឹមតែជួយធានាសន្តិសុខស្បៀងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលគ្រួសារ។ រដ្ឋាភិបាលគួរផ្តល់ជំនួយបច្ចេកទេស ដូចជាការបណ្តុះបណ្តាលអំពីបច្ចេកទេសកសិកម្មទំនើប និងការផ្តល់គ្រាប់ពូជ ឬពូជសត្វដែលមានគុណភាព។ ការបង្កើតទីផ្សារកសិផលដែលភ្ជាប់ផ្ទាល់រវាងកសិករនៅជនបទ និងអ្នកទីក្រុងភ្នំពេញគឺជាជំហានសំខាន់មួយ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតកម្មវិធី “ពីកសិដ្ឋានទៅតុអាហារ” អាចជួយឱ្យកសិករលក់ផលិតផលរបស់ពួកគេដោយផ្ទាល់ទៅអ្នកប្រើប្រាស់ ដោយកាត់បន្ថយឈ្មួញកណ្តាល។ លើសពីនេះ ការផ្តល់ឥណទានកសិកម្មដែលមានការប្រាក់ទាប និងការឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់កសិករខ្នាតតូចនឹងជួយបង្កើនផលិតភាព និងជីវភាព។

៣. ការលើកទឹកចិត្តមន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាព

មន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាពគឺជាកម្លាំងជំរុញដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍរដ្ឋបាលសាធារណៈ។ ការលើកទឹកចិត្តពួកគេមិនត្រឹមតែជួយថែរក្សាមនុស្សមានទេពកោសល្យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជំរុញឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងប្រកបដោយសុខដុមរមនា។ ការផ្តល់ប្រាក់បៀវត្សរ៍សមរម្យ ការលើកកម្ពស់តាមសមត្ថភាព និងការផ្តល់ឱកាសសម្រាប់ការបណ្តុះបណ្តាលបន្ថែមគឺជាវិធានការដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតកម្មវិធីអាហារូបករណ៍សម្រាប់មន្ត្រីរាជការដើម្បីសិក្សានៅបរទេស ឬការផ្តល់កម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលជំនាញឌីជីថលនឹងជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់ពួកគេ។ លើសពីនេះ ការបង្កើតប្រព័ន្ធវាយតម្លៃការងារដែលបើកចំហ និងយុត្តិធម៌នឹងជួយឱ្យមន្ត្រីរាជការមានទឹកចិត្តក្នុងការបំពេញភារកិច្ច។

៤. ការកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកលើរបាយការណ៍ខ្សឹប

ថ្នាក់ដឹកនាំមិនគួរពឹងផ្អែកខ្លាំងពេកលើរបាយការណ៍ខ្សឹបនោះទេ ព្រោះវាអាចនាំឱ្យមានការសម្រេចចិត្តខុសឆ្គង។ ផ្ទុយទៅវិញ ការបង្កើតប្រព័ន្ធផ្តល់ព័ត៌មានផ្លូវការ និងតម្លាភាព ដូចជាការប្រើប្រាស់ទិន្នន័យជាក់ស្តែង និងការស្រាវជ្រាវឯករាជ្យ គឺជាជំហានដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតក្រុមការងារសវនកម្មឯករាជ្យដើម្បីត្រួតពិនិត្យគម្រោងរដ្ឋ ឬការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីតាមដានការអនុវត្តគោលនយោបាយនឹងជួយកាត់បន្ថយភាពមិនច្បាស់លាស់។ ការស្តាប់មតិយោបល់ពីប្រជាពលរដ្ឋ និងអ្នកជំនាញក៏ជាវិធីមួយដើម្បីធានាថា ការសម្រេចចិត្តផ្អែកលើព័ត៌មានគួរឱ្យទុកចិត្ត។

៥. ការកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយក្នុងការប្រើប្រាស់ថវិកាជាតិ

អំពើពុករលួយគឺជាឧបសគ្គដ៏ធំបំផុតចំពោះការអភិវឌ្ឍ។ ការបង្កើតប្រព័ន្ធវិក័យបត្រដែលច្បាស់លាស់ និងតម្លាភាពសម្រាប់ការចំណាយថវិកាជាតិគឺជាជំហានដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាប្លុកឆេន (blockchain) ដើម្បីតាមដានការចំណាយថវិកាអាចជួយបង្កើនតម្លាភាព។ លើសពីនេះ ការពង្រឹងស្ថាប័នប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរាយការណ៍អំពើពុករលួយដោយសុវត្ថិភាពនឹងជួយកាត់បន្ថយបញ្ហានេះ។ ការដាក់ទណ្ឌកម្មចំពោះអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយដោយមិនលើកលែងក៏ជាកត្តាដ៏សំខាន់មួយ។

៦. ការវិនិយោគលើការអប់រំ និងបច្ចេកវិទ្យា

កម្ពុជាត្រូវការការអប់រំដែលផ្តោតលើជំនាញសតវត្សរ៍ទី២១ ដូចជា បច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាន វិទ្យាសាស្ត្រ និងការគិតបែបវិភាគ។ ការវិនិយោគលើការអប់រំមិនត្រឹមតែផ្តល់ឱកាសឱ្យយុវជនប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជួយបង្កើតកម្លាំងពលកម្មដែលមានសមត្ថភាពប្រកួតប្រជែងលើឆាកអន្តរជាតិ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះ     បណ្តាលបច្ចេកវិទ្យាឌីជីថលនៅតាមបណ្តាខេត្ត និងការផ្តល់អាហារូបករណ៍សម្រាប់ការសិក្សាផ្នែក STEM (វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា វិស្វកម្ម និងគណិតវិទ្យា) នឹងជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់យុវជន។ លើសពីនេះ ការបញ្ចូលបច្ចេកវិទ្យាទៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំ ដូចជាការប្រើប្រាស់ថ្នាក់រៀនឆ្លាតវៃ (smart classrooms) ការសិក្សាតាមអនឡាញ អាចជួយឱ្យសិស្សនៅតំបន់ដាច់ស្រយាលទទួលបានការអប់រំប្រកបដោយគុណភាព។ ក្នុងវិស័យបច្ចេកវិទ្យា កម្ពុជាគួរលើកទឹកចិត្តឱ្យមានការបង្កើតសហគ្រិនភាពបច្ចេកវិទ្យា ដូចជាការបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលបច្ចេកវិទ្យា (tech hubs) និងការផ្តល់មូលនិធិសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនស្តាតអាប់ (Start Up)។ ការទាក់ទាញការវិនិយោគបរទេសលើវិស័យបច្ចេកវិទ្យា និងការសហការជាមួយបណ្តាប្រទេសជឿនលឿនអាចជួយបង្កើនសមត្ថភាពឌីជីថលរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានបន្ថែមទៀត។

