ដោយ៖ បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ

កម្ពុជាជាប្រទេសដែលមានសក្តានុពលខ្ពស់ក្នុងការអភិវឌ្ឍ ដោយផ្អែកលើធនធានធម្មជាតិ វប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែប និងកម្លាំងយុវជនដ៏រឹងមាំ។ ទោះជាយ៉ាងណា ដើម្បីឈានទៅមុខប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងបរិយាប័ន្ន កម្ពុជាត្រូវការផែនការដ៏ច្បាស់លាស់ និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ អត្ថបទនេះនឹងវិភាគលើចំណុចសំខាន់ៗចំនួនដប់ (១០) ដែលបានលើកឡើង ដើម្បីជំរុញការអភិវឌ្ឍប្រទេសឱ្យកាន់តែរីកចម្រើន។

១. ការលើកទឹកចិត្តកងទ័ពឱ្យបានពិតប្រាកដ និងនិរន្តរ៍

កងទ័ពជាឆ្អឹងខ្នងនៃសន្តិសុខជាតិ។ ដើម្បីឱ្យកងទ័ពបំពេញភារកិច្ចបានល្អ ពួកគេត្រូវទទួលបានការលើកទឹកចិត្តជាក់ស្តែង មិនថាតែផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែរួមទាំងការផ្តល់សុខុមាលភាពផ្លូវចិត្ត និងសម្ភារៈ។ ឧទាហរណ៍ ការផ្តល់ជូននូវការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញទំនើប ការលើកកម្ពស់ប្រាក់ខែឱ្យសមស្របនឹងកម្រិតជីវភាព និងការផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍សង្គមដូចជាការថែទាំសុខភាព និងការអប់រំសម្រាប់ក្រុមគ្រួសារកងទ័ព។ ការលើកទឹកចិត្តនេះមិនត្រឹមតែជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់កងទ័ពប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជំរុញឱ្យពួកគេមានភក្តីភាពចំពោះជាតិ។ ការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះជានិរន្តរ៍នឹងធានាថា កងទ័ពមានឆន្ទៈ និងសមត្ថភាពក្នុងការការពារប្រទេសជាតិប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។

២. ការលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចិញ្ចឹម និងដាំដុះ

កសិកម្មគឺជាវិស័យស្នូលនៃសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា។ ការលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចិញ្ចឹមសត្វ និងដាំដុះមិនត្រឹមតែជួយធានាសន្តិសុខស្បៀងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលគ្រួសារ។ រដ្ឋាភិបាលគួរផ្តល់ជំនួយបច្ចេកទេស ដូចជាការបណ្តុះបណ្តាលអំពីបច្ចេកទេសកសិកម្មទំនើប និងការផ្តល់គ្រាប់ពូជ ឬពូជសត្វដែលមានគុណភាព។ ការបង្កើតទីផ្សារកសិផលដែលភ្ជាប់ផ្ទាល់រវាងកសិករនៅជនបទ និងអ្នកទីក្រុងភ្នំពេញគឺជាជំហានសំខាន់មួយ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតកម្មវិធី “ពីកសិដ្ឋានទៅតុអាហារ” អាចជួយឱ្យកសិករលក់ផលិតផលរបស់ពួកគេដោយផ្ទាល់ទៅអ្នកប្រើប្រាស់ ដោយកាត់បន្ថយឈ្មួញកណ្តាល។ លើសពីនេះ ការផ្តល់ឥណទានកសិកម្មដែលមានការប្រាក់ទាប និងការឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់កសិករខ្នាតតូចនឹងជួយបង្កើនផលិតភាព និងជីវភាព។

