ដោយ៖ លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

គំនិតផ្ដួចផ្ដើមធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីដកសញ្ជាតិពីអ្នកឃុប​ឃិតជាមួយ​បរទេស​បំផ្លាញជាតិខ្លួន ត្រូវបានប្រធានព្រឹទ្ធសភានិងជាប្រធានគណបក្សប្រជាជន សម្ដេច​តេជោ ហ៊ុន សែន លើកឡើងកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ព្រមទាំងបាន​ទទួល​គាំទ្រ ​ពីសំណាក់​ថ្នាក់ដឹកនាំក្រសួងស្ថាប័ន និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលនានាជាបន្តបន្ទាប់ ដោយ​បាន​អះអាងថា​ច្បាប់​នេះឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការប្រទេសជាតិជាក់ស្ដែង និងត្រូវនឹង​កាលៈ​ទេសៈ​បច្ចុប្បន្ន ពិសេសក្នុងអំឡុងពេលដែលប្រជាជាតិប្រឈម​មុខនឹង​ការឈ្លានពាន។ ទោះជា​យ៉ាង​ណា គំនិតផ្ដួច​ផ្ដើម​ធ្វើ​វិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ក៏រងការប្រតិកម្មនិង​រិះ​គន់​ពី​សំណាក់​​មជ្ឈដ្ឋាន​មួយចំនួន​ផង​ដែរ ដែលក្នុងនោះមានការចោទប្រកាន់ថា វិសោធនកម្ម​នេះ​គឺ​ជា​ការ​រំលោភ​សិទ្ធិមនុស្ស ការរំលាយ​ជាតិ​សាសន៍ និងរហូតដល់មានការចោទថា​ស្មើនឹង​អំពើ​ប្រល័យ​ពូជសាសន៍ក្នុង​សម័យទំនើបថែម​ទៀត​ផង។ តើវិសោធនកម្មដកសញ្ជាតិពី​អ្នក​ឃុប​ឃិត​ជាមួយបរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន មាន​អត្ថ​ន័យ​យ៉ាងណាចំពោះកម្ពុជា?

នៅក្នុងដំណើរការអភិវឌ្ឍនៃសង្គមជាតិនីមួយៗ ការចូល​រួម​ចំណែក​ប្រកប​ដោយ​ភាព​សកម្ម និងចេតនាសុចរិតចំពោះសង្គមពីសំណាក់សមាជិកសង្គម​ទាំងអស់ ពិត​ជាម​សំខាន់និង​ចាំ​បាច់បំផុត រាប់ចាប់តាំងពីថ្នាក់ដឹកនាំ អ្នកនយោបាយ ប្រជា​ពលរដ្ឋ សង្គម​ស៊ីវិល ក៏ដូចជា​វិស័យឯកជនជាដើម។ ភាពស្មោះត្រង់នឹងប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន មានន័យថា ទោះបីជាប្រព្រឹត្តសកម្ម​ភាពនៅក្នុងទិដ្ឋភាព ឬកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ សមាជិក​សង្គម​ទាំង​អស់ គប្បីតោង​ពិនិត្យពិចារណាធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីរួមចំណែក​ស្ថាបនា​សង្គម ពូនជ្រំ​និង​តម្កល់​ប្រយោជន៍​ជាតិសាសន៍​និង​ប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន ដោយចៀសវាង​នូវ​ទង្វើ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​នាំខូចដល់ប្រយោជន៍ជាតិ ឬហុចផលទៅឱ្យបរទេសទាំងឡាយ​ដែល​មាន​ចេតនា​ទុច្ចរិតមកលើជាតិសាសន៍ខ្លួន ដូច​សុភា​សិត​ខ្មែរមួយឃ្លាលើកឡើងថា “មិន​ជួយ​ចូក​ជួយចែវ កុំយកជើងរាទឹក”។