៧. ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រកបដោយចីរភាព

ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធគឺជាកត្តាសំខាន់សម្រាប់កំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ កម្ពុជាគួរផ្តោតលើការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រកបដោយចីរភាព ដូចជាការសាងសង់ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន និងបណ្តាញអគ្គិសនីដែលគិតគូរដល់បរិស្ថាន។ ឧទាហរណ៍ ការវិនិយោគលើថាមពលកកើតឡើងវិញ ដូចជាថាមពលពន្លឺព្រះអាទិត្យ និងថាមពលខ្យល់ អាចជួយកាត់បន្ថយភាពអាស្រ័យលើឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល និងការពារបរិស្ថាន។ លើសពីនេះ ការពង្រីកបណ្តាញអ៊ីនធឺណិតនៅតាមជនបទ និងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនសាធារណៈនឹងជួយភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងរវាងទីក្រុង និងជនបទ ដែលជំរុញសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច។ ការអភិវឌ្ឍទីក្រុងឆ្លាតវៃ (smart cities) ដែលប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីគ្រប់គ្រងធនធាន និងសេវាសាធារណៈប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព គឺជាគំនិតថ្មីមួយដែលកម្ពុជាអាចពិចារណា។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ចាប់សញ្ញាសម្រាប់គ្រប់គ្រងចរាចរណ៍ ឬការប្រើប្រាស់បញ្ញាសិប្បនិម្មិតសម្រាប់គ្រប់គ្រងកាកសំណល់អាចជួយធ្វើឱ្យទីក្រុងភ្នំពេញក្លាយជាទីក្រុងទំនើប និងបរិស្ថានស្អាត។

៨. ការលើកកម្ពស់សុខភាពសាធារណៈ

សុខភាពជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការអភិវឌ្ឍ។ កម្ពុជាគួរពង្រឹងប្រព័ន្ធសុខាភិបាលសាធារណៈ ដោយផ្តោតលើការផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពបឋមនៅតាមជនបទ។ ការបង្កើតមន្ទីរពេទ្យ និងមណ្ឌលសុខភាពដែលបំពាក់ដោយឧបករណ៍ទំនើប និងការបណ្តុះបណ្តាលបុគ្គលិកសុខាភិបាលឱ្យមានជំនាញខ្ពស់គឺជាជំហានសំខាន់។ លើសពីនេះ ការលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានការចាក់វ៉ាក់សាំង និងការអប់រំអំពីអនាម័យនឹងជួយកាត់បន្ថយជំងឺឆ្លង។ ការបង្កើតកម្មវិធីធានារ៉ាប់រងសុខភាពជាតិសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបអាចជួយឱ្យអ្នកមានជីវភាពក្រីក្រទទួលបានសេវាសុខភាព។ ឧទាហរណ៍ ការសហការជាមួយអង្គការអន្តរជាតិដើម្បីផ្តល់ថ្នាំព្យាបាល និងសេវាសុខភាពឥតគិតថ្លៃសម្រាប់ជនក្រីក្រអាចជួយកាត់បន្ថយគម្លាតសង្គម។

៩. ការលើកកម្ពស់សមភាពយេនឌ័រ និងការពង្រឹងស្ត្រីសមភាព

យេនឌ័រគឺជាកត្តាដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍបរិយាប័ន្ន។ កម្ពុជាគួរលើកទឹកចិត្តឱ្យស្ត្រីចូលរួមក្នុងវិស័យនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម។ ការផ្តល់ឱកាសសម្រាប់ស្ត្រីទទួលបានការអប់រំ និងការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញ ព្រមទាំងការលើកទឹកចិត្តឱ្យស្ត្រីបង្កើតអាជីវកម្មផ្ទាល់ខ្លួននឹងជួយបង្កើនការចូលរួមរបស់ពួកគេក្នុងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតមូលនិធិឧបត្ថម្ភសម្រាប់សហគ្រិនស្ត្រី និងការផ្តល់ឥណទានអាជីវកម្មជាមួយការប្រាក់ទាបអាចជួយស្ត្រីឱ្យមានឯករាជ្យផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ។ លើសពីនេះ ការអប់រំសហគមន៍អំពីសារៈសំខាន់នៃសមភាពយេនឌ័រ និងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើហិង្សាលើស្ត្រីនឹងជួយបង្កើតសង្គមប្រកបដោយសុខដុមរមនា។

១០. ការលើកកម្ពស់វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍

វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍គឺជាវិស័យសក្តានុពលសម្រាប់កម្ពុជា។ ការលើកកម្ពស់បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ត និងសិល្បៈប្រពៃណី អាចជួយទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរអន្តរជាតិ។ ការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ និងការផ្សព្វផ្សាយសិល្បៈខ្មែរតាមរយៈព្រឹត្តិការណ៍អន្តរជាតិអាចជួយបង្កើនកិត្តិនាមរបស់កម្ពុជា។ លើសពីនេះ ការអភិវឌ្ឍទេសចរណ៍សហគមន៍នៅតាមជនបទ ដូចជាការផ្តល់ឱកាសឱ្យភ្ញៀវទេសចរស្នាក់នៅជាមួយសហគមន៍មូលដ្ឋាន នឹងជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមតំបន់ដាច់ស្រយាល។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