៣. ការលើកទឹកចិត្តមន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាព

មន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាពគឺជាកម្លាំងជំរុញដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍរដ្ឋបាលសាធារណៈ។ ការលើកទឹកចិត្តពួកគេមិនត្រឹមតែជួយថែរក្សាមនុស្សមានទេពកោសល្យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជំរុញឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងប្រកបដោយសុខដុមរមនា។ ការផ្តល់ប្រាក់បៀវត្សរ៍សមរម្យ ការលើកកម្ពស់តាមសមត្ថភាព និងការផ្តល់ឱកាសសម្រាប់ការបណ្តុះបណ្តាលបន្ថែមគឺជាវិធានការដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតកម្មវិធីអាហារូបករណ៍សម្រាប់មន្ត្រីរាជការដើម្បីសិក្សានៅបរទេស ឬការផ្តល់កម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលជំនាញឌីជីថលនឹងជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់ពួកគេ។ លើសពីនេះ ការបង្កើតប្រព័ន្ធវាយតម្លៃការងារដែលបើកចំហ និងយុត្តិធម៌នឹងជួយឱ្យមន្ត្រីរាជការមានទឹកចិត្តក្នុងការបំពេញភារកិច្ច។

៤. ការកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកលើរបាយការណ៍ខ្សឹប

ថ្នាក់ដឹកនាំមិនគួរពឹងផ្អែកខ្លាំងពេកលើរបាយការណ៍ខ្សឹបនោះទេ ព្រោះវាអាចនាំឱ្យមានការសម្រេចចិត្តខុសឆ្គង។ ផ្ទុយទៅវិញ ការបង្កើតប្រព័ន្ធផ្តល់ព័ត៌មានផ្លូវការ និងតម្លាភាព ដូចជាការប្រើប្រាស់ទិន្នន័យជាក់ស្តែង និងការស្រាវជ្រាវឯករាជ្យ គឺជាជំហានដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតក្រុមការងារសវនកម្មឯករាជ្យដើម្បីត្រួតពិនិត្យគម្រោងរដ្ឋ ឬការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីតាមដានការអនុវត្តគោលនយោបាយនឹងជួយកាត់បន្ថយភាពមិនច្បាស់លាស់។ ការស្តាប់មតិយោបល់ពីប្រជាពលរដ្ឋ និងអ្នកជំនាញក៏ជាវិធីមួយដើម្បីធានាថា ការសម្រេចចិត្តផ្អែកលើព័ត៌មានគួរឱ្យទុកចិត្ត។

៥. ការកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយក្នុងការប្រើប្រាស់ថវិកាជាតិ

អំពើពុករលួយគឺជាឧបសគ្គដ៏ធំបំផុតចំពោះការអភិវឌ្ឍ។ ការបង្កើតប្រព័ន្ធវិក័យបត្រដែលច្បាស់លាស់ និងតម្លាភាពសម្រាប់ការចំណាយថវិកាជាតិគឺជាជំហានដ៏សំខាន់។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាប្លុកឆេន (blockchain) ដើម្បីតាមដានការចំណាយថវិកាអាចជួយបង្កើនតម្លាភាព។ លើសពីនេះ ការពង្រឹងស្ថាប័នប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរាយការណ៍អំពើពុករលួយដោយសុវត្ថិភាពនឹងជួយកាត់បន្ថយបញ្ហានេះ។ ការដាក់ទណ្ឌកម្មចំពោះអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយដោយមិនលើកលែងក៏ជាកត្តាដ៏សំខាន់មួយ។

