ដោយ៖ លឹម សុវណ្ណរិទ្ធ

          នីតិរដ្ឋគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃសន្តិភាព សន្តិសុខ សណ្ដាប់ធ្នាប់ ក៏ដូចជាស្ថិរភាព​នយោបាយ ដើម្បី​សម្រេចបាននូវវឌ្ឍនភាព និងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច-សង្គម ព្រមទាំង​ការ​ការពារ​សិទ្ធិ និង​សេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ នីតិរដ្ឋផ្ដល់មូលដ្ឋានគ្រឹះដល់ការ​ទទួល​បានសេវា​សង្គមផ្សេងៗប្រកបដោយសមភាពនិងសមធម៌សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ទប់​ស្កាត់​អំពើពុករលួយ ទប់ស្កាត់​ការរំលោភ​បំពានអំណាច និងធានាបាននូវយុត្តិធម៌សង្គម។ ការពង្រឹងនីតិរដ្ឋ ពិតជាដើរ​តួនាទី​យ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការជំរុញការអភិវឌ្ឍ​សង្គមប្រកប​ដោយ​ថាមភាព តាមរយៈការ​ធានាបានថាមនុស្សគ្រប់រូបនៅក្នុងសង្គមស្ថិតនៅក្រោម​បន្ទាត់​នៃច្បាប់ ដោយត្រូវមាន​ទំនួលខុសត្រូវនិងគណនេយ្យភាពចំពោះទង្វើរបស់ខ្លួន ពោលគឺ​ច្បាប់ជា​ម៉ែត្រ​វាស់ភាពត្រឹមត្រូវ និងកែតម្រូវទង្វើនិងសកម្មភាព​ខុសឆ្គង​ទាំង​អស់នៅក្នុង​សង្គម។ ការពង្រឹង​នីតិរដ្ឋផ្អែកលើ​ច្បាប់ដែលមានចែងជាធរមាន គួរ​តែ​ត្រូវបានចាត់ទុក​ថា​ជា​លទ្ធ​ផល​នៃ​របៀប​វារៈ​គោលដៅ​អភិវឌ្ឍន៍ប្រកប​ដោយ​ចីរភាព (SDGs)។ នីតិ​រដ្ឋ​អាច​ផ្តល់​នូវការជំរុញដ៏ខ្លាំងក្លា និងយូរអង្វែង​ដល់ការ​អភិវឌ្ឍ​ធន​ធាន​មនុស្ស និងជំរុញកំណើនសេដ្ឋ​កិច្ច-សង្គម។ ការធានាបាននូវនីតិរដ្ឋ ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏ចាំបាច់​ដែលផ្ដល់ឱ្យបុគ្គលគ្រប់រូបទទួល​បាន​សិទ្ធិ លក្ខ​ខណ្ឌអំណោយ​ផល​ផ្សេងៗដែលគាំទ្រដល់ការរស់នៅ និង​អាច​ចូល​រួម ចំណែកបាន​ពេញ​លេញ​នៅ​ក្នុង​ការ​អភិវឌ្ឍសង្គមជាតិ តាមរយៈ​ចំណេះដឹង សមត្ថភាព លទ្ធភាព និង​សក្ដានុពល​ដែល​ខ្លួនមាន ដោយគ្មានការរើសអើង​ដោយ​សារ​តែ​សាវតាជាតិ ឋានៈ ភេទ ពណ៌សម្បុរ និន្នាការ ឬស្ថានភាពសង្គម-សេដ្ឋកិច្ចដទៃផ្សេងទៀត។ នៅក្នុង​សង្គមនីតិរដ្ឋ ពលរដ្ឋទាំង​អស់​មានសិទ្ធិស្មើគ្នាដោយឈរលើមូលដ្ឋានច្បាប់។