ផែនការបន្ទាប់សម្រាប់កម្ពុជាតម្រូវឱ្យមានការប្តេជ្ញាចិត្ត និងកិច្ចសហការពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ។ ការលើកទឹកចិត្តកងទ័ព និងមន្ត្រីរាជការ ការជំរុញកសិកម្ម ការកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយ និងការវិនិយោគលើការអប់រំ បច្ចេកវិទ្យា និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនឹងជួយបង្កើតមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏រឹងមាំសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍ។ លើសពីនេះ ការផ្តោតលើសុខភាពសាធារណៈ សមភាពយេនឌ័រ និងទេសចរណ៍នឹងជួយឱ្យកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសប្រកបដោយភាពរីកចម្រើន និងបរិយាប័ន្ន។ តាមរយៈការអនុវត្តផែនការទាំងនេះដោយភាពច្បាស់លាស់ និងតម្លាភាព កម្ពុជានឹងអាចឈានទៅរកអនាគតដ៏ត្រចះត្រចង់។

បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ គឺជាសាស្ត្រាចារ្យទទួលបន្ទុកមុខវិជ្ជាសង្គមវិជ្ជានយោបាយនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។រាល់មតិយោបល់ដែលមាននៅក្នុងអត្តបទនេះគឺជាការយល់ឃើញរបស់លោកផ្ទាល់ ហើយមិនតំណាងឱ្យទស្សនៈរបស់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជានោះទេ។

នៅព្រឹកថ្ងៃពុធ ៦ រោច ខែអាសាឍ ឆ្នាំម្សាញ់ សប្ដស័ក ព.ស. ២៥៦៩ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី១៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥នេះ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច បានទទួលជួបពិភាក្សាជាមួយ ឯកឧត្ដម Antoine Ripoll សមាជិករបស់ក្រុមប្រឹក្សាសភាពអឺរ៉ុបប្រចាំតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលមានទីតាំងនៅទីក្រុងហ្សាកាតា ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី។

នៅក្នុងជំនួបពិភាក្សានាព្រឹកនេះ ឯកឧត្ដមបណ្ឌិតសភាចារ្យ សុខ ទូច និងឯកឧត្ដម Antoine Ripoll បានជជែកពិភាក្សានិងដោះដូរទស្សនៈគ្នាអំពី ស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រនយោបាយអន្តរជាតិ បញ្ហាក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ បញ្ហាបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ និងបញ្ហាសន្តិសុខស្បៀង។

បន្ថែមពីនេះ ភាគីទាំងពីរក៏បានពិភាក្សាអំពីការសិក្សាលទ្ធភាពធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរួមគ្នានាពេលអនាគត រវាងរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និងសភាអឺរ៉ុបប្រចាំតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជា ការសិក្សាស្រាវជ្រាវរួមគ្នា ការរៀបចំសិក្ខាសាលា និងការធ្វើបាឋកថាជាដើម៕

ខ្ញុំ អានប្រវត្តិសាស្ត្រ និងសិក្សាពីសិលាចារិក (ទាំងសិលាចារិកភាសាខ្មែរបុរាណ សំស្ក្រឹត និងបាលី) បានឃើញកាន់តែច្បាស់ថា «សៀម-ថៃ» លួចពីខ្មែរគ្រប់អ្វីៗ...ទាំងទឹកដី ទាំងស្ដេច ទាំងអ្នកប្រាជ្ញខ្មែរ ទាំងទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌ ភាសា អក្សរសាស្ត្រ វត្ថុសិល្បៈនានា។ល។

សូមបញ្ជាក់ថា សៀមទើបតែមានភាសានិងអក្សរប្រើនៅសតវត្សរ៍ទី១៧ប៉ុណ្ណោះ ខណៈមុននេះប្រើភាសានិងអក្សរខ្មែរបុរាណ ទាំងនៅក្នុងវាំង និងជីវភាពធម្មតា។

ស្ដេចសៀមដំបូង (សតវត្សរ៍ទី១៣) សម័យសុខោទ័យ គឺជាអតីតមេទ័ព របស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២។ តាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់លោក ហ្សក ស៊ឺដេស បានឱ្យដឹងថា នៅក្នុងរវាងឆ្នាំ១២៣០ មេទ័ពថៃ ម្នាក់ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែលធ្លាប់ជាមេទ័ពក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទសូរ្យវរ័ន្មទី២ (១១១៣ –១១៥០ នៃគ.ស) បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចពីអភិបាលខេត្តខ្មែរនៅស្រុកសុខោទ័យ ហើយបន្ទាប់មកទៀត មេទ័ពនេះក៏បានក្លាយជាស្តេចថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យ ដោយយក គោរមងារខ្មែរ ថាព្រះបាទឥន្ទ្រាទិត្យ។

រីឯស្ដេចរាមាទី១ (ចុងសតវត្សរ៍ទី១៨) គឺចក្រីដូង ក៏ជារាស្ត្រខ្មែរដែលសៀមកេណ្ឌពីខេត្តកំពតយកទៅ។ ឆ្នាំ១៧៨២ ចក្រីដូង ប្រហារជីវិត ព្រះចៅកាត់ស៊ីន និងព្រះរាជបុត្រព្រមទាំងរាជវង្សានុវង្ស បន្ទាប់មក ឧកញ្ញាចក្រីដូងនេះ បានប្រកាសខ្លួនជាស្តេចសៀមថ្មីព្រះនាមព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជូឡាលោក (នៅបន្តប្រើគោរមងារតាមស្ដេចខ្មែរ) ឬហៅថា រាមាទី១ (ខណៈស្ដេចថៃបច្ចុប្បន្នរាមាទី១០)៕

ដោយ៖ លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

គំនិតផ្ដួចផ្ដើមធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីដកសញ្ជាតិពីអ្នកឃុប​ឃិតជាមួយ​បរទេស​បំផ្លាញជាតិខ្លួន ត្រូវបានប្រធានព្រឹទ្ធសភានិងជាប្រធានគណបក្សប្រជាជន សម្ដេច​តេជោ ហ៊ុន សែន លើកឡើងកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ព្រមទាំងបាន​ទទួល​គាំទ្រ ​ពីសំណាក់​ថ្នាក់ដឹកនាំក្រសួងស្ថាប័ន និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលនានាជាបន្តបន្ទាប់ ដោយ​បាន​អះអាងថា​ច្បាប់​នេះឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការប្រទេសជាតិជាក់ស្ដែង និងត្រូវនឹង​កាលៈ​ទេសៈ​បច្ចុប្បន្ន ពិសេសក្នុងអំឡុងពេលដែលប្រជាជាតិប្រឈម​មុខនឹង​ការឈ្លានពាន។ ទោះជា​យ៉ាង​ណា គំនិតផ្ដួច​ផ្ដើម​ធ្វើ​វិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ក៏រងការប្រតិកម្មនិង​រិះ​គន់​ពី​សំណាក់​​មជ្ឈដ្ឋាន​មួយចំនួន​ផង​ដែរ ដែលក្នុងនោះមានការចោទប្រកាន់ថា វិសោធនកម្ម​នេះ​គឺ​ជា​ការ​រំលោភ​សិទ្ធិមនុស្ស ការរំលាយ​ជាតិ​សាសន៍ និងរហូតដល់មានការចោទថា​ស្មើនឹង​អំពើ​ប្រល័យ​ពូជសាសន៍ក្នុង​សម័យទំនើបថែម​ទៀត​ផង។ តើវិសោធនកម្មដកសញ្ជាតិពី​អ្នក​ឃុប​ឃិត​ជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន មាន​អត្ថ​ន័យ​យ៉ាងណាចំពោះកម្ពុជា?

នៅក្នុងដំណើរការអភិវឌ្ឍនៃសង្គមជាតិនីមួយៗ ការចូល​រួម​ចំណែក​ប្រកប​ដោយ​ភាព​សកម្ម និងចេតនាសុចរិតចំពោះសង្គមពីសំណាក់សមាជិកសង្គម​ទាំងអស់ ពិត​ជាម​សំខាន់និង​ចាំ​បាច់បំផុត រាប់ចាប់តាំងពីថ្នាក់ដឹកនាំ អ្នកនយោបាយ ប្រជា​ពលរដ្ឋ សង្គម​ស៊ីវិល ក៏ដូចជា​វិស័យឯកជនជាដើម។ ភាពស្មោះត្រង់នឹងប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន មានន័យថា ទោះបីជាប្រព្រឹត្តសកម្ម​ភាពនៅក្នុងទិដ្ឋភាព ឬកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ សមាជិក​សង្គម​ទាំង​អស់ គប្បីតោង​ពិនិត្យពិចារណាធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីរួមចំណែក​ស្ថាបនា​សង្គម ពូនជ្រំ​និង​តម្កល់​ប្រយោជន៍​ជាតិសាសន៍​និង​ប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន ដោយចៀសវាង​នូវ​ទង្វើ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​នាំខូចដល់ប្រយោជន៍ជាតិ ឬហុចផលទៅឱ្យបរទេសទាំងឡាយ​ដែល​មាន​ចេតនា​ទុច្ចរិតមកលើជាតិសាសន៍ខ្លួន ដូច​សុភា​សិត​ខ្មែរមួយឃ្លាលើកឡើងថា “មិន​ជួយ​ចូក​ជួយចែវ កុំយកជើងរាទឹក”។

ទោះបីជាក្នុងកាលៈទេសៈ ឬចេតនាណាមួយក៏ដោយក្ដី អ្នក​បំផ្លាញ​ផល​ប្រយោជន៍​ជាតិឬឃុបឃិត​ជាមួយ​បរទេស​ប្រឆាំងនឹងជាតិសាសន៍ខ្លួន ពិត​ជា​ពុំ​ស័ក្តិ​សម​នឹងទទួល​បាន​សញ្ជាតិនៃប្រជាជាតិដែលខ្លួនព្យាយាមបំផ្លិចបំផ្លាញនោះទេ។ ត្រង់​ចំណុច​នេះ គេត្រូវ​ដឹង​ថា សញ្ជាតិនៃប្រជាជាតិមួយពិតជាមានគុណតម្លៃខ្លាំងណាស់ រហូត​ដល់​មានប្រទេសខ្លះ ថែម​ទាំងបានកំណត់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន​មានសញ្ជាតិ​តែ​មួយ​គត់​ថែម​ទៀតផង។ សម្រាប់​ប្រទេសកម្ពុជាផ្ទាល់ កន្លងមក មានអ្នក​នយោបាយខ្មែរមួយ​ចំនួន​បាន​​ធ្វើ​នយោបាយ​​ដោយប្រើប្រាស់សញ្ជាតិខ្មែរដែលទទួលបានពីកំណើតរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែ​នៅ​ពេល​ដែល​​ពួកគេ​ត្រូវប្រឈម​នឹង​ការកាត់ទោស ដោយសារទង្វើរបស់ខ្លួនប្រាសចាកនឹងច្បាប់​ជា​ធរ​មានរបស់​កម្ពុជា ពួកគេបែរជាប្រើប្រាស់សញ្ជាតិទីពីររបស់ខ្លួន សុំឱ្យរដ្ឋ​ម្ចាស់​សញ្ជាតិ​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ស្នើ​សុំរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឱ្យមានការយោគយល់ និងសម្របសម្រួល​ករណី​រប​ស់​ខ្លួន​ទៅ​វិញ។ ការណ៍​នេះ ហាក់ឆ្លុះបញ្ចាំងដោយប្រយោលឱ្យឃើញពីការលូកដៃចូល​កិច្ចការ​ផ្ទៃ​ក្នុង​របស់​កម្ពុជា​ពី​សំណាក់រដ្ឋបរទេសមួយចំនួន ដែលផ្ទុយទៅនឹង​គោល​ការណ៍​ច្បាប់​អន្តរជាតិ ពិសេសធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិថែមទៀតផង។ តាមរយៈ​មេរៀន​នេះ ទើប​កាល​ពី​ឆ្នាំ២០២១ រដ្ឋសភាកម្ពុជាបានសម្រេច​ធ្វើវិសោធន​កម្ម​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ ដែល​បាន​កំហិតថា អ្នកកាន់តំណែងប្រធានក្រុមប្រឹក្សា​ធម្មនុញ្ញ ប្រធាន​ព្រឹទ្ធសភា  ប្រធាន​រដ្ឋសភា និង​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវតែមានសញ្ជាតិ​ខ្មែរ​តែ​មួយគត់។ បន្ថែមពីលើនេះ កាល​ពី​អំឡុងឆ្នាំ២០២៣ ក្រោយពីមានភាគីទូតបរទេសប្រចាំព្រះរាជាណា​ចក្រ​កម្ពុជា បានលើក​យក​បញ្ហា​អ្នក​នយោបាយ​ខ្មែរជាប់ទោស ដែលមានសញ្ជាតិពីរ សម្ដេចតេ​ជោ ហ៊ុន សែន ក្នុង​តំណែង​ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ក៏​ធ្លាប់​បានលើកឡើងអំពី​លទ្ធ​ភាពនៃការធ្វើ​វិសោធន​កម្ម​ច្បាប់ កំណត់​ឱ្យ​អ្នកនយោបាយ មន្ត្រី​រាជការស៊ីវិល កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធត្រូវមានសញ្ជាតិ​ខ្មែរតែ​មួយ​គត់ ក្រោមហេតុផលដើម្បីបង្ហាញពីជាតិនិយម និង​ធានា​ដល់ការ​អនុវត្ត​ច្បាប់​នៅ​កម្ពុជាផងដែរ។