ទោះបីជាក្នុងកាលៈទេសៈ ឬចេតនាណាមួយក៏ដោយក្ដី អ្នក​បំផ្លាញ​ផល​ប្រយោជន៍​ជាតិឬឃុបឃិត​ជាមួយ​បរទេស​ប្រឆាំងនឹងជាតិសាសន៍ខ្លួន ពិត​ជា​ពុំ​ស័ក្តិ​សម​នឹងទទួល​បាន​សញ្ជាតិនៃប្រជាជាតិដែលខ្លួនព្យាយាមបំផ្លិចបំផ្លាញនោះទេ។ ត្រង់​ចំណុច​នេះ គេត្រូវ​ដឹង​ថា សញ្ជាតិនៃប្រជាជាតិមួយពិតជាមានគុណតម្លៃខ្លាំងណាស់ រហូត​ដល់​មានប្រទេសខ្លះ ថែម​ទាំងបានកំណត់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន​មានសញ្ជាតិ​តែ​មួយ​គត់​ថែម​ទៀតផង។ សម្រាប់​ប្រទេសកម្ពុជាផ្ទាល់ កន្លងមក មានអ្នក​នយោបាយខ្មែរមួយ​ចំនួន​បាន​​ធ្វើ​នយោបាយ​​ដោយប្រើប្រាស់សញ្ជាតិខ្មែរដែលទទួលបានពីកំណើតរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែ​នៅ​ពេល​ដែល​​ពួកគេ​ត្រូវប្រឈម​នឹង​ការកាត់ទោស ដោយសារទង្វើរបស់ខ្លួនប្រាសចាកនឹងច្បាប់​ជា​ធរ​មានរបស់​កម្ពុជា ពួកគេបែរជាប្រើប្រាស់សញ្ជាតិទីពីររបស់ខ្លួន សុំឱ្យរដ្ឋ​ម្ចាស់​សញ្ជាតិ​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ស្នើ​សុំរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឱ្យមានការយោគយល់ និងសម្របសម្រួល​ករណី​រប​ស់​ខ្លួន​ទៅ​វិញ។ ការណ៍​នេះ ហាក់ឆ្លុះបញ្ចាំងដោយប្រយោលឱ្យឃើញពីការលូកដៃចូល​កិច្ចការ​ផ្ទៃ​ក្នុង​របស់​កម្ពុជា​ពី​សំណាក់រដ្ឋបរទេសមួយចំនួន ដែលផ្ទុយទៅនឹង​គោល​ការណ៍​ច្បាប់​អន្តរជាតិ ពិសេសធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិថែមទៀតផង។ តាមរយៈ​មេរៀន​នេះ ទើប​កាល​ពី​ឆ្នាំ២០២១ រដ្ឋសភាកម្ពុជាបានសម្រេច​ធ្វើវិសោធន​កម្ម​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ ដែល​បាន​កំហិតថា អ្នកកាន់តំណែងប្រធានក្រុមប្រឹក្សា​ធម្មនុញ្ញ ប្រធាន​ព្រឹទ្ធសភា  ប្រធាន​រដ្ឋសភា និង​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវតែមានសញ្ជាតិ​ខ្មែរ​តែ​មួយគត់។ បន្ថែមពីលើនេះ កាល​ពី​អំឡុងឆ្នាំ២០២៣ ក្រោយពីមានភាគីទូតបរទេសប្រចាំព្រះរាជាណា​ចក្រ​កម្ពុជា បានលើក​យក​បញ្ហា​អ្នក​នយោបាយ​ខ្មែរជាប់ទោស ដែលមានសញ្ជាតិពីរ សម្ដេចតេ​ជោ ហ៊ុន សែន ក្នុង​តំណែង​ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ក៏​ធ្លាប់​បានលើកឡើងអំពី​លទ្ធ​ភាពនៃការធ្វើ​វិសោធន​កម្ម​ច្បាប់ កំណត់​ឱ្យ​អ្នកនយោបាយ មន្ត្រី​រាជការស៊ីវិល កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធត្រូវមានសញ្ជាតិ​ខ្មែរតែ​មួយ​គត់ ក្រោមហេតុផលដើម្បីបង្ហាញពីជាតិនិយម និង​ធានា​ដល់ការ​អនុវត្ត​ច្បាប់​នៅ​កម្ពុជាផងដែរ។