          ដើម្បីពង្រឹងនីតិរដ្ឋនៅក្នុងសង្គមជាតិមួយ ទាមទារនូវឆន្ទៈនយោបាយដ៏មោះមុតនិង​ប្រាកដប្រជាពីសំណាក់មេ​ដឹកនាំ ដើម្បីបើកផ្លូវដល់ការអនុវត្តច្បាប់ដ៏ម៉ឺងម៉ាត់ និងមាន​លក្ខណៈជាទូទៅមិនចំពោះ។ ត្រង់ចំណុចនេះ ពិតជាត្រូវការជាចាំបាច់នូវការលះបង់ដ៏ធំ​ធេងរបស់មេដឹកនាំ ដែលត្រូវកាត់​ផ្ដាច់ការជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងផលប្រយោជន៍បុគ្គល បក្ខពួក​និយម និងប្រាសចាកឱ្យឆ្ងាយពីការ​សម្រេច​ចិត្តដោយផ្អែកលើមនោ​សញ្ចេតនា ឬសមាន​ចិត្ត​ដែលខ្លួនមានចំពោះបុគ្គលឬក្រុម​ណាមួយនៅក្នុងក្រសួង ស្ថាប័ន ក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល ឬនៅ​ក្នុង​សង្គម។

          នៅ​ក្នុងបរិបទ​នៃ​ការអភិវឌ្ឍសង្គម-សេដ្ឋកិច្ច ក្របខ័ណ្ឌនៃអនុវត្តច្បាប់ដ៏រឹងមាំ និង​មាន​ប្រសិទ្ធភាព ពិតជា​មាន​សារៈ​សំខាន់ណាស់​សម្រាប់​ការបង្កើតបរិយាកាសសង្គម ដែល​មាន​ស្ថិរ​ភាព និងកសាងបាននូវទំនុកចិត្ត​ដល់ភាគីពាក់ព័ន្ធ ពិសេសវិនិយោគិននិងទេសចរទាំងក្នុង​ស្រុក​និង​ពី​បរទេស ដែល​ជា​កត្តា​អំណោយ​​ផល​ដល់ការជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច វឌ្ឍនភាពសង្គម និង​អភិ​បាល​កិច្ច​តាម​បែបប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់​ដ៏​រឹង​មាំ និងមានប្រសិទ្ធភាពផ្តល់​នូវមូល​ដ្ឋានគ្រឹះ​សម្រាប់ការជំរុញដំណើរការ​អភិវឌ្ឍសង្គម​ដែល​មាន​ស្ថិរភាព យុត្តិធម៌ និង​សម​ធម៌។

          សារៈសំខាន់ចម្បងដែលទទួលបានពីការអនុវត្តនីតិរដ្ឋគឺ ការធានាបាននូវ​សន្តិ​ភាព សន្តិ​សុខ សុវត្ថិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ ដោយផ្ដើមឡើងពីការដាក់​ចេញ​នូវ​ក្រប​ខ័ណ្ឌ​គោល​នយោបាយថ្នាក់ជាតិពង្រឹងនិងថែរក្សាឱ្យបាននូវសន្តិភាព សន្តិ​សុខ សុវត្ថិភាព​ និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ។ ដើម្បីសម្រេចបាននូវគោលដៅនៃគោលនយោបាយ​ថ្នាក់​ជាតិ​នេះ ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់​និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិផ្សេងៗត្រូវបានរៀបចំឡើង និងអនុម័ត​​ដោយ​ស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិ ដោយផ្អែកលើការកំណត់ប្រភេទនិងលក្ខណៈនៃទង្វើដែល​អាច​បង្ក​ផលប៉ះពាល់ដល់សុខសន្តិ​ភាព សន្តិ​សុខ សុវត្ថិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់​សាធារណៈ​ បញ្ហា​ប្រឈមនិងលទ្ធភាព​ដែល​អាច​ឈានដល់ការកើតឡើងនៃបទល្មើស ការកំណត់អំពី​តួនាទី​និងភារកិច្ចរបស់ភ្នាក់ងារ​អនុវត្តច្បាប់​ដែលត្រូវទប់​ស្កាត់ បង្ការនិងបង្ក្រាបបទល្មើស ការដាក់​ចេញ​នូវវិធានការឆ្លើយ​តប​ជាក់​ស្ដែង​ចំពោះបទល្មើស ការកំណត់អត្តសញ្ញាណនៃអ្នក​ប្រព្រឹត្ត​​ទៅតាមនីតិវិធីច្បាប់ និង​ការ​ធានាបានថាមន្ត្រីមានសមត្ថកិច្ចនឹងអនុវត្ត​ទៅ​តាម​នីតិ​វិធីដោយផ្អែកលើ​ច្បាប់ដែល​ពាក់​ព័ន្ធ។ នៅ​ពេលដែលគេអាចធានាបានថា អ្នកប្រព្រឹត្តបទ​ល្មើស​​នឹងត្រូវបានអនុវត្តវិធានការច្បាប់ និង​ផ្ដន្ទាទោសទៅច្បាប់ដែលមានជាធរមាន វាគឺជា​ការ​​ធានា​បានថា មនុស្សគ្រប់រូបនៅ​ក្នុង​សង្គម ត្រូវមានទំនួលខុសត្រូវចំពោះទង្វើដែល​ខ្លួន​បានប្រព្រឹត្ត ដោយគ្មានការលើកលែងឬរួចខ្លួន​ដោយសារតែហេតុផលណាមួយ នោះបុគ្គល​គ្រប់រូប​នឹង​មាន​ការ​ប្រុងប្រយ័ត្ន ឬចៀសវាងឱ្យ​ខាងតែបាននូវរាល់សកម្មភាពទាំងឡាយណា ដែល​ប៉ះ​ពាល់​ទៅដល់​សន្តិ​ភាព សន្តិ​សុខ សុវត្ថិភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ។

          ជាមួយគ្នានេះ ការពង្រឹងនីតីរដ្ឋ ក៏នឹងចូលរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ដើម្បីធានាបាន​នូវ​យុត្តិធម៌សង្គម និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ដែល​ជា​មូលដ្ឋាននៃ​សុខដុមនីយកម្មនៅក្នុង​សង្គម និងជាគោល​ការណ៍​រួម​ចំណែកយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍ ព្រោះនៅពេលដែល​សង្គម​ជាតិ​​មួយ​ប្រកាន់​យកគោលការណ៍ច្បាប់ជាធំ នោះមនុស្សនៅ​ក្នុងសង្គមនឹងទទួល​បាននូវ​សិទ្ធិ និងឱកាសក្នុងការចូលរួមឬការទទួលបានផលប្រយោជន៍ខាងសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ និងសង្គម ព្រមទាំង​ការ​​ផ្ដល់​សិទ្ធិ​សេរីភាពយ៉ាងទូលំទូលាយស្រប​តាមខ្លឹមសារ​ដែល​ច្បាប់​​បានចែង តួយ៉ាង​ដូច​ជា សិទ្ធិ​រស់​រានមានជីវិត សិទ្ធិមានកម្មសិទ្ធិ សិទ្ធិធ្វើដំណើរដោយសេរី សិទ្ធិទទួល​បាន​ការ​ការ​ពារ​​ពីច្បាប់ សិទ្ធិ​បញ្ចេញ​មតិ សិទ្ធិនយោបាយ សេរីភាពពី​ការធ្វើ​ទណ្ឌ​កម្ម និងសិទ្ធិលើ​ជំនឿ​សាសនា​ជាដើម។ នៅពេលដែលគេអាចធានាបានថាបុគ្គល​គ្រប់​រូប ទទួលបាននូវសិទ្ធិ​សេរី​ភាព​គ្រប់គ្រាន់នៅក្នុងការរស់នៅដោយស្របច្បាប់នៅក្នុង​សង្គម​ជាតិ​មួយ មានន័យថា