ជាការពិតណាស់ មិនត្រឹមតែច្បាប់ឬលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិផ្សេងៗនោះទេ រដ្ឋ​ធម្ម​នុញ្ញរបស់ប្រទេសនីមួយៗ ក៏សុទ្ធតែអាចត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មផងដែរ ដើម្បីឱ្យស្របទៅ​តាម​ស្ថានការណ៍និងកាលៈទេសៈតម្រូវជាក់ស្ដែង ព្រោះលើលោកនេះមិនមានអ្វីដែលឥត​ខ្ចោះ​នោះឡើយ ហេតុនេះទាមទារឱ្យមានការកែតម្រូវដោយខានពុំបាន។ បើទោះបីជាដូច្នេះ​ក្ដី ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្ដី ត្រូវតែឈរនៅលើគោល​ការណ៍​ចម្បងមួយ​គឺ​ធ្វើឡើងដោយផ្អែកលើផល​ប្រយោជន៍សាធារណៈ និងរួមចំណែកដល់ការថែរក្សាសន្តិសុខ សន្តិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គមជាតិទាំងមូល ហើយខ្លឹមសារនៃច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្ម​ច្បាប់ឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវតែមានអត្ថន័យជាការអនុវត្តដោយទូទៅមិនចំពោះ (អនុវត្ត​ចំពោះ​គ្រប់​បុគ្គល និងគ្រប់ករណីទាំងអស់ដោយគ្មានការលើកលែង)។ ថ្មីៗកន្លងទៅនេះ ​ប្រឈម​នឹងការរំលោភបំពាន និងមហិច្ឆតាឈ្លានពានឥតឈប់ឈររបស់បរទេសជិតខាង ប្រជា​ពល​រដ្ឋ​ខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន និងគ្រប់និន្នាការនយោបាយ បានរួបរួមគ្នាជាជំហរជាតិតែមួយ ក្នុង​ឆន្ទៈ​ប្រឆាំង​នឹងកងទ័ពឈ្លានពានរបស់ថៃ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ អតីតអ្នកនយោបាយ​ប្រឆាំង​មួយ​រូប បែរជាបានបង្ហាញនូវគោលជំហរផ្ទុយពីប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន នៅក្នុងករណីដែល​ថៃ​បាន​ឈ្លានបំពានលើអធិបតេយ្យភាពជាតិខ្លួន និងថែមទាំងបានលើកយកខ្លឹមសារដែល​កាសែតថៃដកស្រង់សម្ដីដែលខ្លួនលើកឡើងប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ខ្មែរ ក្នុងន័យប្រកប​ដោយ​ភាពអំនួតថែមទៀតផង។ ពិតប្រាកដណាស់ ការប្រជែងនយោបាយ ដែលព្យាយាម​វាយ​ប្រហារ​ដៃគូ​ដើម្បី​យកប្រៀបឬភាព​ឈ្នះរបស់ខ្លួន ​គឺ​ជា​រឿងធម្មតារបស់អ្នកនយោបាយ តែការ​ក្លែង​ព័ត៌​មាន​និងប្រតិដ្ឋរឿងហេតុដើម្បីវាយប្រហារដៃគូ​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យគ្រោះ​ថ្នាក់ ឬ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់ផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ ក្នុង​ពេលដែល​ជាតិសាសន៍ខ្លួន​ត្រូវ​ប្រឈម​ជាមួយ​នឹង​បរទេស មិនគួរកើតមានឡើយ។ នេះមិនត្រឹមតែជាការធ្វើនយោបាយ​ក្នុងចេតនាទុច្ចរិត និងគ្រោះថ្នាក់ចំពោះជាតិប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងជានយោបាយអត្តឃាតសម្រាប់ខ្លួនឯង​ថែមទៀតផង ព្រោះប្រជាជាតិទាំងមូល មិនអាចទទួលយកអ្នកនយោបាយ​ដែលស្រេក​ឃ្លានតែអំណាច និងយកគំនុំបុគ្គលខ្លួនមកលាយឡំនឹងកិច្ចការប្រទេសជាតិនោះទេ។