ជាការពិតណាស់ មិនត្រឹមតែច្បាប់ឬលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិផ្សេងៗនោះទេ រដ្ឋ​ធម្ម​នុញ្ញរបស់ប្រទេសនីមួយៗ ក៏សុទ្ធតែអាចត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មផងដែរ ដើម្បីឱ្យស្របទៅ​តាម​ស្ថានការណ៍និងកាលៈទេសៈតម្រូវជាក់ស្ដែង ព្រោះលើលោកនេះមិនមានអ្វីដែលឥត​ខ្ចោះ​នោះឡើយ ហេតុនេះទាមទារឱ្យមានការកែតម្រូវដោយខានពុំបាន។ បើទោះបីជាដូច្នេះ​ក្ដី ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្ដី ត្រូវតែឈរនៅលើគោល​ការណ៍​ចម្បងមួយ​គឺ​ធ្វើឡើងដោយផ្អែកលើផល​ប្រយោជន៍សាធារណៈ និងរួមចំណែកដល់ការថែរក្សាសន្តិសុខ សន្តិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គមជាតិទាំងមូល ហើយខ្លឹមសារនៃច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្ម​ច្បាប់ឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវតែមានអត្ថន័យជាការអនុវត្តដោយទូទៅមិនចំពោះ (អនុវត្ត​ចំពោះ​គ្រប់​បុគ្គល និងគ្រប់ករណីទាំងអស់ដោយគ្មានការលើកលែង)។ ថ្មីៗកន្លងទៅនេះ ​ប្រឈម​នឹងការរំលោភបំពាន និងមហិច្ឆតាឈ្លានពានឥតឈប់ឈររបស់បរទេសជិតខាង ប្រជា​ពល​រដ្ឋ​ខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន និងគ្រប់និន្នាការនយោបាយ បានរួបរួមគ្នាជាជំហរជាតិតែមួយ ក្នុង​ឆន្ទៈ​ប្រឆាំង​នឹងកងទ័ពឈ្លានពានរបស់ថៃ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ អតីតអ្នកនយោបាយ​ប្រឆាំង​មួយ​រូប បែរជាបានបង្ហាញនូវគោលជំហរផ្ទុយពីប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន នៅក្នុងករណីដែល​ថៃ​បាន​ឈ្លានបំពានលើអធិបតេយ្យភាពជាតិខ្លួន និងថែមទាំងបានលើកយកខ្លឹមសារដែល​កាសែតថៃដកស្រង់សម្ដីដែលខ្លួនលើកឡើងប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ខ្មែរ ក្នុងន័យប្រកប​ដោយ​ភាពអំនួតថែមទៀតផង។ ពិតប្រាកដណាស់ ការប្រជែងនយោបាយ ដែលព្យាយាម​វាយ​ប្រហារ​ដៃគូ​ដើម្បី​យកប្រៀបឬភាព​ឈ្នះរបស់ខ្លួន ​គឺ​ជា​រឿងធម្មតារបស់អ្នកនយោបាយ តែការ​ក្លែង​ព័ត៌​មាន​និងប្រតិដ្ឋរឿងហេតុដើម្បីវាយប្រហារដៃគូ​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យគ្រោះ​ថ្នាក់ ឬ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់ផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ ក្នុង​ពេលដែល​ជាតិសាសន៍ខ្លួន​ត្រូវ​ប្រឈម​ជាមួយ​នឹង​បរទេស មិនគួរកើតមានឡើយ។ នេះមិនត្រឹមតែជាការធ្វើនយោបាយ​ក្នុងចេតនាទុច្ចរិត និងគ្រោះថ្នាក់ចំពោះជាតិប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងជានយោបាយអត្តឃាតសម្រាប់ខ្លួនឯង​ថែមទៀតផង ព្រោះប្រជាជាតិទាំងមូល មិនអាចទទួលយកអ្នកនយោបាយ​ដែលស្រេក​ឃ្លានតែអំណាច និងយកគំនុំបុគ្គលខ្លួនមកលាយឡំនឹងកិច្ចការប្រទេសជាតិនោះទេ។

ទោះ​ជាយ៉ាងណា ទង្វើប្រឆាំងនឹងផលប្រយោជន៍ជាតិ មិនមែនកើតមានឡើង​ជាលើក​ទីមួយ​នោះ​ទេ ប៉ុន្តែជារៀងដរាបមក អ្នកនយោបាយប្រឆាំងរូបនេះតែងតែ​ផ្ដោត​ជាសំខាន់ទៅ​លើ​ការ​វាយប្រហារនិងចោទប្រកាន់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដើម្បីរុញច្រានឱ្យ​មាន​​ចរន្ត​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាលស្ទើតែគ្រប់សំណុំរឿង និងព្យាយាមធ្វើយ៉ាងណា​ទាញ​ទម្លាក់​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្សកាន់អំណាចនៅរាល់ករណី ដែលប្រជាពលរដ្ឋសាទរនិងគាំទ្រ​ចំណាត់ការ​ឬ​ដំណោះស្រាយរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ត្រង់ចំណុចនេះ ធ្វើឱ្យគេនឹកឃើញដល់​ត្រកូល​មន្ត្រី​ក្បត់​ជាតិខ្មែរមួយគ្រួសារនៅមុននិងអំឡុងសម័យអាណានិគមបារាំងគឺ គ្រួសារ​អភ័យ​វង្ស ដែល​បាន​ក្បត់​នឹងជាតិមាតុ​ភូមិ​​ខ្លួនទៅបម្រើឱ្យស្ដេចសៀមដែលជាសត្រូវជាតិ​សាសន៍​ខ្មែរ។ មិន​ត្រឹម​តែ​ក្បត់នឹងផែនដី​ដែលផ្ដល់កំណើតដល់ខ្លួននិងក្រុមគ្រួសារ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ពូជពង្ស​អតីត​​អ្នក​គ្រប់​គ្រង​ខេត្តបាត់ដំបង​រូបនេះ ថែមទាំងហ៊ានប្រកាសកាន់ដែនដី​ខ្មែរ​ទៅភ្ជាប់​នឹង​នគរ​សៀម​ថែម​ទៀត​ផង។ លើសពីនេះ អភ័យវង្សឃួង នៅក្រោយពីឡើង​កាន់​តំណែង​​ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រីថៃ ក៏មិនបានបំភ្លេចពីគំនិតឈ្លានពានយក ទឹកដីខេត្តបាត់ដំបង​និង​សៀម​រាប​នោះទេ ថែមទាំងបានគាំទ្រឱ្យមានការបង្កើតចលនាក្នុង​ស្រុកខ្មែរ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៦ ដែល​យកលេសប្រឆាំងនឹងវត្តមានអាណានិគមបារាំង តែការពិតគឺដើម្បី​គ្រប់​គ្រង​សភាពការណ៍នៅកម្ពុជា ហើយផ្ដោតទៅលើការ​ប្រឆាំង​មិនឱ្យបារាំងទាមទារខេត្តបាត់ដំបង និងសៀមរាប (ដែល​ត្រូវ​បាន​កាត់ទៅឱ្យថៃនៅពេលដែលជប៉ុនកាន់កាប់កម្ពុជា) ​មក​ឱ្យ​ខ្មែរ​វិញ​ទៀតផង។ ​នេះគឺជា​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រដ៏អាម៉ាស់របស់ខ្មែរ ដែលមាន​មន្ត្រីហ៊ានកាត់​ទឹក​ដី​កំណើត​ឱ្យ​សត្រូវ និងថែម​ទាំងទៅរស់នៅធ្វើខ្ញុំបម្រើជាតិសាសន៍ដទៃ​ប្រឆាំងនឹង​ជាតិ​កំណើត​ខ្លួនថែមទៀតផង។

បន្ថែមពីនេះ គេក៏គួរតែកត់សម្គាល់ផងដែរថា ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងសម័យសង្គម​រាស្ត្រ​និយមក៏ធ្លាប់បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​បាត់សញ្ជាតិខ្មែរ កាលពីឆ្នាំ១៩៦៨ផងដែរ។ ការអនុម័តច្បាប់​នេះ ធ្វើឡើងនៅក្នុងពេលដែល​ស្ថាន​ការណ៍​នយោបាយនៅកម្ពុជានាពេលនោះ កំពុង​ប្រឈម​​មុខ​នឹង​ការបែកបាក់ជាតិ ដែល​អ្នក​នយោបាយខ្មែរម្ខាងៗប្រកាន់មនោគម​វិជ្ជា​នយោបាយយ៉ាងងប់ងុលរៀងៗខ្លួន និងស្រេកឃ្លានអំណាចហើយយកមនោគមវិជ្ជា​នយោបាយធ្វើជាត្រីមុខ​ដើម្បី​ទទួល​បានការគាំទ្រពីមហាអំណាចនៅប្លុកនីមួយៗ។ អ្នក​នយោបាយទាំងនោះបានបំភ្លេច​ចោល​នូវឧត្ដមប្រយោជន៍​​ជាតិជារួម រហូតដល់​មាន​ការ​បែង​ចែកពណ៌សម្បុរនយោបាយ​ជា​ខ្មែរ​ស ខ្មែរខៀវ និងខ្មែរក្រហម រួចយកជាតិ​សាសន៍​ខ្មែរ​គ្នា​ឯង​ជាសត្រូវ និងប្រព្រឹត្ត​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​ផល​ប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិថែមទៀតផង។

មេ​រៀន​​​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទាំងអស់នេះ ក៏អាចជាបទ​ពិសោធន៍មួយដែលគេគួរ​ពិចារណាអំពី​ការ​ធ្វើ​វិសោធន​កម្ម​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​នា​ក្នុង​ពេលនេះផងដែរ ព្រោះ​អ្នក​ឃុប​ឃិត​ជាមួយបរទេសប្រឆាំង​ជាតិ​សាសន៍ខ្លួន មិនគួរត្រូវបានលើក​លែង ហើយអនុញ្ញាតឱ្យ​បន្ត​មាន​សញ្ជាតិ​ដែល​ខ្លួន​ប៉ុនប៉ងបំផ្លិចបំផ្លាញ​នោះទេ ទោះបីជាអ្នកបុគ្គលរូបនោះមាន​ដើម​កំណើត​ជាជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ក៏ដោយក្ដី។ ហេតុផលដែលបុគ្គលទាំងនោះមិនគួរបន្តមាន​សញ្ជាតិ​នៃ​រដ្ឋ​ដែល​​ខ្លួន​ប៉ុន​ប៉ង​បំផ្លាញ ក៏ព្រោះតែពួកគេអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិ សេរីភាព ការការពារ​និង​គាំពារ និងអត្ថ​ប្រយោជន៍​ស្រេបច្បាប់ផ្សេងៗដែលទទួលបាន​ពីប្រទេសជាតិខ្លួន ទៅ​បម្រើ​តែគោលបំណងធ្វើវិទ្ធង្សនា ឬ​ដើម្បី​ប្រព្រឹត្ត​ទង្វើ​ប្រឆាំង​នឹង​ប្រជាជាតិខ្លួន​ទៅ​វិញតែ​ប៉ុណ្ណោះ។

ជាការពិតណាស់ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទទួលស្គាល់និងគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ដូច​មាន​ចែងក្នុងធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និង​សិទ្ធិ​កុមារ (រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា ៣១) ដូច្នេះរាជរដ្ឋាភិបាលមានកាតព្វ​កិច្ចនៅក្នុងការគោរពច្បាប់និងលិខិត​បទដ្ឋានគិត​យុត្តិ​អន្តរជាតិទាំងឡាយ ដែល​មានជា​ធរមាន ស្របតាមខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួន។

នៅក្នុងសេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស (១០ ធ្នូ ១៩៤៨) ត្រង់មាត្រា ១៥ បានចែងថា “មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិទទួល​បាន​សញ្ជាតិ​មួយ។ គ្មានជនណាម្នាក់អាច​ត្រូវ​ដកហូតសញ្ជាតិ ឬរារាំងសិទ្ធិប្ដូរសញ្ជាតិ​របស់​ខ្លួន​តាម​អំពើ​ចិត្តបាន។ ” មានន័យថា គេមិន​អាច​ដកហូតសញ្ជាតិ ឬរារាំងសិទ្ធិ​ប្ដូរសញ្ជាតិរបស់បុគ្គល​ណា​ស្រេចតែនឹងចិត្តចង់បាន​របស់​ខ្លួន​ដោយគ្មានហេតុផលសមស្របឡើយ ប៉ុន្តែនេះមិនមានន័យថា បុគ្គលគ្រប់រូបនឹងមិន​អាចបាត់បង់សញ្ជាតិរបស់​ខ្លួននោះ​ទេ។ ​សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្សដដែល នៅត្រង់មាត្រា ៧ បានចែងថា “ជន​គ្រប់​រូប មានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ និងមាន​សិទ្ធិ​ទទួល​ការការពារពីច្បាប់ស្មើៗគ្នា ដោយ​គ្មានការរើសអើង។ [...] ” ដូច្នេះការអនុវត្តច្បាប់ ត្រូវ​ធ្វើ​ឡើងជាទូទៅដោយមិនចំពោះ ហើយមនុស្សទាំងអស់ត្រូវតែស្ថិនៅក្រោមពិដាននៃច្បាប់ ក៏ដូចជារដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេស​នីមួយៗ ដោយគ្មានជនណាមួយអាចយកសម្អាង​ទៅលើ​ហេតុផលផ្សេងៗ ហើយបង្កើត​លក្ខ​ខណ្ឌពិសេសសម្រាប់ខ្លួននិងក្រុម រួចទាត់ចោលនូវ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់មានជា​ធរមាន​របស់​ប្រទេសនីមួយៗឡើយ។ ពលរដ្ឋដែលមានសញ្ជាតិ​នៃរដ្ឋនីមួយៗ មានកាតព្វកិច្ចគោរព​និង​អនុវត្តច្បាប់រដ្ឋដែលខ្លួនទទួលសញ្ជាតិជាកំហិត។ ត្រង់ចំណុចនេះ ខ្លឹមសារនៃធម្មនុញ្ញសហប្រជា​ជាតិ នៅក្នុងជំពូកទី១ អំពីវត្ថុបំណង និងគោលការណ៍ ត្រង់ប្រការ២ ចំណុចទី៧ បានចែងថា “មិនមានបទប្បញ្ញត្តិ​ណាមួយនៃ​ធម្មនុញ្ញ​បច្ចុប្បន្ន អនុញ្ញាតឱ្យអង្គការសហ​ប្រជាជាតិ ធ្វើកិច្ចអន្តរាគមន៍ក្នុងរឿងទាំង​ឡាយ​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​យុត្តាធិការនៃ រដ្ឋ​ណា​មួយ ឬតម្រូវឱ្យសមាជិកសមាជិកាបញ្ជូន​បញ្ហា​ទាំងនោះ ទៅដោះ​ស្រាយ​ក្រោម​ធម្មនុញ្ញ​បច្ចុប្បន្ន​ឡើយ ប៉ុន្តែគោលការណ៍នេះនឹងមិនធ្វើឱ្យ​មានការរើស​អើង​ចំពោះការអនុវត្តវិធានការ​អនុវត្ត​ក្រោមជំពូកទី VII ឡើយ។ ” មានន័យថា រដ្ឋសមាជិក​អង្គ​ការសហប្រជា​ជាតិទាំងអស់ ពិតជា​មាន​សិទ្ធិ​នៅក្នុងការចាត់​វិធាន​ការ​​នានា​ស្របទៅតាមច្បាប់និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាធរមានរបស់ខ្លួនដើម្បី​ការ​ពារសន្តិសុខ សន្តិភាព និង​អធិប​តេយ្យភាព​ជាតិរបស់​ខ្លួនអាស្រ័យទៅតាមស្ថានភាពជាក់​ស្ដែង។

ជាមួយគ្នានេះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងជំពូកទី ៣ អំពី សិទ្ធិ និង​ករណីយ​កិច្ច​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ត្រង់មាត្រា៤៩ ថ្មី វាក្យខណ្ឌទី២ បានចែងថា “ប្រជា​ពល​រដ្ឋខ្មែរ​គ្រប់​រូប​ត្រូវ​តម្កល់​ផល​ប្រយោជន៍​ជាតិជាធំ ហើយមិន​ត្រូវធ្វើ​សកម្ម​ភាព​ណាមួយ ទោះ​ដោយ​ផ្ទាល់​ក្ដី ឬដោយ​ប្រយោល​ក្ដី នាំឱ្យប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់​ព្រះ​រាជា​ណា​ចក្រ​កម្ពុជា​​និង​ប្រជា​ពល​រដ្ឋ​ខ្មែរឡើយ។ ” នេះមានន័យថា អ្នកឃុបឃិតជាមួយ​បរទេស​បំផ្លាញ​ជាតិខ្មែរ​ខ្លួនឯង ពិតជាបានបំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិ​រួច​ស្រេច​ទៅហើយ ដែល​ជាការក្បត់នឹងប្រទេសកម្ពុជាជាមាតុភូមិកំណើរនិង/ឬ​រដ្ឋ​ដែលផ្ដល់​សញ្ជាតិឱ្យខ្លួន ដូច្នេះអ្នក​ទាំងនោះ មិនមាន​លក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់​ដែលត្រូវបន្តកាន់​សញ្ជាតិ​ខ្មែរ​នោះ​ឡើយ។

ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ដំណើរការឈានទៅធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាសិទ្ធិ​ស្រប​ច្បាប់​របស់​អ្នកតំណាងរាស្ត្រនៅរដ្ឋសភា សមាជិកព្រឹទ្ធសភា និងក្រុម​ប្រឹក្សា​ធម្មនុញ្ញ ដែល​អនុវត្ត​មុខនាទីរបស់ខ្លួន ដែលយល់ឃើញអំពីភាពចាំបាច់ តម្រូវការ​ជាក់ស្ដែង និង​ធានាបាននូវសន្តិសុខ សន្តិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់​ប្រទេសជាតិ។ ចំណែកការសម្រេចសេចក្ដី​នៅក្រោយច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះត្រូវបានចូលជាធរមាន ឆន្ទានុសិទ្ធិ​គឺ​ស្ថិត​នៅ​លើស្ថាប័នតុលាការ ដែលមានយុត្តាធិការនៅក្នុង​ការសម្រេចសេចក្ដីទៅលើ​សំណុំ​រឿង​នីមួយៗ ដូចមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលកំណត់អំពី​ឯក​រាជ្យ​ភាពនៃអំណាចកំពូលទាំង៣របស់រដ្ឋគឺ នីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ។ ត្រង់​ចំណុច​នេះ ទោះបីជាវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានអនុម័តនិងចូល​ជាធរមាន​ក៏​ដោយ ដើម្បី​កំណត់ថាជនណាបានប្រព្រឹត្តអំពើឃុបឃិតជាមួយបរទេស បំផ្លាញជាតិខ្លួន គឺស្ថិត​នៅ​លើស្ថាប័នតុលាការ មិនមែនស្ថិតនៅលើអង្គនីតិប្បញ្ញត្តិ ឬអង្គនីតិប្រតិបត្តិនោះឡើយ។ មានន័យថា អ្នកដែលមិនបានប្រព្រឹត្តអំពើឃុបឃិតជាមួយ​បរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន មិន​គួរ​មានការព្រួយបារម្ភចំពោះដំណើរការវិសោធនកម្ម​រដ្ឋធម្ម​នុញ្ញ​ដកសញ្ជាតិនេះឡើយ ហើយ គេក៏មិនគួរមានទុទិដ្ឋិនិយមលើប្រព័ន្ធ​ដឹក​នាំ​រដ្ឋ​នៃ​ប្រទេស​​ទាំងមូលថា គ្មាន​សុចរិត​ភាព​ ឬ​អយុត្តិ​ធម៌ ហើយ​រៀបចំវិសោធនកម្មដើម្បីផ្ដោតគោលដៅតែលើបុគ្គល ឬ​ក្រុម​ណា​មួយ​នោះ​ឡើយ ព្រោះ​នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជាពលរដ្ឋគឺជាម្ចាស់អំណាច និងជាតុលាការ​កាត់សេចក្ដីលើការដឹកនាំរបស់គណបក្សនយោបាយនីមួយៗ តាម​រយៈ​សន្លឹក​ឆ្នោតនៅរៀង​រាល់៥ឆ្នាំម្ដង។

ជារួម ដោយផ្អែកទៅលើគោលការណ៍អធិបតេយ្យភាព ឧត្ដមប្រយោជន៍ជាតិ បទ​ពិសោធន៍​ប្រវត្តិសាស្ត្រ និង​ឈរលើហេតុផលសច្ចភាព ការ​ធ្វើ​វិសោធន​កម្ម​រដ្ឋ​ធម្ម​នុញ្ញ​ដក​សញ្ជាតិពីអ្នកឃុបឃិត​ជាមួយ​​បរទេសបំផ្លាញជាតិខ្លួន គឺជា​ការណ៍ចាំបាច់ និង​មាន​សារៈ​សំខាន់ ដើម្បីធានា​ការពារប្រជាជាតិពីការធ្វើវិទ្ធង្សនាដោយរដ្ឋបរទេសតាមរយៈអ្នកមាន​សញ្ជាតិខ្មែរ (ទាំងអ្នកមានសញ្ជាតិពីកំណើត និងអ្នកទើបទទួលបានសញ្ជាតិតាមរយៈ​អាពាហ៍ពិពាហ៍ឬការធ្វើសញ្ជាតូបនីយកម្ម) ជំរុញ​ឆន្ទៈ​មនសិកាស្នេហាជាតិ និងជាការដាស់​ស្មារតី​និងក្រើនរំឭក​ដល់​បុគ្គល​គ្រប់រូបដែល​មាន​​សញ្ជាតិ​ខ្មែរ ត្រូវគិតគូរពិចារណាឱ្យបាន​ហ្មត់​ចត់និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ប្រុងប្រយ័ត្នឱ្យបានខ្ពស់ចៀសវាង​ការ​ប្រព្រឹត្តទង្វើទាំងឡាយ ដែលប្រឆាំងជាតិសាសន៍ខ្មែរ ឬហុច​ផល​ទៅ​ដល់​បរទេស​ដែលមាន​ចេតនាមិនទុច្ចរិតមក​លើ​ប្រទេស​និងប្រជាជនកម្ពុជា៕