ពល​រដ្ឋ​ទាំងអស់អាចរស់នៅដោយចុះសម្រុងនៅក្នុងសង្គម និងប្រកប​ដោយភាពសុខដុមជាមួយ​នឹងបរិយាកាសសង្គម ដែលនេះគឺជាការធានាបានថា គ្មាន​និន្នា​ការងើបឡើងប្រឆាំងនឹង​ការ​គាបសង្កត់ពី​រដ្ឋ​អំណាច ឬ​ការតវ៉ាប្រឆាំងទាមទារយុត្តិធម៌និង​សិទ្ធិ​​ជាទ្រង់​ទ្រាយ​ធំ ដែលអាចបង្កការរាំង​ស្ទះ​ដល់​ដំណើរការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិង​សង្គម​នោះ​ឡើយ។

          លើសពីនេះទៅទៀត ការពង្រឹងនីតិរដ្ឋ បានរួមចំណែកយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាព នៅ​ក្នុង​ការលើកកម្ពស់អភិបាលកិច្ចសង្គមផងដែរ ដោយតាមរយៈការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោល​ការណ៍​​ច្បាប់​ជាធំ ថ្នាក់ដឹកនាំក្រសួងស្ថាប័ន ក៏ដូចជាមន្ត្រីរាជការ ដែលផ្ដល់សេវា​សាធារណៈ​ទាំង​អស់ ក៏សុទ្ធសឹងតែត្រូវមានគណនេយ្យភាព ចំពោះ​តួនាទី​ភារកិច្ចរបស់ខ្លួន​ផងដែរ។ នៅពេលដែលនីតិរដ្ឋត្រូវបានពង្រឹង​ពិតប្រាកដ ថ្នាក់ដឹកនាំក្រសួងស្ថាប័ន​នៅ​គ្រប់​លំដាប់ថ្នាក់ ត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់​ចំពោះ​ការសម្រេចចិត្តរបស់ខ្លួន នៅក្នុងដំណើរ​ការអនុវត្តមុខងារនៃស្ថាប័នដែលខ្លួន​គ្រប់​គ្រង រាប់ចាប់​តាំងពីការប្រើប្រាស់ធនធានមនុស្ស ធនធានហិរញ្ញវត្ថុ និងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់​ស្ថាប័ន ព្រមទាំងការចាត់តាំងភារកិច្ច ឬតែងតាំង​តួនាទី​មន្ត្រីរាជការជាដើម។ ក្នុងករណី​ដែល​មានភាពមិនប្រក្រតី ឬប្រាសចាកទៅនឹង​នីតិ​វិធី​ច្បាប់ ថ្នាក់ដឹកនាំទាំងនោះនឹងត្រូវ​ប្រឈមនឹងការចាត់វិធានការតាមផ្លូវច្បាប់ ដែល​ការណ៍​នេះ គឺជាការជំរុញឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំ​ស្ថាប័ន​ទាំងនេះ ត្រូវមានស្មារតីដឹកនាំស្ថាប័ន​ប្រកប​ដោយ​តម្លាភាព និងគណនេយ្យភាព​ខ្ពស់ ស្របតាមច្បាប់និងលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តិ​ដែលមាន​ជា​ធរមាន។ ក្នុងន័យស្របគ្នានេះ​ដែរ ការពង្រឹងនីតិរដ្ឋ ក៏នឹងរួមចំណែកជំរុញការ​ឱ្យមន្ត្រី​រាជ​ការ​បំពេញតួនាទីភារកិច្ចរបស់​ខ្លួន ប្រកបដោយទំនួលខុសត្រូវស្របតាមលក្ខន្តិកៈមុខងារ គោរពអនុវត្តច្បាប់ដោយគ្មាន​ការលម្អៀង និងចៀសវាងការប្រើប្រាស់តួនាទីភារកិច្ចខ្លួន សម្រាប់​បម្រើឱ្យផល​ប្រយោជន៍​បុគ្គលផងដែរ។ នៅក្នុងន័យនេះដែរ នៅពេលដែលប្រទេស​ជាតិមួយ​អាច​ពង្រឹង​នីតិរដ្ឋនៅក្នុងសង្គមបាន យុទ្ធនាការនៃការប្រឆាំងអំពើពុករលួយ​ដែល​មាន​​ប្រសិទ្ធ​ភាព​គឺ​ជា​ផ្លែផ្កាដ៏​សំខាន់មួយនៃ​ដំណើរការនេះ ដែលនឹងរួមចំណែកលើកកម្ពស់​អភិបាលកិច្ចប្រទេស​ជាតិ​ផង​ដែរ។ នៅពេលដែលនីតិរដ្ឋត្រូវបានពង្រឹងពិតប្រាកដ មន្ត្រី​រាជ​ការ ថ្នាក់ដឹកនាំ​ស្ថាប័នរដ្ឋ និង​មន្ត្រី​ជាន់ខ្ពស់ដែលប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ បក្ខ​ពួក​និយម និង​កេង​បន្លំ​ថវិកា​ជាតិ នឹងត្រូវបាន​រកឃើញតាមរយៈយន្តការច្បាប់​ដែលលក្ខណៈរឹងមាំ​ជា​ប្រព័ន្ធ ដោយសារ​ការរាយការណ៍​អំពី​អំពើពុក​រលួយពីមជ្ឈដ្ឋានផ្សេងៗ ឬនៅក្នុងចំណោម​មន្ត្រី​រាជការ​និងអ្នក​បំពេញការងារ​ក្រោម​ឱវាទអ្នកទាំងនោះផ្ទាល់ ព្រោះគេជឿជាក់ថា ការ​អនុវត្ត​ច្បាប់​ពិតជា​សុក្រឹត្យ មិន​លម្អៀង និងគ្មានការលើកលែងដោយសារតែហេតុផលណា​មួយ​ឡើយ ហើយអ្នកដែលរាយ​ការណ៍ទៀតសោត ក៏នឹងពុំត្រូវប្រឈមនឹងការគុំគួន ឬសង​សឹក​​ត្រឡប់​វិញ​ដោយសារតែ​ការរាយការណ៍អំពីអំពើពុករលួយនោះដែរ។ នៅពេល​ដែល​ជន​ប្រព្រឹត្ត​អំពើពុករលួយ​ទាំង​នោះ ត្រូវបាននាំយកទៅផ្ដន្ទាទោសទៅតាមច្បាប់ជាធរមាន នោះគេនឹង​អាចធានាបាននូវ​គណនេយ្យភាព តម្លាភាព និងសុចរិតភាពនៃស្ថាប័នរដ្ឋ ពិសេស​គឺការ​ពង្រឹង​អភិបាលកិច្ច​នៅក្នុងក្រសួង ស្ថាប័នរដ្ឋ ក៏ដូចជា​នៅក្នុង​ជួរ​រដ្ឋាភិបាល​ទាំង​មូលផងដែរ។

          ទោះជាយ៉ាងណា ដើម្បីសម្រេចបាននូវការពង្រឹងនូវនីតិរដ្ឋប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព និងមាននិរន្តរភាព ទាមទារឱ្យមានការពង្រីកការយល់ដឹងជាសាធារណៈ ហើយការពង្រឹង​នីតិ​រដ្ឋនេះទៀត​សោត​ត្រូវអនុវត្តឡើង​ដោយទូទៅ នៅគ្រប់វិស័យ និងដោយស្មើភាព​គ្នា​ចំពោះ​គ្រប់បុគ្គលទាំងអស់នៅក្នុងសង្គម អនុលោមតាមគោល​ការណ៍សិទ្ធិមនុស្ស និងធ្វើ​ឡើង​ដោយភាពប្រាកដប្រជា និងនៅក្នុងជំហានជាក់លាក់មួយ ជាជាងការប្រើប្រាស់​វោហារ​សព្ទ​របស់មេដឹកនាំ ហើយយកធ្វើជានយោបាយប្រជាភិថុតិ ដើម្បីតែ​ទាក់​ទាញ​ប្រជាប្រិយ​ភាព​ពី​ចំណោមមហាជន។ គេត្រូវចងចាំថា នីតិរដ្ឋគឺជាមូលដ្ឋានដ៏សំខាន់​បំផុតនៅក្នុង​ការ​កំណត់​ប្រសិទ្ធភាព និងស័ក្តិសិទ្ធិភាពនៃអភិបាលកិច្ចប្រទេសជាតិ៕