ទោះ​ជាយ៉ាងណា ទង្វើប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ជាតិ មិនមែនកើតមានឡើង​ជាលើក​ទីមួយ​នោះ​ទេ ប៉ុន្តែជារៀងដរាបមក អ្នកនយោបាយប្រឆាំងរូបនេះតែងតែ​ផ្ដោត​ជាសំខាន់ទៅ​លើ​ការ​វាយប្រហារនិងចោទប្រកាន់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដើម្បីរុញច្រានឱ្យ​មាន​​ចរន្ត​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាលស្ទើតែគ្រប់សំណុំរឿង និងព្យាយាមធ្វើយ៉ាងណា​ទាញ​ទម្លាក់​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្សកាន់អំណាចនៅរាល់ករណី ដែលប្រជាពលរដ្ឋសាទរនិងគាំទ្រ​ចំណាត់ការ​ឬ​ដំណោះស្រាយរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ត្រង់ចំណុចនេះ ធ្វើឱ្យគេនឹកឃើញដល់​ត្រកូល​មន្ត្រី​ក្បត់​ជាតិខ្មែរមួយគ្រួសារនៅមុននិងអំឡុងសម័យអាណានិគមបារាំងគឺ គ្រួសារ​អភ័យ​វង្ស ដែល​បាន​ក្បត់​នឹងជាតិមាតុ​ភូមិ​​ខ្លួនទៅបម្រើឱ្យស្ដេចសៀមដែលជាសត្រូវជាតិ​សាសន៍​ខ្មែរ។ មិន​ត្រឹម​តែ​ក្បត់នឹងផែនដី​ដែលផ្ដល់កំណើតដល់ខ្លួននិងក្រុមគ្រួសារ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ពូជពង្ស​អតីត​​អ្នក​គ្រប់​គ្រង​ខេត្តបាត់ដំបង​រូបនេះ ថែមទាំងហ៊ានប្រកាសកាន់ដែនដី​ខ្មែរ​ទៅភ្ជាប់​នឹង​នគរ​សៀម​ថែម​ទៀត​ផង។ លើសពីនេះ អភ័យវង្សឃួង នៅក្រោយពីឡើង​កាន់​តំណែង​​ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រីថៃ ក៏មិនបានបំភ្លេចពីគំនិតឈ្លានពានយក ទឹកដីខេត្តបាត់ដំបង​និង​សៀម​រាប​នោះទេ ថែមទាំងបានគាំទ្រឱ្យមានការបង្កើតចលនាក្នុង​ស្រុកខ្មែរ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៦ ដែល​យកលេសប្រឆាំងនឹងវត្តមានអាណានិគមបារាំង តែការពិតគឺដើម្បី​គ្រប់​គ្រង​សភាពការណ៍នៅកម្ពុជា ហើយផ្ដោតទៅលើការ​ប្រឆាំង​មិនឱ្យបារាំងទាមទារខេត្តបាត់ដំបង និងសៀមរាប (ដែល​ត្រូវ​បាន​កាត់ទៅឱ្យថៃនៅពេលដែលជប៉ុនកាន់កាប់កម្ពុជា) ​មក​ឱ្យ​ខ្មែរ​វិញ​ទៀតផង។ ​នេះគឺជា​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រដ៏អាម៉ាស់របស់ខ្មែរ ដែលមាន​មន្ត្រីហ៊ានកាត់​ទឹក​ដី​កំណើត​ឱ្យ​សត្រូវ និងថែម​ទាំងទៅរស់នៅធ្វើខ្ញុំបម្រើជាតិសាសន៍ដទៃ​ប្រឆាំងនឹង​ជាតិ​កំណើត​ខ្លួនថែមទៀតផង។

បន្ថែមពីនេះ គេក៏គួរតែកត់សម្គាល់ផងដែរថា ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងសម័យសង្គម​រាស្ត្រ​និយមក៏ធ្លាប់បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​បាត់សញ្ជាតិខ្មែរ កាលពីឆ្នាំ១៩៦៨ផងដែរ។ ការអនុម័តច្បាប់​នេះ ធ្វើឡើងនៅក្នុងពេលដែល​ស្ថាន​ការណ៍​នយោបាយនៅកម្ពុជានាពេលនោះ កំពុង​ប្រឈម​​មុខ​នឹង​ការបែកបាក់ជាតិ ដែល​អ្នក​នយោបាយខ្មែរម្ខាងៗប្រកាន់មនោគម​វិជ្ជា​នយោបាយយ៉ាងងប់ងុលរៀងៗខ្លួន និងស្រេកឃ្លានអំណាចហើយយកមនោគមវិជ្ជា​នយោបាយធ្វើជាត្រីមុខ​ដើម្បី​ទទួល​បានការគាំទ្រពីមហាអំណាចនៅប្លុកនីមួយៗ។ អ្នក​នយោបាយទាំងនោះបានបំភ្លេច​ចោល​នូវឧត្ដមប្រយោជន៍​​ជាតិជារួម រហូតដល់​មាន​ការ​បែង​ចែកពណ៌សម្បុរនយោបាយ​ជា​ខ្មែរ​ស ខ្មែរខៀវ និងខ្មែរក្រហម រួចយកជាតិ​សាសន៍​ខ្មែរ​គ្នា​ឯង​ជាសត្រូវ និងប្រព្រឹត្ត​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​ផល​ប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិថែមទៀតផង។

មេ​រៀន​​​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទាំងអស់នេះ ក៏អាចជាបទ​ពិសោធន៍មួយដែលគេគួរ​ពិចារណាអំពី​ការ​ធ្វើ​វិសោធន​កម្ម​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​នា​ក្នុង​ពេលនេះផងដែរ ព្រោះ​អ្នក​ឃុប​ឃិត​ជាមួយបរទេសប្រឆាំង​ជាតិ​សាសន៍ខ្លួន មិនគួរត្រូវបានលើក​លែង ហើយអនុញ្ញាតឱ្យ​បន្ត​មាន​សញ្ជាតិ​ដែល​ខ្លួន​ប៉ុនប៉ងបំផ្លិចបំផ្លាញ​នោះទេ ទោះបីជាអ្នកបុគ្គលរូបនោះមាន​ដើម​កំណើត​ជាជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ក៏ដោយក្ដី។ ហេតុផលដែលបុគ្គលទាំងនោះមិនគួរបន្តមាន​សញ្ជាតិ​នៃ​រដ្ឋ​ដែល​​ខ្លួន​ប៉ុន​ប៉ង​បំផ្លាញ ក៏ព្រោះតែពួកគេអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិ សេរីភាព ការការពារ​និង​គាំពារ និងអត្ថ​ប្រយោជន៍​ស្រេបច្បាប់ផ្សេងៗដែលទទួលបាន​ពីប្រទេសជាតិខ្លួន ទៅ​បម្រើ​តែគោលបំណងធ្វើវិទ្ធង្សនា ឬ​ដើម្បី​ប្រព្រឹត្ត​ទង្វើ​ប្រឆាំង​នឹង​ប្រជាជាតិខ្លួន​ទៅ​វិញតែ​ប៉ុណ្ណោះ។