៦. ការវិនិយោគលើការអប់រំ និងបច្ចេកវិទ្យា

កម្ពុជាត្រូវការការអប់រំដែលផ្តោតលើជំនាញសតវត្សរ៍ទី២១ ដូចជា បច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាន វិទ្យាសាស្ត្រ និងការគិតបែបវិភាគ។ ការវិនិយោគលើការអប់រំមិនត្រឹមតែផ្តល់ឱកាសឱ្យយុវជនប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជួយបង្កើតកម្លាំងពលកម្មដែលមានសមត្ថភាពប្រកួតប្រជែងលើឆាកអន្តរជាតិ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះ     បណ្តាលបច្ចេកវិទ្យាឌីជីថលនៅតាមបណ្តាខេត្ត និងការផ្តល់អាហារូបករណ៍សម្រាប់ការសិក្សាផ្នែក STEM (វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា វិស្វកម្ម និងគណិតវិទ្យា) នឹងជួយបង្កើនសមត្ថភាពរបស់យុវជន។ លើសពីនេះ ការបញ្ចូលបច្ចេកវិទ្យាទៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំ ដូចជាការប្រើប្រាស់ថ្នាក់រៀនឆ្លាតវៃ (smart classrooms) ការសិក្សាតាមអនឡាញ អាចជួយឱ្យសិស្សនៅតំបន់ដាច់ស្រយាលទទួលបានការអប់រំប្រកបដោយគុណភាព។ ក្នុងវិស័យបច្ចេកវិទ្យា កម្ពុជាគួរលើកទឹកចិត្តឱ្យមានការបង្កើតសហគ្រិនភាពបច្ចេកវិទ្យា ដូចជាការបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលបច្ចេកវិទ្យា (tech hubs) និងការផ្តល់មូលនិធិសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនស្តាតអាប់ (Start Up)។ ការទាក់ទាញការវិនិយោគបរទេសលើវិស័យបច្ចេកវិទ្យា និងការសហការជាមួយបណ្តាប្រទេសជឿនលឿនអាចជួយបង្កើនសមត្ថភាពឌីជីថលរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានបន្ថែមទៀត។

៧. ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រកបដោយចីរភាព

ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធគឺជាកត្តាសំខាន់សម្រាប់កំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ កម្ពុជាគួរផ្តោតលើការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រកបដោយចីរភាព ដូចជាការសាងសង់ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន និងបណ្តាញអគ្គិសនីដែលគិតគូរដល់បរិស្ថាន។ ឧទាហរណ៍ ការវិនិយោគលើថាមពលកកើតឡើងវិញ ដូចជាថាមពលពន្លឺព្រះអាទិត្យ និងថាមពលខ្យល់ អាចជួយកាត់បន្ថយភាពអាស្រ័យលើឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល និងការពារបរិស្ថាន។ លើសពីនេះ ការពង្រីកបណ្តាញអ៊ីនធឺណិតនៅតាមជនបទ និងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនសាធារណៈនឹងជួយភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងរវាងទីក្រុង និងជនបទ ដែលជំរុញសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច។ ការអភិវឌ្ឍទីក្រុងឆ្លាតវៃ (smart cities) ដែលប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីគ្រប់គ្រងធនធាន និងសេវាសាធារណៈប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព គឺជាគំនិតថ្មីមួយដែលកម្ពុជាអាចពិចារណា។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ចាប់សញ្ញាសម្រាប់គ្រប់គ្រងចរាចរណ៍ ឬការប្រើប្រាស់បញ្ញាសិប្បនិម្មិតសម្រាប់គ្រប់គ្រងកាកសំណល់អាចជួយធ្វើឱ្យទីក្រុងភ្នំពេញក្លាយជាទីក្រុងទំនើប និងបរិស្ថានស្អាត។

៨. ការលើកកម្ពស់សុខភាពសាធារណៈ

សុខភាពជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការអភិវឌ្ឍ។ កម្ពុជាគួរពង្រឹងប្រព័ន្ធសុខាភិបាលសាធារណៈ ដោយផ្តោតលើការផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពបឋមនៅតាមជនបទ។ ការបង្កើតមន្ទីរពេទ្យ និងមណ្ឌលសុខភាពដែលបំពាក់ដោយឧបករណ៍ទំនើប និងការបណ្តុះបណ្តាលបុគ្គលិកសុខាភិបាលឱ្យមានជំនាញខ្ពស់គឺជាជំហានសំខាន់។ លើសពីនេះ ការលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានការចាក់វ៉ាក់សាំង និងការអប់រំអំពីអនាម័យនឹងជួយកាត់បន្ថយជំងឺឆ្លង។ ការបង្កើតកម្មវិធីធានារ៉ាប់រងសុខភាពជាតិសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបអាចជួយឱ្យអ្នកមានជីវភាពក្រីក្រទទួលបានសេវាសុខភាព។ ឧទាហរណ៍ ការសហការជាមួយអង្គការអន្តរជាតិដើម្បីផ្តល់ថ្នាំព្យាបាល និងសេវាសុខភាពឥតគិតថ្លៃសម្រាប់ជនក្រីក្រអាចជួយកាត់បន្ថយគម្លាតសង្គម។