ជាការពិតណាស់ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទទួលស្គាល់និងគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ដូច​មាន​ចែងក្នុងធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និង​សិទ្ធិ​កុមារ (រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា ៣១) ដូច្នេះរាជរដ្ឋាភិបាលមានកាតព្វ​កិច្ចនៅក្នុងការគោរពច្បាប់និងលិខិត​បទដ្ឋានគិត​យុត្តិ​អន្តរជាតិទាំងឡាយ ដែល​មានជា​ធរមាន ស្របតាមខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួន។

នៅក្នុងសេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស (១០ ធ្នូ ១៩៤៨) ត្រង់មាត្រា ១៥ បានចែងថា “មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិទទួល​បាន​សញ្ជាតិ​មួយ។ គ្មានជនណាម្នាក់អាច​ត្រូវ​ដកហូតសញ្ជាតិ ឬរារាំងសិទ្ធិប្ដូរសញ្ជាតិ​របស់​ខ្លួន​តាម​អំពើ​ចិត្តបាន។ ” មានន័យថា គេមិន​អាច​ដកហូតសញ្ជាតិ ឬរារាំងសិទ្ធិ​ប្ដូរសញ្ជាតិរបស់បុគ្គល​ណា​ស្រេចតែនឹងចិត្តចង់បាន​របស់​ខ្លួន​ដោយគ្មានហេតុផលសមស្របឡើយ ប៉ុន្តែនេះមិនមានន័យថា បុគ្គលគ្រប់រូបនឹងមិន​អាចបាត់បង់សញ្ជាតិរបស់​ខ្លួននោះ​ទេ។ ​សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្សដដែល នៅត្រង់មាត្រា ៧ បានចែងថា “ជន​គ្រប់​រូប មានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ និងមាន​សិទ្ធិ​ទទួល​ការការពារពីច្បាប់ស្មើៗគ្នា ដោយ​គ្មានការរើសអើង។ [...] ” ដូច្នេះការអនុវត្តច្បាប់ ត្រូវ​ធ្វើ​ឡើងជាទូទៅដោយមិនចំពោះ ហើយមនុស្សទាំងអស់ត្រូវតែស្ថិនៅក្រោមពិដាននៃច្បាប់ ក៏ដូចជារដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេស​នីមួយៗ ដោយគ្មានជនណាមួយអាចយកសម្អាង​ទៅលើ​ហេតុផលផ្សេងៗ ហើយបង្កើត​លក្ខ​ខណ្ឌពិសេសសម្រាប់ខ្លួននិងក្រុម រួចទាត់ចោលនូវ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់មានជា​ធរមាន​របស់​ប្រទេសនីមួយៗឡើយ។ ពលរដ្ឋដែលមានសញ្ជាតិ​នៃរដ្ឋនីមួយៗ មានកាតព្វកិច្ចគោរព​និង​អនុវត្តច្បាប់រដ្ឋដែលខ្លួនទទួលសញ្ជាតិជាកំហិត។ ត្រង់ចំណុចនេះ ខ្លឹមសារនៃធម្មនុញ្ញសហប្រជា​ជាតិ នៅក្នុងជំពូកទី១ អំពីវត្ថុបំណង និងគោលការណ៍ ត្រង់ប្រការ២ ចំណុចទី៧ បានចែងថា “មិនមានបទប្បញ្ញត្តិ​ណាមួយនៃ​ធម្មនុញ្ញ​បច្ចុប្បន្ន អនុញ្ញាតឱ្យអង្គការសហ​ប្រជាជាតិ ធ្វើកិច្ចអន្តរាគមន៍ក្នុងរឿងទាំង​ឡាយ​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​យុត្តាធិការនៃ រដ្ឋ​ណា​មួយ ឬតម្រូវឱ្យសមាជិកសមាជិកាបញ្ជូន​បញ្ហា​ទាំងនោះ ទៅដោះ​ស្រាយ​ក្រោម​ធម្មនុញ្ញ​បច្ចុប្បន្ន​ឡើយ ប៉ុន្តែគោលការណ៍នេះនឹងមិនធ្វើឱ្យ​មានការរើស​អើង​ចំពោះការអនុវត្តវិធានការ​អនុវត្ត​ក្រោមជំពូកទី VII ឡើយ។ ” មានន័យថា រដ្ឋសមាជិក​អង្គ​ការសហប្រជា​ជាតិទាំងអស់ ពិតជា​មាន​សិទ្ធិ​នៅក្នុងការចាត់​វិធាន​ការ​​នានា​ស្របទៅតាមច្បាប់និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាធរមានរបស់ខ្លួនដើម្បី​ការ​ពារសន្តិសុខ សន្តិភាព និង​អធិប​តេយ្យភាព​ជាតិរបស់​ខ្លួនអាស្រ័យទៅតាមស្ថានភាពជាក់​ស្ដែង។

ជាមួយគ្នានេះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងជំពូកទី ៣ អំពី សិទ្ធិ និង​ករណីយ​កិច្ច​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ត្រង់មាត្រា៤៩ ថ្មី វាក្យខណ្ឌទី២ បានចែងថា “ប្រជា​ពល​រដ្ឋខ្មែរ​គ្រប់​រូប​ត្រូវ​តម្កល់​ផល​ប្រយោជន៍​ជាតិជាធំ ហើយមិន​ត្រូវធ្វើ​សកម្ម​ភាព​ណាមួយ ទោះ​ដោយ​ផ្ទាល់​ក្ដី ឬដោយ​ប្រយោល​ក្ដី នាំឱ្យប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់​ព្រះ​រាជា​ណា​ចក្រ​កម្ពុជា​​និង​ប្រជា​ពល​រដ្ឋ​ខ្មែរឡើយ។ ” នេះមានន័យថា អ្នកឃុបឃិតជាមួយ​បរទេស​បំផ្លាញ​ជាតិខ្មែរ​ខ្លួនឯង ពិតជាបានបំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិ​រួច​ស្រេច​ទៅហើយ ដែល​ជាការក្បត់នឹងប្រទេសកម្ពុជាជាមាតុភូមិកំណើរនិង/ឬ​រដ្ឋ​ដែលផ្ដល់​សញ្ជាតិឱ្យខ្លួន ដូច្នេះអ្នក​ទាំងនោះ មិនមាន​លក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់​ដែលត្រូវបន្តកាន់​សញ្ជាតិ​ខ្មែរ​នោះ​ឡើយ។

ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ដំណើរការឈានទៅធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាសិទ្ធិ​ស្រប​ច្បាប់​របស់​អ្នកតំណាងរាស្ត្រនៅរដ្ឋសភា សមាជិកព្រឹទ្ធសភា និងក្រុម​ប្រឹក្សា​ធម្មនុញ្ញ ដែល​អនុវត្ត​មុខនាទីរបស់ខ្លួន ដែលយល់ឃើញអំពីភាពចាំបាច់ តម្រូវការ​ជាក់ស្ដែង និង​ធានាបាននូវសន្តិសុខ សន្តិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់​ប្រទេសជាតិ។ ចំណែកការសម្រេចសេចក្ដី​នៅក្រោយច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះត្រូវបានចូលជាធរមាន ឆន្ទានុសិទ្ធិ​គឺ​ស្ថិត​នៅ​លើស្ថាប័នតុលាការ ដែលមានយុត្តាធិការនៅក្នុង​ការសម្រេចសេចក្ដីទៅលើ​សំណុំ​រឿង​នីមួយៗ ដូចមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលកំណត់អំពី​ឯក​រាជ្យ​ភាពនៃអំណាចកំពូលទាំង៣របស់រដ្ឋគឺ នីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ។ ត្រង់​ចំណុច​នេះ ទោះបីជាវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានអនុម័តនិងចូល​ជាធរមាន​ក៏​ដោយ ដើម្បី​កំណត់ថាជនណាបានប្រព្រឹត្តអំពើឃុបឃិតជាមួយបរទេស បំផ្លាញជាតិខ្លួន គឺស្ថិត​នៅ​លើស្ថាប័នតុលាការ មិនមែនស្ថិតនៅលើអង្គនីតិប្បញ្ញត្តិ ឬអង្គនីតិប្រតិបត្តិនោះឡើយ។ មានន័យថា អ្នកដែលមិនបានប្រព្រឹត្តអំពើឃុបឃិតជាមួយ​បរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន មិន​គួរ​មានការព្រួយបារម្ភចំពោះដំណើរការវិសោធនកម្ម​រដ្ឋធម្ម​នុញ្ញ​ដកសញ្ជាតិនេះឡើយ ហើយ គេក៏មិនគួរមានទុទិដ្ឋិនិយមលើប្រព័ន្ធ​ដឹក​នាំ​រដ្ឋ​នៃ​ប្រទេស​​ទាំងមូលថា គ្មាន​សុចរិត​ភាព​ ឬ​អយុត្តិ​ធម៌ ហើយ​រៀបចំវិសោធនកម្មដើម្បីផ្ដោតគោលដៅតែលើបុគ្គល ឬ​ក្រុម​ណា​មួយ​នោះ​ឡើយ ព្រោះ​នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជាពលរដ្ឋគឺជាម្ចាស់អំណាច និងជាតុលាការ​កាត់សេចក្ដីលើការដឹកនាំរបស់គណបក្សនយោបាយនីមួយៗ តាម​រយៈ​សន្លឹក​ឆ្នោតនៅរៀង​រាល់៥ឆ្នាំម្ដង។

ជារួម ដោយផ្អែកទៅលើគោលការណ៍អធិបតេយ្យភាព ឧត្ដមប្រយោជន៍ជាតិ បទ​ពិសោធន៍​ប្រវត្តិសាស្ត្រ និង​ឈរលើហេតុផលសច្ចភាព ការ​ធ្វើ​វិសោធន​កម្ម​រដ្ឋ​ធម្ម​នុញ្ញ​ដក​សញ្ជាតិពីអ្នកឃុបឃិត​ជាមួយ​​បរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន គឺជា​ការណ៍ចាំបាច់ និង​មាន​សារៈ​សំខាន់ ដើម្បីធានា​ការពារប្រជាជាតិពីការធ្វើវិទ្ធង្សនាដោយរដ្ឋបរទេសតាមរយៈអ្នកមាន​សញ្ជាតិខ្មែរ (ទាំងអ្នកមានសញ្ជាតិពីកំណើត និងអ្នកទើបទទួលបានសញ្ជាតិតាមរយៈ​អាពាហ៍ពិពាហ៍ឬការធ្វើសញ្ជាតូបនីយកម្ម) ជំរុញ​ឆន្ទៈ​មនសិកាស្នេហាជាតិ និងជាការដាស់​ស្មារតី​និងក្រើនរំឭក​ដល់​បុគ្គល​គ្រប់រូបដែល​មាន​​សញ្ជាតិ​ខ្មែរ ត្រូវគិតគូរពិចារណាឱ្យបាន​ហ្មត់​ចត់និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ប្រុងប្រយ័ត្នឱ្យបានខ្ពស់ចៀសវាង​ការ​ប្រព្រឹត្តទង្វើទាំងឡាយ ដែលប្រឆាំងជាតិសាសន៍ខ្មែរ ឬហុច​ផល​ទៅ​ដល់​បរទេស​ដែលមាន​ចេតនាមិនទុច្ចរិតមក​លើ​ប្រទេស​និងប្រជាជនកម្ពុជា៕