៩. ការលើកកម្ពស់សមភាពយេនឌ័រ និងការពង្រឹងស្ត្រីសមភាព

យេនឌ័រគឺជាកត្តាដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍបរិយាប័ន្ន។ កម្ពុជាគួរលើកទឹកចិត្តឱ្យស្ត្រីចូលរួមក្នុងវិស័យនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម។ ការផ្តល់ឱកាសសម្រាប់ស្ត្រីទទួលបានការអប់រំ និងការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញ ព្រមទាំងការលើកទឹកចិត្តឱ្យស្ត្រីបង្កើតអាជីវកម្មផ្ទាល់ខ្លួននឹងជួយបង្កើនការចូលរួមរបស់ពួកគេក្នុងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ឧទាហរណ៍ ការបង្កើតមូលនិធិឧបត្ថម្ភសម្រាប់សហគ្រិនស្ត្រី និងការផ្តល់ឥណទានអាជីវកម្មជាមួយការប្រាក់ទាបអាចជួយស្ត្រីឱ្យមានឯករាជ្យផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ។ លើសពីនេះ ការអប់រំសហគមន៍អំពីសារៈសំខាន់នៃសមភាពយេនឌ័រ និងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើហិង្សាលើស្ត្រីនឹងជួយបង្កើតសង្គមប្រកបដោយសុខដុមរមនា។

១០. ការលើកកម្ពស់វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍

វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍គឺជាវិស័យសក្តានុពលសម្រាប់កម្ពុជា។ ការលើកកម្ពស់បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ត និងសិល្បៈប្រពៃណី អាចជួយទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរអន្តរជាតិ។ ការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ និងការផ្សព្វផ្សាយសិល្បៈខ្មែរតាមរយៈព្រឹត្តិការណ៍អន្តរជាតិអាចជួយបង្កើនកិត្តិនាមរបស់កម្ពុជា។ លើសពីនេះ ការអភិវឌ្ឍទេសចរណ៍សហគមន៍នៅតាមជនបទ ដូចជាការផ្តល់ឱកាសឱ្យភ្ញៀវទេសចរស្នាក់នៅជាមួយសហគមន៍មូលដ្ឋាន នឹងជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមតំបន់ដាច់ស្រយាល។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

ផែនការបន្ទាប់សម្រាប់កម្ពុជាតម្រូវឱ្យមានការប្តេជ្ញាចិត្ត និងកិច្ចសហការពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ។ ការលើកទឹកចិត្តកងទ័ព និងមន្ត្រីរាជការ ការជំរុញកសិកម្ម ការកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយ និងការវិនិយោគលើការអប់រំ បច្ចេកវិទ្យា និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនឹងជួយបង្កើតមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏រឹងមាំសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍ។ លើសពីនេះ ការផ្តោតលើសុខភាពសាធារណៈ សមភាពយេនឌ័រ និងទេសចរណ៍នឹងជួយឱ្យកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសប្រកបដោយភាពរីកចម្រើន និងបរិយាប័ន្ន។ តាមរយៈការអនុវត្តផែនការទាំងនេះដោយភាពច្បាស់លាស់ និងតម្លាភាព កម្ពុជានឹងអាចឈានទៅរកអនាគតដ៏ត្រចះត្រចង់។

បណ្ឌិត ស៊ឺន សំ គឺជាសាស្ត្រាចារ្យទទួលបន្ទុកមុខវិជ្ជាសង្គមវិជ្ជានយោបាយនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា។រាល់មតិយោបល់ដែលមាននៅក្នុងអត្តបទនេះគឺជាការយល់ឃើញរបស់លោកផ្ទាល់ ហើយមិនតំណាងឱ្យទស្សនៈរបស់រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជានោះទេ។